Starożytność - okres historyczny stosowany przeważnie dla historii Europy i Bliskiego Wschodu. Obejmuje czasy od około 5000 lat p.n.e. - 4000 lat p.n.e., aż do pierwszych wieków naszej ery. Najczęściej spotykaną datą końca starożytności jest rok 476 - upadek zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego.
Każdy z poszczególnych ludów starożytności wniósł do życia wiele pożytecznych rzeczy, mających zastosowanie w współczesnych czasach i bez których człowiek nie mógłby funkcjonować.
Mezopotamia
Cywilizacja mezopotamska rozwijała się w IV tys. p.n.e. i trwała aż do momentu, aż Cyrus Wielki król Persów podbił Babilon i włączył ją do swojego królestwa w 539 r. p.n.e. Na terenie Mezopotamii osady pojawiły się w VI i V tysiącleciu p.n.e., by następnie przekształcić się w miasta. Największe z nich położone były nad Eufratem: Karkemisz, Nippur, Ur, Larsa, Eridu, a nad Tygrysem - Aszur i Niniwa. Niektóre miasta zajmowały bardzo duży obszar, jak na przykład Uruk, mające około 80 ha. Powstały też silne ośrodki państwowe: Babilonia w dolnym biegu Eufratu i Tygrysu, Asyria nad Tygrysem oraz Mitanni nad środkowym Eufratem. Po wynalezieniu kanałów nawadniających Mezopotamia powiększyła swój obszar o tereny bardziej odległe.
Prawdopodobnie około IV tysiąclecia p.n.e. na teren Międzyrzecza (inne określenie Mezopotamii) przybyli Sumerowie i to za ich panowania Sumerów polityczno-społeczny polegał na podziale państwa na sieć państw-miast pozostających pod opieką jednego z bogów, które konkurowały ze sobą szczególnie o ziemię pod uprawę. W miastach znajdowały się zigguraty - wielopiętrowe świątynie w kształcie ściętej piramidy schodkowej. Były one zarazem miejscem obserwacji astronomicznych, magazynem żywności i budynkiem sądu. Najwyższą władzę miał kapłan-król. Również w rękach kapłanów znajdowała się administracja, wojskowa i sądownicza. Był to ustrój teokratyczny. Na czele wojsk stał naczelnik. Silniejsze państwa podbijały mniejsze. W II poł III tys. miasta sumeryjskie zostały połączone w jedno państwo zwane Sumer. Po ataku ludów semickich Sargon, wódz Semitów pokonał króla Sumeru i sam przejął władzę nad państwem, a za siedzibę przyjął sobie Akad. Władcy Akadu jako pierwsi w Mezopotamii wprowadzili ustrój monarchii despotycznej. Później tą metodę sprawowania władzy stosowali także władcy asyryjscy, którzy podbijali wiele terenów, a próby oporu i buntu były zawsze brutalnie karane.
Osiągnięcia ludów Mezopotamii. Ludy zamieszkujące Mezopotamię wniosły do światowej kultury wiele istotnych wynalazków, które są stosowane do dzisiaj. Większość odkryć była wynikiem praktycznych potrzeb, związanych z gospodarką i administracją miasta czy państwa. Ważnym odkryciem w kulturze Mezopotamii było wynalezienie pisma przez Sumerów ok. II poł. IV tys. p.n.e. Było ono bardzo ważne i wiązało się początkowo z koniecznością tworzenia rozmaitych inwentarzy, rachunków, testamentów, itp. Pierwszym pismem, jakie powstało było pismo piktograficzne zwane inaczej obrazkowym. Poprzez łączenie ze sobą określonych piktogramów można było uzyskać określone słowo np. przez zestawienie ust z wodą uzyskiwano wyraz ?pić?. Następnie w III tysiącleciu p.n.e. pojawiło się pismo ideograficzne, w którym znaki oddawały poszczególne pojęcia, a nie poszczególne dźwięki. Dla łatwiejszego i bardziej dokładnego odczytywania znaczenia znaku stworzono determinatywy. Najbardziej popularnym pismem w Mezopotamii było pismo klinowe. Są to uproszczone znaki podobne do klinów (stąd nazwa) wyciskane na glinianych tabliczkach trzcinowym rylcem. Alfabet pisma klinowego składał się z ponad 700 znaków, dlatego też jego opanowania trwało wiele lat. Po raz pierwszy podjęto próby odczytania pisma klinowego już w XIX w. Dwóch uczonych, Niemiec Georg Grotefend i Anglik Henry Rawlison, odczytało królewskie inskrypcje Dariusza i Kserksesa z Persepolis. Mezopotamskim bogiem pisma był Nabu. Uchodził także za wynalazcę znaków pisarskich. Jeden z ludów Mezopotamii wynalazł swój własny kodeks. Kodeks Hammurabiego to trzeci najstarszy kodeks świata i najstarszy znany w zasadzie w całości. Powstał około 1792-1750 r. p.n.e., czyli za panowania babilońskiego króla Hammurabiego. Na Kodeks składały się 282 artykuły, prolog i epilog. Kodeks miał na celu unifikację i systematyzację obowiązującego prawa. Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego (gł. rzeczowego i małżeńskiego) oraz procesowego. Miał charakter kazuistyczny (kazuistyczny - metoda formułowania przepisów, oparta bardziej na przewidywaniu szczegółowych wypadków niż na wytyczaniu ogólnych zasad). System kar był oparty na zasadzie talionu oraz na tzw. karach odzwierciedlających (np. synowi, który uderzył ojca, odcinano rękę). Kodeks znamy z tekstu wyrytego na tzw. steli Hammurabiego, odnalezionej przez francuską misję archeologiczną na przełomie lat 1901/1902 w Suzie.
Fragmenty kodeksu Hammurabiego:
3: Jeśli obywatel wystąpił, w sprawie z fałszywym zeznaniem a prawdziwości słów, które wypowiedział, nie dowiódł, jeżeli jest to sprawa gardłowa, człowiek ten zostanie zabity.
4: Jeśli wystąpił z zeznaniem dotyczącym zboża lub pieniędzy, poniesie karę tej oprawy,
8: Jeśli obywatel ukradł albo byka, albo owcę, albo osła, albo wieprza, albo łódź czy jest to (mienie) boże, czy jest to (mienie) pałacu, zapłaci trzydziestokrotną (wartość) rzeczy; jeśli jest to (mienie) poddanego pałacu, zapłaci dziesięciokrotną (wartość) tego; jeśli złodziej nie ma co dać, zostanie zabity.
16: Jeśli obywatel ukrył w swoim, domu albo niewolnika, albo niewolnicę zbiegłych z pałacu, albo od poddanego pałacu, a na wezwanie herolda nie wyda ich, ten właściciel domu zostanie zabity.
35: Jeśli obywatel kupił z ręki żołnierza nierogaciznę lub bydło rogate, które król dał żołnierzowi, straci swe pieniądze.
36: Pole, ogród lub dom żołnierza, lub dzierżawcy nie mogą być sprzedane.
37: Jeśli obywatel kupił pole, ogród lub dom należący do żołnierza albo dzierżawcy, jego tabliczka zostanie złamana i straci swe pieniądze: pole, ogród lub dom powrócą do ich właścicieli.
38: Żołnierz lub dzierżawca nie zapisze (nic) ze swego służbowego pola, ogrodu, lub domu swej małżonce albo swej córce, ani za dług nie odda.
