Metodologia badań społecznych

Notatki z wykładów

NAUKA to najwyżej zorganizowane poznawanie rzeczywistości

rzeczywistość to coś co istnieje, to co nas otacza; rzeczywistość może być przyrodnicza lub społeczna; rzeczywistość to również poglądy i oceny pojedynczych osób, to co oni uznają za rzeczywistość;

w rzeczywistości funkcjonuje każdy człowiek

poznawanie – odkrywanie – poznawać może osoba, grupa, cała społeczność; poznajemy poprzez dotyk, smak, doświadczenie;

najwyżej zorganizowana - (poprzez komunikację, czyli czytanie, studiowanie, analizowanie wcześniejszych badań) uprawiający naukę dowiaduje się o wcześniejszych wynikach podobnych badań; poznawanie zorganizowane to także zorganizowanie poprzez wyposażenie technologiczne np. laboratoria czy biblioteki;
najwyżej to nie znaczy jednak najlepiej

każdy człowiek ma własną rzeczywistość i nie powinno, a nawet nie może być tak, że każda z osób widzi problem w ten sam sposób; rzeczywistość może być indywidualnie konstruowana;

rzeczywistość społeczna jest zawsze podmiotowa; jest to zawsze „czyjaś” rzeczywistość (jednej osoby, grupy, zbiorowości;

BADANIE NAUKOWE to poszukiwanie rozwiązania problemu badawczego przez zastosowanie właściwych metod badawczych

najpierw pojawia się problem, pytanie, potrzeba (zawsze „czyjś”), który należy następnie sformułować, czyli określić; następnie zaczynamy szukać jego rozwiązania, czyli badać (nie zawsze skutecznie) poprzez zastosowanie pewnych metod, które uznawane są za właściwe (metody podpowiada nam i opisuje metodologia badań);
należy pamiętać, że badanie naukowe to nie to samo co działalność pedagogiczna; badanie naukowe wymaga różnych nastawień badacza do problemu;

NAUKA JEST TERMINEM WIELOZNACZNYM:
- w sensie potocznym rozumiana jest jako uczenie się
- w sensie instytucjonalnym to grupa instytucji, która zajmuje się badaniami i gromadzeniem ich wyników
- w sensie treściowym nauka to wynik poznawczy badań – to co się wie
- w sensie funkcjonalnym nauka to sposób poznawania rzeczywistości
- w sensie historyczno – socjologicznym – nauka to poznanie tego, co było i ludzie, którzy tym się zajmują
najważniejsze dla nas są znaczenia nauki w sensie 2 i 3
nauka nieustannie się rozwija, stale rośnie też liczba osób zajmujących się nauką

postęp w nauce opiera się na 2 zjawiskach:
- rośnie zakres problemów podejmowanych przez naukę; rośnie liczba zagadnień, sub-dyscyplin naukowych, którymi należy się zająć i zbadać je np. dysleksja, depresja
- sprawność rozwiązywania problemów – jest ona coraz lepsza

Funkcje nauk:
- funkcja opisowa (deskryptywna) związana jest z treściowym sensem nauki – jej zadaniem jest opisać, zdefiniować, przedstawić jasno i zwięźle problem, przyjrzeć się mu;
- funkcja wyjaśniająca (eksplanacyjna) uważana za najważniejszą – jej zadaniem jest powiązać wcześniejsze, równoległe fakty między sobą, zinterpretować ich przyczynę, dowiedzieć się skąd dany problem wyniknął;
- funkcja prognostyczna – polega ona na tym, że dzięki nauce można przewidzieć zachowania pewnych ludzi, skutki pewnych decyzji;
jest to najbardziej praktyczne (użyteczne) znaczenie;
zadaniem nauki w sensie podstawowym jest wyjaśnianie; jest to rzecz pierwszorzędna

Metodologia badań ma dwa znaczenia:
- metodologia ogólna jest teorią poznania naukowego (epistemologia) – obejmuje ona całość poznania, dąży do wyodrębnienia tego, co naukowe; dotyczy wszystkich dyscyplin naukowych,
- metodologie szczegółowe to teorie metod badawczych – dotyczą pojedynczych metod np. metoda obserwacji oraz poszczególnych dyscyplin naukowych
na terenie nauk społecznych ścierają się dwie metodologie:
- metodologia pozytywistyczna oparta na naukach przyrodniczych, faktach pozytywnych (obserwowalnych),
- metodologia humanistyczna
zachowanie – obserwowalna aktywność jednostki

Dwa kierunki psychologii wg R. Glasera

Założenia nauk humanistycznych powodujące, że są one holistyczne:
- osobowość człowieka jest wysoce oryginalną strukturą i nie da się sprowadzić np. do samych odruchów,
- człowiek zmienia się szybko, zwłaszcza w strukturze poznawczej; emocjonalnie – wolniej,
- uwolnienie się od szczegółów sprzyja twórczości ( w naukach społecznych),
- nauki humanistyczne żyją bogactwem hipotez, ich postęp zależy od pomysłowości w wyjaśnianiu; nauki ścisłe żyją analizą szczegółów;

humanizm jest: społeczny i współczesny

2 strategie badań społecznych:
- strategia obiektywistyczna dająca odpowiedź na pytanie: jak jest?
- Strategia teleologiczna (teleologia – nauka o celach) odpowiada na pytanie: jak osiągnąć pożądany stan rzeczy? jak osiągnąć cel?

Metoda badawcza to konsekwentnie stosowany sposób dochodzenia do prawdziwych twierdzeń.
(wg Kotarbińskiego – konsekwentnie to nie znaczy powtarzalnie, tak samo; oznacza to stosowanie właściwe, dostosowane do okoliczności)

Grupy metod badawczych nauk społecznych (model uproszczony)

W naukach pozytywistycznych (przyrodniczych) eksperyment jest uważany za najdoskonalszą metodę badawczą. W naukach humanistycznych dominuje uzasadnianie i wyjaśnianie typu filozoficznego, jest ono na pierwszym planie a dowodzenie na faktach jest pomocnicze.

Skrajne typy nauczycieli na tle wybranych zawodów i zamiłowań