Platyna, Pt, platinum, pierwiastek chemiczny należący do grupy VIII B w układzie okresowym, w triadzie platynowców ciężkich, liczba atomowa 78, masa atomowa 195,08. Znane są 33 izotopy platyny, w tym 6 trwałych.
Nazwa pierwiastka pochodzi od hiszpańskiego platina - srebro
Pierwiastek odkryli niezależnie Antonio de Ulloa w 1735 r. i Charles Wood ok. 1741
W przyrodzie platyna występuje w stanie wolnym (platyna rodzima) oraz w minerałach, m.in. w sperrylicie i braggicie. Jest srebrzystobiałym, kowalnym i ciągliwym metalem o gęstości 21,5 g/cm3, temperatura topnienia 1772,5oC. Ma zdolność pochłaniania gazów.
Platyna wykazuje odporność na działanie wielu czynników chemicznych. Ulega jedynie działaniu wody królewskiej (powstaje kwas H2[PtCl6]), a także chloru, fluoru, bromu, siarki, węgla, stopionych alkaliów, stężonego kwasu siarkowego (VI) i fluorowodoru - po bardzo silnym ogrzaniu.
Platyna nie łączy się bezpośrednio z tlenem w zwykłych warunkach, tlenki PtO oraz PtO2 otrzymuje się metodą mokrą z odpowiednich roztworów lub przez stapianie związków platyny z utleniaczami. Pospolitymi związkami platyny są także połączenia z halogenami typu PtX2, PtX3, PtX4, PtX6.
Platyna tworzy liczne związki kompleksowe, np. Ba[Pt(CN)4], (NH4)2[Pt(Cl)6]. Jest stosowana do wyrobu aparatury chemicznej (np. kotłów, elektrod), drobnego sprzętu laboratoryjnego (np. tygli, parownic), termoogniw, termometrów oporowych, kontaktów elektrycznych, ozdób jubilerskich, w dentystyce.
W postaci czerni platynowej, gąbki oraz siatek drucianych platyna jest stosowana jako katalizator, np. podczas produkcji amoniaku, kwasu cyjanowodorowego, podczas przetwarzania ropy naftowej. K2[PtCl4] jest stosowany w fotografice.
Użycie platyny w dopalaczach samochodowych sprawia, że staje się ona jednym z elementów zanieczyszczenia środowiska, niebezpiecznym dla zdrowia ludzi.
Platyna jest głównym metalem ważnej rodziny platynowców, obejmującej również pallad (Pd), iryd (Ir), osm (Os), rod (Rh) i ruten (Ru). Metale te nazywa się platynowcami, gdyż mają wiele wspólnych właściwości fizycznych i chemicznych i występują z reguły wspólnie w naturalnych złożach platyny.
Właściwości
Platyna jest ciężkim, srebrzystobiałym metalem, w stanie czystym dość kowalnym i ciągliwym. Rozszerzalność platyny jest zbliżona do rozszerzalności szkła
Platyna nie ulega utlenieniu w powietrzu, w przyrodzie występuje więc zwykle w stanie wolnym. Platyna jest również odporna na działanie kwasów, także kwasu solnego. Rozpuszcza się jednak łatwo w wodzie królewskiej, tworząc kwas chloroplatynowy H2PtCl6.
Platyna jest metalem przejściowym grupy VIIIB (10).
Otrzymywanie
Platyna jest otrzymywana przez rafinację platyny rodzimej, szlamu po elektrolizie niklu i miedzi lub złomu platynowego
Związki
Platyna, która występuje często w postaci stopów, tworzy ważne związki na stopniach utlenienia II i IV. Platyna wiąże się łatwo z fluorowcami, tworząc halogenki:
Chlorek platyny (II), PtCl2 Pt2+ + 2Cl- ---> PtCl2
Chlorek platyny (IV), PtCl4 Pt4+ + 4Cl- ---> PtCl4