39: Z pola, ogrodu lub domu., które nabył w drodze kupna, może swej małżonce albo swej córce (coś) zapisać lub oddać za dług.
170: Jeśli obywatelowi jego małżonka urodziła dzieci i jego niewolnica urodziła (mu) dzieci, (a) ojciec powie za swego życia do dzieci, które urodziła mu niewolnica ?(Jesteście) moimi dziećmi" i zrówna je z dziećmi małżonki, (to) potem, gdy ojciec pójdzie za losem (to jest umrze), dzieci małżonki i dzieci niewolnicy podzielą się po równo majątkiem domu ojca; syn pierworodny, syn małżonki, wybierze i weźmie (swoją) część.
Następnie rozszerzyło się zastosowanie pisma. Zaczęto spisywać również dzieła literackie, religijne. Spisywano kroniki opisujące dzieje władców i ich poczynania oraz poezję zarówno liryczną jak i epicką. Zazwyczaj były one związane z kultem religijnym, które recytowano lub śpiewano. Najwspanialszym i jednym z najstarszych utworów epiki jest ?Epos o Gilgameszu?. Mówi on o człowieku, który przez całe życie poszukuje ziela nieśmiertelności, a gdy już go znajduje zabiera mu je przebiegły i sprytny wąż wykorzystując moment jego nieuwagi. Równie słynnym jest babiloński epos Enuma elisz. Powstał prawdopodobnie w połowie II tysiąclecia p.n.e. Opowiada o narodzinach świata z pierwotnego chaosu, uosabianego prze dwa potwory, Tiamat i Apsu.
Na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. został sporządzony przez Sumerów stały system miar i wag. Jednostką długości był łokieć, a wagi - talent, równy około 30 kg i dzielący się na 60 min. Sumerowie zastosowali także system dziesiętny i sześcdziesiętny, opracowali podstawy matematyki, geometrii i astronomii. Ludzie zamieszkujący Mezopotamie znali równania kwadratowe, stosowali tablice do obliczenia pierwiastków kwadratowych i sześciennych. Stworzyli kalendarz oparty na cyklu księżycowym (rok mający 354 dni i 12 miesięcy). Babilończycy wynaleźli zegar słoneczny i dokonali podziału doby na 24 godziny, z których każda miała 60 minut, zaś minuta była podzielona 60 sekund. Przypisuje się im także dokonania w dziedzinie metalurgii i techniki. To oni najprawdopodobniej wynaleźli brąz. Udoskonalali narzędzia takie jak np. pług. Sumerowie jako pierwsi wykorzystywali koło, przy wyrobie naczyń i w transporcie.
Ważną rolę w rozwoju rolnictwa miała budowa systemu irygacyjnego, który pozwalał na nawadnianie większego obszaru pól uprawnych. Budowa kanałów nawadniających była konieczna, gdyż gorący klimat jaki tam panował powodował, że tereny oddalone od rzeki były niedostatecznie nawodnione i rośliny nie miały racji bytu. System irygacyjny to system kanałów rozprowadzający wodę po polach uprawnych, czasem połączony z systemem zbiorników pozwalających zatrzymać wodę.
W architekturze posługiwano się trzciną i glina, a później cegłą suszoną i wypalaną. Sumerowie budowali dla swoich bogów wysokie świątynie zwane zigguratami (wcześniej wspomniane w tejże pracy). Zigguraty stały na placu znajdującego się na środku miasta babilońskiego. Jeśli chodzi o sztukę to rzeźba sumeryjska była silnie zgeometryzowana, postacie wyglądały następująco ręce silnie skrzyżowane na piersi, oblicze o dużej głowie, na której szczególnie podkreślone były oczy, nos i usta. Powstawały figurki z brązu, stelle o tematyce historycznej, płaskorzeźby i przeróżne wyroby rzemieślnicze. Można widywać także kamienne naczynia reliefowe a także mozaiki. Niebotyczny poziom rozwoju osiągnęło złotnictwo, ceramika malowana w barwne wzory oraz gliptyka. Malarstwo wiązało się tylko z dekorację wnętrz.
Inne osiągnięcia i wynalazki ludów Mezopotamii:
- wóz bojowy
- żuraw
- pozycyjny system zapisywania liczb
- budowa wodociągów
Lud Mezopotamii przywiązywał duże znaczenie do obrzędów związanych z religią. Bogowie wyobrażani byli pod ludzkimi postaciami (antropomorfizm). Wierni wierzyli, że zostali stworzeni po to, aby czcić bogów i składać im ofiary. Obawiając się gniewu za swój najważniejszy obowiązek uznawali modlitwę. Szczególną cześć oddawano im w święta, kiedy to obowiązywał zakaz pracy. Bogowie byli potężniejsi od ludzi, ale nie zawsze potrafili w pełni przewidzieć skutków swoich czynów i im w pełni zapobiec. W tamtejszym panteonie panowała pewna hierarchia ważności. Na czele stał najwyższy bóg, którym był na ogół bóg największego miasta w państwie. Jedną z głównych cech religii mezopotamskiej było przetrwanie bogów i bogiń lokalnych - bóstw specjalnie przypisanych do poszczególnych miast lub wiosek. Najważniejsi bogowie to: Anu - pan nieba, Enlil - władca powietrza i król ziemi, Ea - bóg wód i mądrości, Szin - Bóg księżyca i czasu, Szamasz - bóg słońca, prawa i sprawiedliwości, oraz Isztar - bogini miłości, płodności i wojny. Ich miejsce w hierarchii bogów narodowych zależało od roli jaką odgrywało miasto w państwie. Ludność Mezopotamii wierzyła, że dusza po śmierci idzie do zakurzonej i ciemnej krainy zwanej Kur, w której cierpi tęskniąc za słonecznym światem. Z tego powodu mieszkańcy bardzo obawiali się śmierci i chwili jej nadejścia. Oprócz wróżb astrologicznych bogowie zsyłali też wróżby pod postacią snów, zachowania się zwierząt, narodzin potworów, czy zjawisk przypadkowych. Wróżono też z wątroby zwierząt. Ten ostatni sposób wróżenia oraz astrologia służyły królowi, państwu i wysokim dostojnikom. Osoby prywatne mogły korzystać tylko z pozostałych sposobów.
W mitologii mezopotamskiej człowiek jest sługą bogów i ich namiestnikiem na ziemi, stworzonym po to, aby odciążyć bogów w ich pracy. Kapłani mieszkali w świątyni.
Egipt
Ramy czasowe Egiptu datuje się od IV tys. p.n.e. do 332 r. p.n.e. gdy został podbity przez Aleksandra III Wielkiego. Jego tereny rozciągały się wzdłuż Nilu, od wybrzeża Morza Śródziemnego, aż do II katarakty. Początkowo Egipt tworzyły niewielkie okręgi połączone ze sobą wspólnymi interesami, zwane, nomami, które w IV tys. p.n.e. przerodziły się w dwa państwa. Były to: Dolny Egipt położony w delcie Nilu oraz Górny Egipt, który obejmował dolinę Nilu znajdujący się na południe od miasta Memfis. W 3100 r. p.n.e. Górny Egipt podbił Dolny i tak nastąpiło zjednoczenie się państwa egipskiego.
