LEGENDARNE ZAŁOŻENIE RZYMU
Po wojnie Trojańskiej (XIII w. p.n.e.) Eneasz udał się do krainy zwanej Lacjum. Po jego śmierci doszło do walki o władze między jego potomkami. Zwycięzca oddał córkę brata Reę na służbę bogini Weście. Pozbył się sprytnie zagrożenia gdyż bał się, że potomkowie bratanicy w przyszłości mogą odebrać mu tron. Zrobił tak, ponieważ Westalką nie wolno było się żenić, a służba trwała ok. 30 lat. Jednakże pewnego dnia ową dziewczynę ujrzał bóg Mars i się w niej zakochał. 9. miesięcy później urodziła bliźnięta: Romulusa i Remusa. Usłyszawszy to uzurpator nakazał zabić bliźnięta. Matka dowiedziawszy się o zamiarach wuja włożyła dzieci do kosza z wikliny i puściła z prądem rzeki. Jednakże kosz nie popłynął dalej z prądem, lecz zaczepił się o gałąź. Płacz bliźniąt usłyszała wilczyca, która nie dawno utraciła młode. Instynkt macierzyński był w niej tak silny, że przygarnęła chłopców i wykarmiła ich. Z czasem odnaleźli ich królewscy pasterze, którzy ich wychowali i nauczyli mówić. Opowiedzieli im też o ich królewskim pochodzeniu i o wuju. Gdy dorośli obalili rządy dotychczasowego władcy i osadzili na tronie swego dziadka. Miasto, w którym miał rządzić nazwali ROMĄ, czyli Rzymem. Te zdarzenia miały prawdopodobnie miejsce w 753 roku p.n.e.
WKŁAD ETRUSKÓW W ROZWÓJ KULTURY RZYMSKIEJ
Ślady osadnictwa nad Tybrem pochodzą z okresu między 1000 a 800 r. p.n.e. Ludzie mieszkający tu zajmowali się głównie hodowlą bydła, a rolnictwo było na niskim poziomie. Rozwój rozpoczął się wtedy, gdy przybywają tu Etruskowie. Oni w odróżnieniu od miejscowej ludności:
· budowali miasta,
· utrzymywali kontakty handlowe
· potrafili wydobywać i przetapiać rudę żelaza
· byli mistrzami w obróbce brązu
· produkowali narzędzia i ozdoby na potrzeby handlu
· byli dobrymi rolnikami
· rozwinęli kulturę w natchnięciu o kulturę starożytnej Grecji
W okresie ich panowania wzniesiono m. in. Forum Romanem i Świątynie boga Jowisza. Dzięki nim Rzym wykorzystywał swoje warunki na dobre takie jak urodzajna ziemia - zapewniała wysokie plony zbóż i oliwek oraz solanki nad Tybrem – sprzedaż przynosiła duże dochody. Dzięki wymianie handlowej Rzym bogacił się i był miastem znanym w całym ówczesnym świecie.
POJĘCIA DOTYCZĄCE STAROŻYTNEGO RZYMU
· Lacjum - (Lazio), region autonom. we Włoszech, na Płw. Apenińskim, nad M. Tyrreńskim.
· Patrycjusze - w staroż. Rzymie uprzywilejowana warstwa społ., mająca w okresie król. i wczesnej republiki pełne prawa politycznymi
· Plebejusze - w staroż. Rzymie w okresach królestwa i wczesnej republiki warstwa społ. nie mająca pełnych praw politycznych, wolna osobiście
· Forum Romanum - najstarszy rynek staroż. Rzymu, między Palatynem, Kapitolem i Kwirynałem; polit. i rel. centrum państwa, miejsce najważniejszych uroczystości publ. i obrzędów
· Republika - forma ustroju państw., w którym najwyższe organy władzy są powoływane na określony czas w wyborach bezpośrednich lub pośrednich
· Zgromadzenie ludowe – zebranie obywateli podczas, którego dokonywano wyboru urzędników sprawujących władze w Rzymie
· Senat - w staroż. Rzymie instytucja ustrojowa; pocz. organ doradczy króla, w okresie republiki decydujący o wewn. i zagr. polityce państwa; w okresie cesarstwa znaczenie s. stopniowo malało, mimo to był ośr. opozycji polit. przeciw rządom cesarzy.
