Mitologia jako skarbiec motywów literackich

Można z całą pewnością stwierdzić, że mitologia starożytnej Grecji była inspiracją i źródłem motywów dla literatury niemal wszystkich epok literackich cywilizacji zachodniej. Większość motywów w literaturze znajduje swój pierwowzór w mitologii.
Mity miały decydujące znaczenie dla życia społecznego cywilizacji antycznej. Przede wszystkim wyjaśniały zjawiska niewytłumaczalne dla antycznej nauki, a także umacniały więzi społeczne. Mit tworzył wzory osobowe, wzory zachowań, wyobrażeń, rozumienia i odczuwania świata.
Po okresie średniowiecza, autorzy wszystkich epok wykorzystywali motywy, wątki i bohaterów pochodzących z mitologii. W średniowieczu większość dziedzictwa antycznego uważano bowiem za niewarte uwagi pogańskie wymysły.
Motywy mitologiczne i starożytne pojawiają się w bardzo wielu dziełach jednego z pierwszych mistrzów polskiej literatury - Jana Kochanowskiego. Jako przykład może posłużyć dramat „Odprawa posłów greckich”, gdzie tematyka zaczerpnięta została bezpośrednio z mitu o wojnie trojańskiej. Poeta nie skopiował historii, ale nadał jej polskie realia. Właśnie dzięki autorskim przekształceniom odbiorcy odebrali dramat jako potępienie braku patriotyzmu i samowoli warstw rządzących.
W epoce baroku próbowano stworzyć epos rycerski, który wzorowałby się na „Iliadzie” Homera. Tego, w najbliższym stopniu dokonał Wacław Potocki w swoim dziele „Transakcja wojny chocimskiej”. W utworze autor przedstawił przebieg przygotowań do kampanii i samą bitwę pod Chocimiem z roku 1621. Poza tym obecne są liczne dygresje na tematy społeczne i polityczne. Dzieło składa się z dziesięciu części, a rozpoczyna się od rozważań o wzajemnych stosunkach Polski z Turcją. Główną tematyką jest przede wszystkim zaprezentowanie historycznych wydarzeń oraz porównanie szlachty polskiej spod Chocimia z rówieśnikami samego Potockiego. Autor dopatruje się przyczyn osłabienia Rzeczypospolitej przede wszystkim w negatywnym wpływie dworów magnackich. To właśnie magnateria przyczynia się do zaniku tradycji a na jej miejsce wprowadza cudzoziemską modę. Przedmiotem obaw autora stał się również pogarszający się stan gospodarki, upadające obyczaje oraz złe funkcjonowanie systemu obronności Rzeczypospolitej. Szlachcice starali się dbać o zachowanie w państwie dobrych, tradycyjnych obyczajów i jedności narodowej oraz nie poddawanie się obcym wpływom
Warto wspomnieć tutaj także o „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, gdzie autor posłużył się licznymi porównaniami, zwanymi homeryckimi. Mickiewicz podobnie jak Potocki ukazał szlachtę gotową do walki o dobro kraju.
Następnym motywem, który chciałbym omówić jest motyw mitologicznego bohatera – Prometeusza, który występuje w kilku utworach Adama Mickiewicza. Jednym z nich jest "Konrad Wallenrod"- prekursorskie dzieło polskiego romantyzmu patriotycznego wprowadzające pojęcie prometeizmu. To właśnie ten utwór, oraz tragiczna sytuacja polskich patriotów pod zaborami, będzie inspirować późniejszych twórców do wskazywania możliwych metod walki o polski naród.
Tytułowy bohater jest uosobieniem buntu i chęci poświęcenia się w imię narodu. On, podobnie jak Prometeusz sprzeciwił się prawom ludzkim i boskim w obronie kraju. W swoich działaniach kieruje się miłością do ojczyzny, nie ważąc na swoje dobro i honor.
W końcu ratuje naród zagrożony przez Zakon, ale za cenę zagłady samego siebie-popełnia samobójstwo.
Innym dziełem, w którym przejawia się prometeizm jest trzecia część „Dziadów”, czy
"Księgi narodu polskiego" oraz "Księgi pielgrzymstwa polskiego".
Podobną do Mickiewiczowskiej wizje prometejską przedstawia Juliusz Słowacki w swym dramacie pod tytułem "Kordian". Ukazanie samotnego i bohaterskiego człowieka ostatecznie złamanego przez własną słabość i głębokie lęki służy przede wszystkim krytyce mitu "cierpienia za miliony". Zdaniem Słowackiego od starań samotnego herosa lepszą możliwością jest jawne i aktywne powstanie do walki całego narodu oraz liczenie się z możliwością przegranej.
Odwołaniem do greckiej filozofii jest powieść „Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego. Syzyf był władcą, który zdradzając sekret Zeusa, naraził się bogom. Za to spotkała go zasłużona kara- musiał wtaczać na zbocze góry głaz, który zawsze wyślizgiwał mu się z rąk. Tą bezowocną pracę obrazuje już tytuł powieści. Wysiłki władz, starających się zaszczepić wśród polskiej młodzieży kulturę rosyjską. Ten bezsensowny wysiłek najlepiej widać na przykładzie Marcina Borowicza. Z początku może się czytelnikowi wydawać, że chłopak uległ zrusyfikowaniu, sądzą tak także jego nauczyciele. Jednak nielegalne lekcje języka polskiego i lektura zakazanych polskich książek "nawracają" Marcina. Kluczową rolę odgrywa tu recytacja "Reduty Ordona" w wykonaniu Bernarda Zygiera - to właśnie ten utwór powoduje ostateczną przemianę rusyfikującego się chłopca w patriotę i rozpoczęcie przez niego aktywnej walki z zaborcą.
Myślę, że wybór przedstawionych przykładów doskonale obrazuje powszechność motywów antycznych i mitologicznych w literaturze. W literaturze istnieje ogromne bogactwo odwołań do antyku. Bez znajomości kultury starożytnej Greków i Rzymian, trudne staje się zrozumienie twórczości pisarzy późniejszych epok. Jest wiec faktem, że tradycja antyczne są żywe. Inspirują twórców i wciąż się do nich nawiązuje.