Na czele kraju stał król nazywany faraonem (z greckiego pałac). Posiadał władzę absolutną, nadaną przez bogów. Był arcykapłanem pośredniczącym między ludem a bogami oraz naczelnym wodzem. Zaraz po faraonie w hierarchii stał wezyr - najwyższy urzędnik i pomocnik króla. Ich zadaniem było sprawowanie nadzoru nad monarchami oraz ?starszymi? miast. Koło króla znajdowali się urzędnicy dworscy i najwyżsi dowódcy wojskowi. Następną grupami byli monarchowie, którzy stali na czele nomów oraz kapłani, którzy czasami rządzili państwem sterując faraonem. Byli bardzo bogaci, posiadali wiele majątków i własną biurokracje. Faraonowie musieli się z nimi liczyć chcąc po śmierci osiągnąć życie wieczne. Następnie znajdowała się arystokracja rodowa, która odsadzała najwyższe stanowiska w państwie. Na samym dole arystokracji stali chłopi którzy stanowili najliczniejszą warstwę społeczną.
Osiągnięcia państwa Nilu i faraonów. Państwo egipskie rozwijało się w częściowej izolacji, spowodowanej położeniem geograficznym. Egipcjanie osiągnęli jednak znaczący postęp w niektórych dziedzinach nauki. Wyjątkowo majestatycznie rozwijała się matematyka. Obliczano objętość i pole powierzchni graniastosłupa, stożka, walca i prostopadłościanu. Wyliczenia te były wykorzystywane przy budowie piramid i budowli sakralnych. Deficytowe osiągnięcia dotyczyły również medycyny. Dzięki zwyczajowi mumifikowania zwłok, Egipcjanie poznali anatomię człowieka, co przyczyniło się do rozwoju chirurgii. Dokonywali również trepanacji czaszki, znali budowę ludzkiego serca i jego podstawowe funkcje biologiczne, leczyli zęby i złamania. Stosowali leki łagodzące ból. Pismo egipskie, czyli hieroglify należą do najstarszych na świecie powstałe około 3000 r. p.n.e. Miały charakter obrazkowy i służyły do zapisywania tekstów religijnych. Jednak były bardzo skomplikowane, dlatego wprowadzono pismo hieratyczne, kapłańskie przeznaczone do zapisywania świętych tekstów na papirusie, oraz używane na potrzeby handlu. Stosowano w nim proste i pochyłe znaki, dlatego nazywa się także kursywą. Następnie wprowadzono pismo demotyczne zwane ludowym, które było jeszcze bardziej uproszczone i powoli wypierało pismo hieratyczne. Służyło do pisania na papirusie, stelach oraz nagrobkach. Dokumenty demotyczne to głównie pisma o treści prawniczej, administracyjnej i handlowej. W Egipcie umiejętność czytania i pisania posiadali tylko nieliczni mieszkańcy. Najczęściej pisano na papirusie a do tego celu posługiwano się pędzelkiem z trzciny, który był bardzo nietrwały i czarnym tuszem oraz na kamieniu, na którym tworzono napisy pomnikowe. Odczytanie pisma egipskiego stało się możliwe po odnalezieniu słynnego kamienia z Rosetty, zawierającego napisy w języku egipskim i greckim.
Książka egipska posiadała formę zwoju. Egipcjanie pisali różne opowiadania takie jak: - Opowiadanie o zniszczeniu ludzkości? lub ?Rozbitek?; teksty dydaktyczno moralizatorskie mające uświadomić najważniejsze prawdy życiowe - ?Nauki dla króla Merikare? lub literaturę religijno - kulturową ?Księgi piramid? zawierające całość wierzeń i mitów. Składała się na ?Księgę Jaskiń?, ?Księgę Bram? przedstawiająca wędrówki boga Re po świecie zmarłych oraz najpopularniejsza ?Księga Umarłych? zawierająca magiczne formuły dla zmarłych na drogę do nowego świata?, którą wkładano do grobu umarłego. Pisano także lirykę, czyli pieśni (najstarszą pieśnią jest ?Pieśń ku czci Sezostriosa III?) poezję, erotyki oraz autobiografie, bajki i pieśni biesiadne.
System irygacyjny i sposób nawadniania wody buł podobny jak w Mezopotamii, tyle, że wylewy Nilu w Egipcie były bardzo regularne, a przybór wody następował powoli. Egipcjanie mogli z dokładnością do dnie i godziny przewidzieć, kiedy i w jakim miejscu pojawi się wysoka fala. Wysoko rozwijało się jubilerstwo, tkactwo, kamieniarstwo. Importowano dobre gatunki drewna.
Egipcjanie budowali świątynie, pałace lekkiej konstrukcji otoczone ogrodami i sadami, piramidy (Dżosera - pierwsza piramida schodkowa, Cheopsa i Chefrena), grobowce skalne oraz mastaby. W okolicy piramid stawiano posągi króla oraz mniejsze posągi rodziny i współpracowników. Pierwsze grobowce budowano w formie schodkowej, najbardziej okazała jest piramida schodkowa Dżesera (Dżosera) ok. 2650 p.n.e. w Sakkarze koło Memfis. Składa się z sześciu nałożonych na siebie mastab. Jej architektem był Imhotep, wezyr Dżesera, w Okresie Późnym czczony jako bóg. Piramidy w Gizie to trzy największe piramidy zbudowane w Egipcie. Wszystkie mają kształt ostrosłupa na podstawie kwadratu. Największa z nich, Cheopsa ok. 2560 p.n.e., ma podstawę o boku 227,0 m i wysokość 147,0 m, piramida Chefrena, tzw. Wielki Kefren, jest wysoka na 137,0 m, piramida Mykerinosa ma tylko 62,0 m wysokości. Wokół tych piramid pobudowano szereg mniejszych, przeznaczonych na grobowce królowych i dygnitarzy państwowych. Piramida Chefrena wyróżnia się wykutą obok niej monumentalną rzeźbą Sfinksa. Jest to największa tego typu rzeźba, kolejne, ustawiane obok grobowców to potężne posągi faraonów. Najbardziej oryginalny wystrój wnętrz zachował się w piramidzie Mykerinosa. Cały zespół wybudowano z różnych kamieni. Dziedzińce wyłożono czarnym bazaltem, kolumny i filary wykonano z czerwonego granitu, ściany miały biały kolor użytych do budowy wapieni i alabastru. Wnętrze pokryto było licznymi inskrypcjami wykutymi w kamieniu. Relief wypełniono niebieskim barwnikiem. Niebieską farbą ozdabiano sufity, na tym tle umieszczono żółte gwiazdy. Do wejścia do komór grobowych, umieszczonych po wschodniej stronie budowli, prowadziły długie rampy w kierunku Nilu. Obok piramid budowano podziemne pomieszczenia dla barek. Przy piramidzie Cheopsa znaleziono jedną z nich.