· Trybun ludowy - w staroż. Rzymie od 494 p.n.e. urzędnik broniący spraw plebsu; trybuni ludowi byli wybierani przez komicje trybusowe w liczbie 2 (później 5, wreszcie 10); nietykalni.
· Konsul - w staroż. Rzymie urzędnik cyw. i wojsk.; najwyżsi urzędnicy, wybierani na rok spośród patrycjuszy, od 367/366 p.n.e. także plebejuszy; w okresie cesarstwa ich kompetencje uległy znacznemu ograniczeniu.
· Kwestor - w staroż. Rzymie w okresie republiki jeden z 2 urzędników, pomocników konsulów gł. do spraw finansowych
· Cenzor – urzędnik kontrolujący prywatne życie obywateli i ich dochody
· Pretor – rzymski sędzia
· Edyl - w staroż. Rzymie urzędnik odpowiedzialny za porządek w mieście i za dostawy żywności
· WOJNY PUNICKIE 261–146 p.n.e., 3 wojny Rzymu przeciwko Kartaginie o panowanie nad zach. częścią M. Śródziemnego: I w.p. (264–241), zdobycie przez Rzym Sycylii; II w.p. (218–201), zwycięstwo Hannibala (Ticinus, Trebia, Jez. Trazymeńskie, Kanny) i jego klęska pod Zamą (Scypion Afrykański Starszy) — Kartagina zobowiązała się opuścić wszystkie posiadłości poza Afryką, ograniczyć flotę wojenną i zapłacić ogromną kontrybucję; III w.p. (149–146), zburzenie Kartaginy (Scypion Afrykański Młodszy) oraz stworzenie rzym. prow. Afryka.
· Legion - w staroż. Rzymie jednostka wojsk.; w okresie wczesnej republiki — 4200 pieszych (lekko- i ciężkozbrojnych) oraz 300 jazdy; składał się z 30 manipułów (60 centurii); po reformie Mariusza (105 p.n.e.) liczył 6000 żołnierzy pieszych (10 kohort).
· Koloseum - (Amfiteatr Flawiuszów), największy amfiteatr staroż. świata, wzniesiony w Rzymie (70–82 r.) przez cesarzy z dyn. Flawiuszów (dł. osi 188 i 156 m; wys. 48,5 m), z widownią (ok. 50 tys. miejsc) z galeriami komunik. oraz areną z systemem podziemnych korytarzy; odbywały się tu m.in. walki gladiatorów.
· Termy - łaźnie publ. w staroż. miastach rzym.; rozległe i bogato zdobione kompleksy budynków z urządzeniami ogrzewczymi, pomieszczeniami do kąpieli, otoczone ogrodami i portykami; miejsce wypoczynku i spotkań towarzyskich.
· Akwedukty - przewód wraz z podtrzymującą go konstrukcją nośną (np. mostem arkadowym) prowadzący wodę, gł. ze źródeł, nad dolinami, drogami; używany jako wodociąg w starożytności i średniowieczu.
· Apostołowie - w Nowym Testamencie 12 wybranych uczniów Jezusa, świadków jego życia i zmartwychwstania
· Sobór - w Kościele katol. uroczyste zebrania biskupów z całego świata pod przewodnictwem papieża, obradujące nad sprawami wiary, moralności, organizacji i dyscypliny kościelnej.
· Dogmat - prawda rel. zawarta w objawieniu Bożym, zdefiniowana na soborze lub ogłoszona uroczyście przez papieża
· Biskup - w Kościele katol. i hierarcha posiadający pełnię święceń kapłańskich, uważany za następcę apostołów; zwierzchnik diecezji
POSTACIE HISTORYCZNE ZWIĄZANE Z STAR. RZYMEM.
