Funkcjonowanie komórek wymaga stałego dopływu składników odżywczych i tlen ze środowiska oraz usuwania zbędnych produktów przemiany materii. Są one transportowane przez układ krążenia, zbudowany z dwóch połączonych ze sobą układów: krwionośnego i limfatycznego.
Rola układu krwionośnego
- dostarcza wszystkim komórkom tlen pobrany z pęcherzyków płucnych, substancje odżywcze pobrane z jelit oraz wodę;
- odprowadza do narządów wydalniczych dwutlenek węgla oraz szkodliwe produkty przemiany materii;
- rozprowadza substancje wytwarzane w organizmie;
- bierze udział w zjawiskach obronnych i odpornościowych ustroju;
- ma zdolność krzepnięcia, co stanowi zabezpieczenie przed utratą krwi w razie uszkodzenia naczyń krwionośnych.
Układ krwionośny zbudowany jest z serca oraz naczyń krwionośnych. Tętnice odprowadzają krew z serca do tkanek, natomiast żyły zbierają krew z tkanek i odprowadzają je do serca. Znajdujące się pomiędzy tętnicami a żyłami naczynia włosowate (włośniczki) stanowią jedyne miejsc w organizmie, w którym zachodzi wymiana substancji między krwią a płynem tkankowym, otaczającym wszystkie komórki ciała.
Ściany tętnic i żył zbudowane są z trzech warstw:
- zewnętrznej: utworzonej z tkanki łącznej włóknistej;
- środkowej: zbudowanej z mięśni gładkich i tkanki łącznej sprężystej;
- wewnętrznej: składającej się z płaskich komórek śródbłonka.
Tętnice
W nich krew płynie pod znacznie większym ciśnieniem niż w żyłach, dlatego ściany tętnic są grubsze i elastyczniejsze.
Dzięki elementom sprężystym i mięśniowym tętnice utrzymują swe ściany w stanie napięcia, mogą się aktywnie kurczyć i rozkurczać, zapewniając jednolity, ciągły przepływ krwi.
Żyły
Ściany żył ą znacznie cieńsze od tętnic, aczkolwiek zbudowane z tych samych warstw.
Żyły mają na całej długości zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi. Dzięki nim krew może płynąć tylko w jednym kierunku- do serca.
Naczynia włosowate
Są zbudowane z jednej tylko warstwy bardzo delikatnych komórek śródbłonka. Ściany naczyń włosowatych są cienkie, dzięki czemu między znajdującą się w nich krwią a płynem tkankowym może zachodzić ciągła wymiana substancji.
W niektórych narządach, np. nerkach (w kłębuszkach nerkowych) sieć naczyń włosowatych powstaje wyłącznie z rozgałęzień tętnicy. Układ taki nazywany jest SIECIĄ DZIWNĄ i pełni nieco odmienne funkcje. Nie uczestniczy w wymianie gazów oddechowych i substancji odżywczych, ale zapewnia utrzymanie wysokiego ciśnienia oraz szybkiego tempa przepływu krwi i wytworzenia moczu pierwotnego. Inny nietypowy układ naczyń krwionośnych (będący także siebią dziwną) to tzw. UKŁAD WROTNY, w którym krew przepływa między dwiema sieciami naczyń krwionośnych zespolonych żyłą wrotną. Występuje on w narządach jamy brzusznej, np. w jelitach i w wątrobie. Dzięki takiemu połączeniu bogata w składniki pokarmowe krew z jelita dostaje się bezpośrednio do wątroby, która pełni funkcję magazynującą substancji niesionych z przewodu pokarmowego. W ten sposób krew opuszczająca wątrobę jest oczyszczona i zawiera ilość substancji odżywczych odpowiadającą bieżącym potrzebom organizmu.