Istnieje teoria jakoby piramidy wcale nie służyły jako grobowce dla pojedynczych władców, lecz jako kompleks świątynny, na którego terenie rokrocznie odbywała się rytualna procesja pełniona przez najwyższego kapłana - faraona. Miała ogromne znaczenie, gdyż symbolizowała drogę do zaświatów i zmartwychwstanie najważniejszego boga Egipcjan Ozyrysa. Zabezpieczało to rokroczne odrodzenie się natury oraz niezmiernie ważne wylewy Nilu. Od wylewów zależała ilość zebranego zboża, czyli dobrobyt poddanych. Według staroegipskiej religii Ozyrys udał się poprzez otwierające się gwiezdne wrota do gwiazd, do "duat" znajdującego się w gwiazdozbiorze Oriona. Przy czym gwiezdne wrota interpretuje się jako specyficzne ustawienie gwiazd - zodiaków zmieniające się w ciągu roku. Kapłani obserwując niebo określali porę roku, rozpoczynała się ceremonia, po której wkrótce wylewał Nil a lud był szczęśliwy i umocniony w wierze, że jest to zasługa kapłanów i faraona - sprzyjało to utrzymaniu władzy przez kapłanów. W ceremonii ważne role odgrywały: Przemierzenie przez Faraona Nilu w barce symbolizujące całoroczną podróż słońca po drodze mlecznej; punkt równonocy wiosennej, gdy Sfinks spoglądał dokładnie na konstelacje Lwa; Piramidy, których wielkość oraz rozmieszczenie odwzorowuje pas Oriona (konstelację gwiezdną), w której miało znajdować się duat; największa piramida, której komnaty odpowiadają drodze Ozyrysa poprzez duat; szyby wewnątrz piramidy wskazujące wybrane gwiazdy umożliwiające podróż duszy do zaświatów (gwiezdne wrota). Same piramidy zostały postawione na pagórkach na płaskowyżu Giza. Pagórki te miały być miejscami tego kultu na wiele lat wcześniej przed budowa piramid - nie dotyczy to Sfinksa, który istniał jak dowodzą niektórzy znacznie wcześniej i posiadał prawdziwa głowę lwa ( później przekuta na głowę ludzka - stad wynika jej nieproporcjonalność względem ciała oraz widoczna erozja korpusu).Budowa piramidy - jak pokazują naukowcy, wciąganie na saniach po drewnianych walkach wielotonowych bloków jest mało prawdopodobne, jednakże istnieje metoda, która zamiast pchać pozwala toczyć wielkie bloki. Wyobraźmy sobie okrąg, w który wpisany jest kwadrat - kwadrat to skalny blok. Wystarczy uzupełnić pozostałość do pełnego koła przy pomocy drewna i zamiast sześcianu uzyskujemy ogromny walec. Nieopodal piramid znaleziono niewykończone bloki skalne, które pozyskiwane były na płaskowyżu tuz obok piramid. Znaleziono również ogromne gruzowisko będące pozostałością po ogromnych rampach, po których wtaczano wspomniane już walce. W sztukach plastycznych obowiązywał specjalny kanon proporcji ciała. Głowa i tors przedstawiane były przodem, biodra i nogi bokiem, faraona zawsze pokazywano w pełni sił a innych realistycznie. Robiono także małe rzeźby ukazujące życie codzienne i reliefy oraz wykonywano przeróżne malowidła ścienne. Dzięki niesamowitej znajomości astronomii i obserwacją słońca, Egipcjanie stworzyli kalendarz słoneczny, który liczył 365 dni i dzielił się na 3 pory roku związane z wylewami Nilu. Wynaleźli także zegar wodny. Religia Egipcjan miała charakter politeistyczny. W wyobrażeniach ludności zdecydowanie dominował zoomorfizm. Często bóstwa przybierały postać zwierząt lub ludzi z głowami zwierząt. Było to religia solarna oparta na kulcie boga słońca występującego pod wizerunkiem boga Re. Egipcjanie wierzyli, że źródłem życia na ziemi jest słońce. Bardzo popularny był Ozyrys, król świata zmarłych. Horus patronował faraonom, którzy bardzo często byli do niego upodabniani. Ważną rolę w religijnych wyobrażeniach Egipcjan zajmował świat zmarłych. Wierzono, że świat umarłych był kolejnym etapem życia. Każda dusza po śmierci była sądzona przez Ozyrysa. Jeżeli wynik był pozytywny to dusza wędrowała do raju, w którym żyła bez bólu i tęsknoty, ale jeżeli nie to zostawała pożerana. Koniecznym warunkiem przetrwania duszy było zachowanie ciała. Do tego celu Egipcjanie stosowali mumifikacji zwłok.
Indie
Pierwsze ślady cywilizacji Indii pochodzą z okresu ok. 2500 lat p.n.e. W miastach budowano olbrzymie budowle. Był wysoki poziom higieny. Mieszkania były wyposażone w łazienki. Rolnictwo było dobrze rozwinięte.. Od poł II tys. została stopniowo opanowana przez Ariów i trwała do IV w. p.n.e. Rozwijała się w dorzeczach dwóch wielkich rzek: Indusu i Gangesu.
Ariowie, którzy najechali Indie wprowadzili system kast. Były to zamknięte grupy społeczne charakteryzujące się własnym prawem, do których wchodziło się przez urodzenie a jedynym sposobem przejścia z kasty do kasty była reinkarnacja. Kasty dzieliły się na kapłanów (braminiów), wojowników (kszatriów), rzemieślników i kupców (waisiów) oraz chłopów (śudrów). Poza jakąkolwiek kastą znajdowali się pariasi stojący poza nawiasem społeczeństwa. Byli nietykalni (pariasi) z powodu wykonywanych zawodów takich jak grabarz lub śmieciarz. Indie- Wysoko rozwinięta kultura uległa zniszczeniu około XVIII w. p.n.e.Tradycja przekazana w księgach Wedy stanowi najstarszą religię świata jaką jest hinduizm. Dla Hindusów Weda jest słowem objawionym. Mieszkańcy Indii wierzyli, że człowiek po śmierci objawia się w innym ciele. W hinduizmie cześć bogom oddawana jest indywidualnie. Hindusi wierzą, że Ganges jest świętą rzeką i obmywanie się w niej oczyszcza z wad. W Indiach oprócz hinduizmu narodził się także buddyzm, jedna z największych religii świata. Twórcą jest Siddharta zwany Buddą. Przez wiele lat wędrował ze swoimi uczniami, nauczając ludzi. Według Buddy człowiek może uwolnić się od cierpienia, gdy pozbędzie się pragnień. Wiara głosi, że człowiek nie powinien zabijać istot żywych, kraść i kłamać. Najważniejszymi cechami wiernych są: życzliwość, współczucie, radość i spokój. Po śmierci Buddy zaczęto czcić go jako boga.
Osiągnięcia Indusów. Posługiwali się prawdopodobnie pismem fonolograficznyn, czyli takim, w którym poszczególne odpowiadają w przybliżeniu głoską składającym się z abstrakcyjnych symboli i przedstawień figuralnych oraz alfabetem i pismem klinowym. Jak do tej pory nie udało się odczytać pisma ?cywilizacji Mohendżo Daro?
Głównym źródłem poznania kultury i religii Ariów są Wedy, Odpowiednik naszej Biblii, w której znajdowały się pieśni i hymny opisujące społeczeństwo. W okresie panowania dynastii Guptów redagowano zbory praw, dekrety, instrukcje dla urzędników, inskrypcje, a także dzieła filozoficzne i większość utworów literackich w języku sanskrytu.
Ludność Indusu zajmowała się rolnictwem i hodowlą zwierząt, przeważnie hodowali bydło (krowy i woły). Byli świetnymi rzemieślnikami i słynęli z obróbki miedzi, złota, srebra, cyny, ołowiu i brązu. Posiadali monopol na swoje wyroby, dzięki czemu czerpali z tego duże korzyści. Ariowie i Merowie byli wspaniałymi wojownikami i podbijali wiele terenów.