· Eneasz - wg Iliady Homera najdzielniejszy, oprócz Hektora, wódz trojański; syn Anchizesa i Afrodyty; po upadku Troi i latach tułaczki osiadł w Lacjum (Italia); bohater Eneidy Wergiliusza; protoplasta Rzymian.
· Romulus i Remus – patrz legenda punkt 1
· Rea Sylwia – patrz legenda punkt 1
· Hannibal - 247–183 p.n.e., kartagiński wódz i polityk, syn Hamilkara Barkasa; uważany za jednego z największych wodzów starożytności; w II wojnie punickiej z Rzymem (218–202) przekroczył Alpy i, mimo wielu zwycięstw w Italii (Trebia, Jez. Trazymeńskie, Kanny), musiał wycofać się do Afryki, gdzie poniósł klęskę pod Zamą (202); pełniąc urząd sufety, doprowadził kraj do rozkwitu; 195 zmuszony do opuszczenia kraju, schronił się na Bliskim Wschodzie; popełnił samobójstwo.
· Gajusz Juliusz Cezar - 101–44 r. p.n.e., rzym. wódz i polityk; związany ze stronnictwem popularów; czł. I triumwiratu; podbił Galię (57–56 r.); pokonał Pompejusza w wojnie domowej; osadził Kleopatrę VII na tronie egip.; przeprowadził reformę kalendarza (stąd zw. juliańskim); 44 r. przyjął dożywotnią dyktaturę; zamordowany
· Oktawian August - 63 r. p.n.e.–14 r. n.e., pierwszy cesarz rzym., założyciel dynastii julijsko-klaudyjskiej; krewny i adoptowany syn Cezara; zwycięzca w wojnie domowej z Markiem Antoniuszem pod Akcjum (31 r. p.n.e.); dał początek nowej formie ustrojowej zw. pryncypatem; popierał naukę, sztukę i literaturę (złoty wiek); wzniósł wiele budowli.
· Spartakus - ?–71 r. p.n.e. przywódca największego powstania niewolników w Italii (73–71 r. p.n.e.), krwawo stłumionego przez Krassusa; zginął w walce, 6 tys. powstańców ukrzyżowano.
· Jezus Chrystus - ok. 8/7 r. p.n.e.–30 lub 33 r. n.e., centr. postać w wierze chrześc., Bóg, który stał się człowiekiem; ur. w Betlejem, ochrzczony przez Jana Chrzciciela, rozpoczął publ. działalność w Galilei; głosił bliskość Królestwa Bożego, wzywał do nawrócenia i do życia w miłości do Boga i bliźniego; skupił wokół siebie 12 apostołów; swoją nauką naraził się żyd. przywódcom rel. i władzom państw., obawiającym się antyrzym. rewolty; ok. 30 skazany przez władze państw. na śmierć krzyżową; wiadomości o jego życiu pochodzą gł. z Nowego Testamentu; wg teologii chrześc. Jezus Chrystus jest drugą Osobą Trójcy Świętej, Synem Bożym, który stał się człowiekiem, aby przez swoją śmierć odkupić jego grzechy; wiarę w J. umocnił cud jego zmartwychwstania, któremu świadectwo dali jego uczniowie.
· Herod I Wielki - ok. 73–4 r. p.n.e., król Judei od 37 r., mianowany przez Rzym; rządził despotycznie; wzniósł liczne budowle; promował hellenizm; jako stronnik Rzymu i pro-tektor kultu pogańskiego znienawidzony przez znaczną część Żydów; skazał na śmierć m.in. swoją żonę i 3 synów, oskarżonych o spiski; wg Ewangelii Mateusza w związku z narodzeniem Jezusa był winien tzw. rzezi niewiniątek.
· Teodozjusz Wielki - 347–395, cesarz rzym. od 379; 381 ogłosił chrześcijaństwo religią panującą; 392 zakazał praktykowania kultów pogańskich (m.in. za jego panowania od-były się ostatnie igrzyska olimpijskie); 395 ustalił ostateczny podział cesarstwa na wschodnio- i zachodniorzymskie.
Autor: Piotr Wojciechowski