Konfederacja

Konfederacja, związek, zrzeszenie utworzone przez jeden lub kilka stanów lub przez miasta dla osiągnięcia określonych celów, mający istnieć do chwili osiągnięcia tego celu. W Polsce konfederacja pojawiła się na przełomie XIII i XIV w., początkowo organizowana przez miasto (Hanza, Związek Reński). W XIV w. wystąpiły pierwsze konfederacje rycerskie, dalszy ich rozwój przypadł na w. XV, kiedy pojawiły się konfederacje współdziałające z królem lub go zastępujące bądź też konfederacje skierowane przeciwko królowi, starające się narzucić mu pewien program.
W miarę rozwoju parlamentaryzmu konfederacje zanikły. Ponownie pojawiły się po śmierci Zygmunt Augusta jako tzw. kaptury, stanowiące jedną z charakterystycznych instytucji ustrojowych Polski w dobie wolnej elekcji. Po śmierci króla sejmiki poszczególnych ziem zawiązywały konfederacje lokalne, których zadaniem było utrzymanie spokoju i bezpieczeństwa w danym powiacie. Konfederacje lokalne łączyły się na konwokacji w konfederację generalną obejmującą całe państwo. Jednocześnie w XVII w. pojawiają się konfederacje zawiązywane za życia króla, często występujące przeciw królowi.
Konfederacje nie uznawane przez króla uważano za bunty - rokosze. Tworzenie konfederacji nie było unormowane prawnie. Odbywało się różnie, zazwyczaj konfederacje zawiązywały się w poszczególnych województwach, gdy objęły całe państwo, nazywano je generalnymi. Na ich czele stał zwykle obieralny marszałek, mający do pomocy tzw. konsyliarzy, także obieralnych. Organem naczelnym była wolna rada wybierana przez sejmiki konfederackie. Uchwały konfederacji podejmowano większością głosów.
Jeśli podczas konfederacji odbywał się sejm, wbrew normalnej praktyce, uchwały sejmowe podejmowano większością głosów, uniemożliwiając stosowanie liberum veto. W XVII w. pojawiły się konfederacje wojskowe, zawiązywane przez wojsko polskiego autoramentu najczęściej z powodu nie wypłacanego żołdu. Konfederacje przyśpieszyły rozkład Rzeczpospolitej i upadek państwa. Formalnie konfederacje zniosła Konstytucja 3 Maja.


Elekcja wolna, wybór monarchy nie ograniczony względami na dynastię (w Polsce od 1572)

Sejm konwokacyjny, konwokacja, w dawnej Polsce sejm zwoływany przez interrexa w czasie bezkrólewia. Ustalał czas i miejsce przeprowadzenia sejmu elekcyjnego.

Rokosz, w dawnej Polsce zjazd całej szlachty (nie tylko posłów) na sejm. W XVII-XVIII w. konfederacja nie uznana przez króla.
Liberum veto (z łacińskiego dosłownie - "wolne «nie pozwalam»"), prawo zezwalające jednemu posłowi na zerwanie sejmu i unieważnienie także wszystkich wcześniejszych jego uchwał. Funkcjonowało w Polsce w XVII i XVIII w. Wyrosło z prawa jednomyślności wymaganej do podejmowania uchwał sejmowych. W praktyce wiązało się z wpływami wielkich rodów magnackich na sejmikach i sejmach, a także z interwencją państw obcych w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej.
Jako pierwszy zerwał sejm wykorzystując prawo liberum veto poseł trocki W. Siciński w 1652. W 1669 zerwano sejm przed upływem czasu przewidzianego na obrady, a w 1688 nawet przed wyborem marszałka. W 1. poł. XVIII w. sejmy zrywane były bardzo często, za Augusta II zakończyły się uchwałami tylko cztery sejmy, za Augusta III jeden.
Środkiem zaradczym przeciwko liberum veto było chwilowe zawieszenie czy odraczanie obrad sejmu lub zawiązywanie konfederacji, w czasie trwania której obowiązywała zasada większości głosów, a sejm skonfederowany nie mógł być zerwany. Po 1764 prawo liberum veto praktycznie wyszło z użycia, zniesione ostatecznie przez Konstytucję 3 Maja.