Dawidowie byli rolnikami i zajmowali się uprawą roli, a szczególnie jęczmienia i pszenicy, dlatego też mieli bardzo dobrze rozbudowany system irygacyjny. Wyglądał on podobnie jak w Mezopotamii czy Egipcie.
Budynki mieszkalne były budowane z cegły suszonej i różniły się od siebie jedynie wielkością. Ulice w miastach przecinały się pod kątem prostym. Budowano systemy kanalizacyjne, łazienki, miejskie latryny i kanały ściekowe. Można, także zobaczyć budowle o charakterze publicznym, jak platformy do młocki, ogromne spichlerze czy przypominające koszary budynki mieszkalne świadczyły o wysokiej dyscyplinie tam obowiązującej. Niektóre miasta doliny Indusu otaczały mury warowe, a poza nimi tylko fortyfikacje posiadały umocnienia.
Ariowie wprowadzili żelazną broń, która znacznie pomagała żołnierzom gdyż była bardziej wytrzymała. Wprowadzili do walk słonie bojowe, stanowiące same w sobie żywe machiny wojenne z kilku osobową załogą na grzbiecie. Ludność Indusu stworzyła także system kanalizacyjny ułatwiający utrzymanie właściwej higieny oraz porze pierwszy zaczęto uprawiać bawełnę. Merowie, którzy byli wspaniałymi jeźdźcami stworzyli strzemiona i siodło, które znacznie ułatwiało jazdę konno.
Mieszkańcy Indii wierzyli w reinkarnacje. Wyzwolenie z przechodzenia w różne wcielenia uważano za wielkie szczęście. Pierwszą wiarę założył książę zwany Buddą. Odrzucał on rytuały religijne jako sposób dosięgnięcia nirwany po przez osiem stopni samodoskonalenia się i przez własny wysiłek. Nie uznawał podziału według kast. Człowieka oceniał według jego rozwoju duchowego. Sprzeciwiał się krwawym ofiarą ze zwierząt głosząc zasadę ahinsy. Większą popularność Indiach zyskał hinduizm wyznający kult jednego Boga przejawiającego się pod wieloma postaciami. Fundament Hinduizmu stanowiła reinkarnacja. Budda został włączony do Hinduizmu jako dziewiąta reinkarnacja boga Wisznu.
Chiny
Chiny leżą w Azji Wschodniej. Cywilizacja chińska należy do najstarszych na świecie. Początki państwa chińskiego sięgają XII w. p.n.e. w dorzeczu Huang-ho i Jangcy. Pierwszą dynastią panującą była Szang. Jednolite państwo powstało w 221 r. p.n.e. Pierwotnym ustrojem była monarchia. Na czele państwa stał cesarz. Społeczeństwo dzieliło się na kilka grup: na pierwszym miejscu stali właściciele ziemscy, a potem kolejno uczeni i niższa szlachta - szy, wolni chłopi - nung, rzemieślnicy - kung, a najniżej stali kupcy - szang. Urzędnicy byli posłuszni cesarzowi. Mieli większą władzę niż kapłani.
Osiągnięcia kraju ryżu, sztuk walki i porcelany. Dobrze rozwijał się handel. Budowano duże, otoczone murami obronnymi miasta. Wydobywali sól kamienną. Na wysokim poziomie stała metalurgia. Wytapiali figurki. Wynaleźli także porcelanę wyrabianej z glinki kaolinowej i skalenia.. Produkowali jedwab. Sadzili ryż. Do osiągnięć Chińskich zaliczamy: zabudowania Wielkiego Muru, który przetrwał do dziś i jest najbardziej znaną budowlą w Chinach wybudowany został w 220 r. p.n.e. Był on wielokrotnie przebudowywany, ma 2400 km długości, ok. 5 m szerokości i 4-16 m wysokości. Budowany był przez 2000 lat. Jest to jedyna budowla na Ziemi, którą widać z kosmosu.
W Chinach wynaleziono papier. Papier zaczęto produkować w Chinach ok. 100 lat. p.n.e. Wilgotną masę zmiażdżonych na papkę włókien drewna, lnu i konopi nakładano łyżką na bambusową lub metalową siatkę. Po wysuszeniu otrzymywano cienką warstwę papieru
W działaniach wojennych wykorzystywano gazy trujące i proch strzelniczy. Bardzo rozwinęli medycynę. W leczeniu wykorzystywali nie tylko rośliny, lecz także substancje pochodzenia zwierzęcego i mineralnego. Do dziś przetrwała akupunktura. Urządzenia rejestrujące trzęsienia ziemi pochodzą z Chin (sejsmograf). Z Chin pochodzą sztuki walki. Opracowali własne pismo. Pisane z góry do dołu, w kolumnach, od strony prawej do lewej. Charakterystyczną cechą chińskiego pisma jest wielka liczba znaków. Chińczyk mający podstawowe wykształcenie musiał ich znać kilka tysięcy. Niektóre chińskie ?litery? to piktogramy, czyli znaki obrazkowe, przypominające wyglądem przedmioty, które oznaczają. Inne symbolizują dźwięki, a jeszcze inne to tzw. ideogramy, czyli złożone znaki wyrażające określoną rzecz lub ideę. Istnieje w sumie ponad 50 000 chińskich symboli, ale na co dzień używa się kilku tysięcy. W językach chińskich każdy znak tego pisma odpowiada jednej sylabie, dlatego nazywa się je także pismem logosylabowym lub monosylabowym. Przeważająca większość znaków ma również odrębne znaczenie jako wyraz (słowo) lub morfem. Lekcja każdego z nich może się bardzo różnić w zależności od dialektu lub języka użytkownika, jednak jego znaczenie pozostaje na ogół niezmienne. Przykładowo, znak "człowiek" - ?, może być odczytany jako rn (pinyin), yan4 (kant.), jn, ln, lng (minnan), hito, jin, nin (jap.), in (kor.) albo nhn (wietn.).
W Chinach występowały dwa systemy filozoficzno-religijne. Pierwszym był Taoizm. Twórcą tego systemu był na przełomie VII-VI w. p.n.e. Loa-Cy. Zaprzeczał istnieniu istot nadprzyrodzonych. Uznawał życie zgodne z prawami natury i medytację. Nie wierzył w siłę
sprawczą lecz uważał, że świat jest nieskończony. Według niego człowiek sam nie może dojść do doskonałości. Drugim systemem jest konfucjonizm, którego twórcą na przełomie VI-V w. p.n.e. był Konfucjusz. Podstawą konfucjanizmu było doskonalenie swojej osobowości i współżycie z ludźmi. Uważali, że dostęp do urzędów powinien być tylko przez zdobytą wiedzę. Uważali również, iż każdy musi skrupulatnie wypełniać nałożone na niego obowiązki, zarówno państwowe, jak i rodzinne.
Izrael
Hebrajczycy przybyli do Palestyny na przełomie XIII i XII w. p.n.e. Od 587 roku p.n.e. Żydzi żyją w diasporze.
Do momentu konfliktu z Filistynami Izraelici za króla uważali Boga, a sędziowie tylko doraźnie sprawowali władzę nad państwem. Jednak od tego wydarzenia postanowiono o wybraniu ustroju monarchicznego. Pierwszym władcą został Saul, a potem Dawid i jego syn Salomon. Kontynuował on rozpoczęty przez ojca proces umacniania państwa. Państwo było podzielone na 12 okręgów (każdy z nich musiał kolejno dostarczać daniny na dwór).
Najpopularniejszym dziełem literackim Hebrajczyków napisanym przed naszą erą jest Stary Testament Pisma Świętego składający się z między innymi: ksiąg, przypowieści i pieśni.
Izraelici ufortyfikowali swoje największe miasta i rozbudowano kopalnie. Za panowania w ok.960 r. p.n.e. na świętej skale znajdującej się na górze Moria wybudowano świątynię Jerozolimska. Świątynia Salomona była miejscem przechowywania Arki Przymierza z kamiennymi tablicami dekalogu. Zburzyły ją w latach 587 - 586 p.n.e. wojska babilońskie. Po odbudowaniu, została w 70 r. n.e. całkowicie zniszczona przez Rzymian.
Religia Żydów opierała się na rygorystycznym monoteizmie. Od czasów zawarcia przez Boga przymierza z Abrahamem ludzie nie uznawali żadnych innych bożków. Przestrzegali ściśle dziesięciu przykazań nadanych im przez Boga. Żydzi wierzą, że istnieje jeden wieczny Bóg- Stwórca. Składali ofiary ze zwierząt. Modlitwę odmawia się trzykrotnie w ciągu dnia. Tydzień kończy się szabatem. Szabat zaczyna się w piątek po zachodzie słońca i trwa 24 godziny. Jednym z ważniejszych świąt jest Pascha. Biblia jest olbrzymim źródłem wiedzy o dziejach i kulturze Żydów. Uważają biblię za świętą księgę.
Osiągnięcia naukowo-techniczne starożytnych cywilizacji Wschodu
Grecja
Starożytna Grecja z pewnością była kolebką cywilizacji europejskiej.
Oprócz rolnictwa zajmowali się rybołówstwem i pasterstwem. Występowały liczne surowce mineralne, np.: srebro, rudy metali, glinka ceramiczna. Rozwijało się różne rzemiosło dzięki tym surowcom. Ważnym ośrodkiem cywilizacji była Kreta. Ślady kamiennych budowli pochodzą z okresu 2500 lat p.n.e. Budowano piękne pałace. Istniała tam cywilizacja Minojska od legendarnego króla Minosa. Kreteńczycy byli żeglarzami. Sprowadzano: złoto, srebro, ołów, cynę, miedź, kość słoniową. Cała cywilizacja uległa zagładzie w wyniku trzęsienia ziemi lub wybuchu wulkanu. Wyroby minojskie cenione były w starożytnym świecie. Odnaleziono je w Egipskich piramidach. Około 1700 p.n.e. na półwyspie Peloponeskim pojawili Achajowie. Pokonali Kreteńczyków. Przywódcą był Myken. Mykeńczycy zajmowali się uprawą ziemi, handlem i hodowlą. Cywilizacja mykeńska upadła na przełomie XIII- XII w. p.n.e. Część mieszkańców opuściła półwysep. Dało to początek kolonizacji greckiej, która objęła basen Morza Śródziemnego. Grecja rozbita z okresu wieków ciemnych zaczęła się przekształcać w jedną zbiorowość. A to za sprawą leżących blisko siebie wsi i miast. Mieszkańcy miast zajmowali się handlem i rzemiosłem. Byli też wielcy właściciele ziemscy. Początkowo polis było samowystarczalne. Przeciętne polis było niewielkie. Nigdy nie doszło do połączenia wszystkich polis w jedno państwo. Brak zagrożenia z zewnątrz nie mobilizowało Greków do utworzenia silnego państwa. Wszystkich łączył język i religia. Przykładem jest iż Grecy nazywali siebie Hellenami, a kraj Helladą.
Osiągnięcia Świata Hellenów
Osiągnięciem cywilizacyjnym Greków było przyjęcie pisma alfabetycznego od Fenicjan i przystosowali go do swoich potrzeb. Pisano na tabliczkach glinianych lub fragmentach naczyń. Grecy znali także papirus. Papirus był bardzo drogi i wykorzystywano go tylko do pisania książek. Do pisania używano trzciny maczanej w tłuszczu robionym z sadzy i gumy. W Kerameikos w Atenach odnaleziono wazę attycką z inskrypcją pisaną heksametrem. Jest to przykład najwcześniejszego pisma alfabetycznego. Od tego czasu nastąpił stały rozwój kultury piśmiennej. Znajomość alfabetu ułatwiła wymianę myśli i doświadczeń, z czym wiązał się rozwój wielu dziedzin życia.
Grecy wyobrażali sobie bogów jako ludzi. Przypisywali im ludzkie losy i zachowania. W przeciwieństwie do ludzi byli jednak nieśmiertelni. Górę Olimp uważano za siedzibę bogów, dlatego nazywano ich bogami olimpijskimi. Zeus był bogiem wszystkich bogów i ludzi, był władcą nieba i burzy, a także stał na straży praw świata. Posejdon był bogiem morza.. Hades był bogiem świata podziemnego i zmarłych. Atena bogini mądrości i patronką wojowników. Apollo był opiekunem wróżbiarstwa i muzyki. Było jeszcze wielu innych bogów. Święto obchodzone na cześć Ateny było najważniejszym świętem. Grecy wierzyli, że los zależy od bogów. Początki teatru związane z obrzędami ku czci boga winnej latorośli Dionizosa. Przedstawienia trwały cały dzień. W V w. p.n.e. tworzyli trzej najwięksi dramaturgowie greccy: Ajschylos, Eurypides i Sofokles. Zamiłowanie Greków do rywalizacji i sporu znalazło wyraz w igrzyskach. W Olimpie organizowano je co 4 lata. Do zawodów dopuszczano tylko mężczyzn w. Homer pisze, że zawody były związane z obrzędami religijnymi. Zwycięzców igrzysk olimpijskich uważano za wyróżnionych przez bogów. Nagradzano wieńcem z gałązek oliwnych, pochodzących ze świętego gaju Zeusa. Pierwsze odbyły się w 776 r. p.n.e. W czasie trwania igrzysk w całej Grecji obowiązywał pokój. Starożytne Olimpiady zakończyły się w 395 r. n.e. W 1896 r. Francuz baron Pierre de Coubertin zorganizował I nowożytne igrzyska w Atenach. Od tego czasu, co cztery lata sportowcy z całego świata spotykają się na olimpiadzie. Wyjątek stanowił okres I i II wojny światowej. Mimo wielu różnic pomiędzy igrzyskami starożytnymi a współczesnymi są one ich kontynuacją. Symbolem tego jest znicz olimpijski, który zapala się od ognia przyniesionego przez sztafetę z Olimpii. Grecja była matką filozofów. Tales z Miletu, (pocz. VI w. p.n.e.), starał się odszukać podstawowy pierwiastek, od którego pochodzą wszystkie inne, i uznał wodę za źródło świata i życia. Nieco młodszy był Heraklit z Efezu (także w Azji Mniejszej) Od wieków ludzie szukali odpowiedzi na pytania: jak żyć? Co to jest życie? Jak powstało życie? Jak powstał świat? W VI wieku p.n.e. w Grecji pojawili się jednak myśliciele, którzy - jako pierwsi w dziejach ludzkości - próbowali odpowiedzieć na te pytania bez odwołania do religii, jedynie drogą racjonalnego rozumowania. Nauka, podkreślająca sprzeczności i zmienność zjawisk i pojęć, wywarła wielki wpływ na późniejszych myślicieli. U najdawniejszych filozofów greckich najważniejsze są nie tyle ich konkretne poglądy, ile samo postawienie pewnych problemów. Nauka o filozofii zrodziła się w Jonii. Najwybitniejszymi myślicielami starożytności byli: Sokrates, Platon i Arystoteles. Platon był twórcą pierwszej szkoły filozoficznej Akademii. Arystoteles utworzył nową akademię zwaną Liceum. Szkoły Platona i Arystotelesa wpłynęły na powstanie Muzeum i Biblioteki Aleksandrii.
Hipokrates był największym lekarzem starożytności. To on sformułował prawa nowoczesnej medycyny. Niektóre objawy chorobowe noszą jego imię di dzisiaj. Lekarze składają przysięgę zwaną ?przysięgą Hipokratesa?. Archimedes był największym mechanikiem starożytności. Wiele jego zasad obowiązuje do dziś w fizyce. Greccy uczeni doszli do wniosku, że Ziemia jest kulą. Jej prawdziwość udowodnił Mikołaj Kopernik. Grecy wielki wkład wnieśli w rozwój architektury. Wzorem są budowle ateńskiego Akropolu. W tym Panteon- świątynia patronki miasta, Ateny. Na wzgórzu Akropolu znajdowała się forteca, która chroniła mieszkańców w razie ataku nieprzyjaciół. Budowle ozdabiano płaskorzeźbami życia bogów i bohaterów. Piękną budowlą były długie mury, które łączyły Ateny z portem w Pireusie. Było jeszcze wiele innych wspaniałych budowli. Jeśli chodzi o rzeźby to artyści klasycyzmu tworzyli postacie dynamiczne, ważne były szczegóły ubioru i harmonia ludzkiego ciała. Rzeźba tego okresu ukształtowała późniejszy kanon piękna. I chociaż wiele z nich nie przetrwało, a te co przetrwały są silnie zniszczone, bądź przetrwały ich wierne rzymskie kopie, to chyba nie ma człowieka, na którym by one nie wywierały ogromnego wrażenia. Przykładem rzeźb greckich są: Dyskobol (Myron), Wenus z Milo, Grupa Laokoona.
Najwybitniejszym rzeźbiarzem byli Fidiasz i Polikleta. Fidiasz wyrzeźbił posąg Ateny na Akropolu, zdobiony złotem i kością słoniową. Polikleta opracował proporcje ludzkiego ciała. Grecy lubili piękne przedmioty, toteż garncarze wytwarzali puchary do wina, kubki, lampy i wazy. Piękne wazy są prawdziwymi dziełami sztuki. Nawet wzorowali się na nich Rzymianie. Kopiowano greckie formy. Na grecki wzór stylizowano postacie i sceny. Zamożni Rzymianie pragnęli posiadać oryginalne dzieła z Grecji. Grecką sztukę zaczęto określać mianem "cudu kulturalnego".
Teatr i Literatura. Teatr grecki narodził się z przedstawień religijnych na cześć boga Dionizosa, organizowanych w czasie świąt zwanych, Dionizjami. Pierwotnie podczas Dionizji występował chór satyrów pod przewodnictwem koryfeusza, który intonował pieśń wykonywaną następnie przez śpiewaków. Z czasem koryfeusz wyodrębnił się i zaczął prowadzić dialog z chórem, pełniąc rolę aktora. Wielkie Dionizja organizowano w miastach, w marcu. Z nich powstała tragedia We wrześniu miały miejsce małe Dionizja, odbywające się na wsiach, które zapoczątkowały komedię. Sztuki prezentowano w formie zawodów przedstawień, czyli agony. Do współzawodnictwa stawało zwykle trzech dramatopisarzy. Każdy z nich miał jeden dzień na przedstawienie swojej tetralogii, czyli zestawu czterech dramatów, w skład, którego wchodziły trzy tragedie i jedna komedia.
Poszczególni dramatopisarze greccy nie tylko pisali sztuki, ale również mieli zasługi w rozwijaniu formy przedstawień. Tespis w VI w. p.n.e. wprowadził pierwszego aktora i zbudował skene. Ajschylos na przełomie VI i V w. p.n.e. wprowadził drugiego aktora, zastosował prolog, opisy i opowiadania. W V w. p.n.e. Sofokles wprowadził trzeciego aktora, zwiększył obsadę chóru i jednocześnie zmniejszył jego rolę w akcji na rzecz przodownika chóru. Zerwał też z tematycznym związkiem poszczególnych części tetralogii. Również w V w. p.n.e. Eurypides zastosował monolog przedstawiający psychiczne przeżycia bohatera, a także wprowadził postaci kobiece. Sztuki greckie wystawiano zwykle pod gołym niebem. Teatr składał się z kilku części. Theatron był półkolistym miejscem, gdzie zasiadali widzowie. Kolejne rzędy widowni znajdowały się coraz wyżej. Na środku teatru znajdował się okrągły plac nazywany orchestra, na którym występował chór. Po jego bokach umieszczone były wejścia dla chóru - parodos. Przed orchestrą znajdował się proskenion, czyli podłużne podwyższenie, na którym występowali aktorzy. Za proskenion umieszczone było skene - budynek, który zasłaniał kulisy i pełnił rolę scenografii. Można śmiało powiedzieć, że Grecy stworzyli podstawy wszystkich nauk. Grecy byli ojcami myślenia historycznego w przeciwieństwie do kronikarzy z Egiptu, czy starożytnych państw Azji. Ojcem historii był Herodot. Swoje IX-tomowe dzieło tworzył na podstawie obserwacji i relacji naocznych świadków.
Ważnym historiografem Grecji był również Tukidydes.
Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak, Celli, czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni, aby uczestniczyć w nabożeństwie. Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych.
W architekturze istniały trzy porządki: dorycki, joński i koryncki.
Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną. Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę.
Kolejny porządek - koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu, rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego.
Zabytkami starożytnych Aten są: Akropol z Partenonem i budowle u stóp wzgórza - m.in. teatr Dionizosa, pomnik Lizykratesa, świątynia Zeusa Olimpijskiego, hotele w Olimpii, arsenał w Pireusie.
Rzym
Rzym został założony w 735 p.n.e.
Na początku była to mała osada. Rzymianie byli wojownikami. Podczas wojen zdobywali ziemię i tam się osiedlali. Byli najlepszym wojskiem na świecie słynęli z waleczności. Rzym stał się potęgą śródziemnomorską. Dzięki podbojom wyrósł na IMPERIUM ROMANUM (Imperium Rzymskie). Początkowo państwo rzymskie było monarchią ponieważ panowali tam królowie. Po wypędzeniu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego w 509 r. p.n.e. utworzono republikę, gdzie władzę sprawowali urzędnicy. Społeczeństwo Rzymu dzieliło się na patrycjuszy i plebejuszy. Plebejusze powołali własnych urzędników zwanych trybunów ludowych. Urząd sprawowali najbogatsi Plebejusze, natomiast urzędnicy rzymscy nie otrzymywali żadnego wynagrodzenia. Toteż Państwo rzymskie było republiką arystokratyczną. W państwie również dochodziło do walk wewnętrznych. Gospodarka całkowicie podupadła. Niepokój wykorzystali politycy i dowódcy wojska. Wojsko rzymskie przeobraziło się w armię zawodową i groźną siłę. Władzę w Rzymie objął Gajusz Juliusz Cezar. Cezar na czele armii wkroczył do Italii. Pokonał przeciwników a sam został dyktatorem. Przeprowadzał reformy w państwie bezrolnym, umożliwiał osiedlanie się na zdobytych ziemiach. Senatorowie uważali, że Cezar stał się zbyt potężny. Był wspaniałym przywódcą rzymskim. Rzym stał się republiką toteż ludzie wybrali go na konsula- zaszczytne i najwyższe stanowisko w Rzymie. Wielu zazdrościło Cezarowi i chciało się go pozbyć. Jego władza przyniosła pokój i uchwalenie mądrych praw pomagających biednym. Zamordowany w dniu id marcowych przez senatorów pod przywództwem Marka Brutusa oraz Gajusza Kasjusza. Przed śmiercią adoptował Oktawiana Augusta, wyznaczając go na swego spadkobiercę. Został zamordowany 15 marca 44 p.n.e. Po zabiciu Cezara wybuchła wojna. Adoptowany syn Oktawian zastał cesarzem. Był to początek wielkiego cesarstwa.
Osiągnięcia Imperium. W ciągu kilku stuleci Rzymie powstało wiele budowli. Powstawały przede wszystkim świątynie np.: Saturna, Westy, Janusa. Bazyliki gdzie odbywały się posiedzenia sądów, uroczystości państwowe. Na cześć zwycięskich wojen były budowane łuki tryumfalne dla najwaleczniejszych wojowników. W termach toczyło się życie miasta. Rzymianie zażywali tam kąpieli, słuchali muzyki, deklamacji poetów, wykonywali ćwiczenia fizyczne. Wznoszono posągi. Jednym takim posągiem jest posąg Nerona, obok niego stoi Koloseum. Jest to amfiteatr wzniesiony przez Wespazjana na terenie willi cesarza Nerona był pierwszym kamiennym amfiteatrem w Rzymie. Oddany do użytku w 80 r. n.e. mógł pomieścić 50 tysięcy widzów. Na ścianach wspaniałych budowli malowano freski. Architektura Rzymian miała być wyrazem potęgi i panowania Imperium. Jej charakterystycznym elementem są łuki, oraz - dzięki opanowaniu techniki budowy kopuł - duże pomieszczenia wznoszone bez podpór wewnętrznych. Przykładem takiego wnętrza przykrytego ogromną kopułą jest rzymski Panteon - świątynia poświęcona wszystkim bogom. Niektóre budowle przetrwały do dziś. Dotrwały również w dobrym stanie drogi- słynna droga z Rzymu do Neapolu. Rzymianie stworzyli kalendarz który w lekko zmienionej formie funkcjonuje do dzisiaj. Był to Kalendarz Juliański. Na rzekach budowano mosty co umożliwiało szybką podróż. Najstarszymi zabytkami poezji rzymskiej są pieśni modlitewne. Najsłynniejsi poeci rzymscy to: Wergiliusz, Horacy, Owidiusz. Wielkim filozofem rzymskim, który pisał po łacinie był Saneka. Publiusz Korneliusz Tacyt był najwybitniejszym historykiem rzymskim. Był autorem ?Dziejów i Roczników?. Marek Tuliusz Cycero był świetnym prozaikiem. Dziejopisarzem był sam Cezar. Pisał on o wojnie galijskiej i o wojnie domowej. Podbite ludy przyjmowały język i kulturę rzymską. Proces ten nazywano romanizacją. Życie wszystkich obywateli rzymskich regulowało prawo dwunastu tablic. Spisane były tam prawa zwyczajowe. Regulowało kwestie gospodarcze. Kodeks prawa rzymskiego zapoczątkował okres prawa stanowionego. W VI w. cesarz Justynian opracował kodeks tzw. kodeksem Justyniana. Były to zasady prawne określające praworządność. Organy państwowe musiały działać zgodnie z prawem. Łacina stała się językiem międzynarodowym. Rzymianie sprzedawali naczynia szklane, metalowe, biżuterię i broń. Nabywali natomiast skóry, futra i bursztyn. Wierzyli, że bursztyn to kamień leczniczy i chroni od złego. Rzymianie wierzyli w różne bóstwa. Oddawali im część, składali ofiary. W świątyni na kapitolu czczono Jowisza, Junonę i Minerwę. Czcili również bóstwa wschodnie np. Mitrę - perskiego boga słońca. W połowie I w. p.n.e. Jude zwana też Palestyną stała się prowincją imperium. Mieszkali tam Żydzi, którzy często się buntowali. Rządy sprawował król Herod. Pod koniec panowania króla Heroda w Betlejem narodził się Jezus. Żydzi uznali go za Mesjasza. Żydzi byli pierwszymi chrześcijanami . Narodziny Chrystusa stały się przełomowym momentem dla chrześcijaństwa. Była to nowa era w dziejach świata. Jezus w otoczeniu uczniów i apostołów wędrował po kraju głosząc Ewangelię. Chrześcijanie tworzyli gminy na czele których stali biskupi. Pierwszym biskupem rzymskim był apostoł Piotr. Jego następcy jako papieże byli zwierzchnikami nad biskupami. Ustalono na soborach i synodach prawdy wiary. Powstały pisma chrześcijańskie i ewangelie, które stworzyły Nowy Testament; część chrześcijańskiej Biblii. Religia nowa spotkała się z niechęcią Rzymian wyznawców Jezusa zaczęto prześladować. Zarządzenia cesarskie nakazywały niszczyć miejsca kultu, pozbawić chrześcijan praw, a nawet skazywać na śmierć. Koniec prześladowań chrześcijan nastąpił za panowania Konstantyna Wielkiego. W 381r. cesarz Teodozjusz uczynił z chrześcijaństwa religię państwową. Kultura rzymska w I i II w. n.e. mogła się poszczycić wspaniałymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuki, co znalazło wyraz w zabudowie miast italskich i prowincjonalnych. W wielu dziedzinach kultury Rzymianie byli stosunkowo mało oryginalni, korzystając w znacznym stopniu z dorobku myśli Grecji i Wschodu. Zasługą Rzymu było jednak szerokie rozpowszechnienie i głębokie zakorzenienie zdobyczy cywilizacji i kultury duchowej hellenizmu. Rozprzestrzenieniu się jednolitej kultury w całym Imperium w okresie pryncypatu sprzyjał rozwój ekonomiczny, wzrost liczby jej współtwórców i użytkowników, długi okres pokojowej egzystencji.
PODSUMOWANIE
Każdy kraj wprowadził do naszej kultury coś niezwykłego, co sprawiło, że posiadamy tak wielki majątek kulturowy. Podczas tych kilku tysięcy lat dokonano wielu odkryć i wynalazków, które w wielkim stopniu wpłynęły na nasze życie. Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić to, iż państwa starożytności pozostawiły wielką spuściznę i odegrały bardzo ważną role w rozwoju naszej cywilizacji.