Oświecenia w Polsce.

Oświecenie XVIII: Najważniejsi filozofowie epoki to Immanual Kant oraz John Locke(przedstawiciel Empiryzmu-za podstawę wszelkiej wiedzy uznawał doś- wiadczenie).Prekursorem racjonalizmu był Kartezjusz, a oświecenia:ks. Stanisław Konarski, Stanisław Leszczyński, bracia Załuscy. Ateizm-przekonanie o istnieniu Boga. Deizm-pogląd, że Bóg istnieje, ale nie ma wpływu na świat, który stworzył. Filozofowie oś.-J. Locke i Monteskiusz.Jean Jacques Rousseau autor stymentalnej powieści w listach Nowa Heloiza.Twórcy polskiego oświecenia:Ignacy Krasicki (bajki:Przyjaciele,Malarze,Jagnię i wilcy; poemat heroikomiczny: Monachomachia; autor satyr obyczajowych:pociąg do alkoholu większości rodaków ?Pijaństwo?, cudzoziemszczyzna ?Żona modna?, prywata i korupcja elit ?Wziętość?), Trembec- kiego,Naruszewicza,Ursyna Niemcewicza.Franciszek Karpiński(sielanki: Laura i Filon).W 1822 roku ukazała siędebiutancka książka A. Mickiewicza pod Tytułem ?Ballady i romanse?.Fakt ten uznawany jest powierzchownie za koniec oświecenia i początek epoki romantyzmu. Satyra-utwór literacki ośmieszający wady ludzkie, obyczajowość,stosunki społeczne.Ksenofobia-nie chęć, a nawet wrogość w stosunku do cudzoziemców. Najwybitniejszymi publicystami oświecenia byli niewątpliwie Stanisław Staszic i Hugo Kołątaj. podziałom poetyki klasycystycznej: ody (Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki), satyry (Naruszewicz, Ignacy Krasicki), bajki (Trembecki, Krasicki), list poetycki (Krasicki),poemat heroikomiczny (Krasicki, Kajetan Węgierski, Jakub Jasiński). Utylitaryzm - typowa postawa oświecenia, która za najwyższy cel jednostki uważała jej po-żytek. Każde działanie powinno dawać jak naj- większe szczęście jak największej liczbie ludzi. Cech użytkowych nabierała literatura, której przypisywano wartości edukacyjne i wychowaw-cze. Utylitaryzm spowodowany był wiarą w człowieka jako wolną, rozumną jednostkę, wiarą że może on zbudować lep- szą przyszłość. Krytycyzm -to idea towarzysząca pojawieniu się najważniejszych prą- dów umysłowych epoki. Polegał on na dokładnej analizie i odrzucaniu tradycji życia politycznego i społecznego, dotyczyło to również nauki, kościoła i życia religijnego ludzi. Słowem krytyce został poddany cały dotychczasowy system wartości, a zaowocowało to pojawieniem się racjonalizmu, którego twórcą był Kartezjusz (filozof francuski), autor maksymy tych czasów: "Myślę, więc jestem".Racjonalizm-był głównym nurtem ideowym oświecenia, a polegał na odrzucaniu w procesie dochodzenia prawdy wszystkiego, czego nie da się wyjaśnić rozumem (z łac. ratio- rozum), to znaczy: tylko to jest prawdziwe, co możemy racjonalnie uzasadnić za pomocą nauki i rozumu. Racjonaliści przeciwstawili się dogmatom kościelnym i fanatyzmowi religijnemu. Od nich wywodzą się światopoglądy zwane deizmem i ateizmem. Pierwszy zakłada, iż Bóg jest stwórcą świata, lecz nie wpływa na losy ludzkie, drugi, ateizm odrzuca istnienie Boga w ogóle.Empiryzm-to kolejny kieru- nek epoki. Jego twórcą był F. Bacon (filozof angielski). Odrzucał on z pola zainteresowań człowieka wszystko to, czego nie da się zbadać doświadczalnie i udowodnić; prościej: praw- dziwe jest tylko to, co można uzasadnić przy pomocy naukowego doświadczenia. Podobnie jak w przypadku racjonalizmu: reszta jest nieistotna lub jest fałszem, który należałoby wyple- nić z umysłów ludzkich. Temu celowi może służyć literatura, która powinna pełnić funkcję utylitarną, to znaczy użyteczną społecznie. To zadanie miała spełniać francuska "Encyklope- dia", pierwsza w Europie i na świecie, której autorami były największe umysły epoki, między innymi Diderot, d'Alambert, Voltaire, Rousseau, Montesquieu. Prace nad tym epokowym dzie- łem trwały dwadzieścia lat.W literaturze polskiej widoczne są trzy kierunki literackie oświece- nia. Pierwszy z nich to klasycyzm, który rozumiany był w kategoriach użytecznej społecznie roli całego piśmiennictwa, a zatem literatura powinna spełniać funkcję nauczyciela, winna być dydaktyczna i moralizatorska. W oświeceniu klasycyzm pojmowany jest podobnie jak w rene- sansie, a rolą literatury ma być "oświecanie" narodu. Drugi kierunek literacki oświecenia to sentymentalizm, który nawiązywał do tradycji folkloru, ukazywał człowieka z jego wewnę- trznymi przeżyciami, na nich skupiał swoją uwagę pomijając kwestie racjonalizmu. Literatura sentymentalna odbiegała od haseł i tendencji oświeceniowych, podkreślała sferę duchowych wartości życia człowieka, mówiła o przyjaźni i miłości, o zagubieniu ludzkim w świecie obłudy i zakłamania.Rokoko jako trzeci kierunek literatury oświeceniowej był kontynuacją stylu baro- kowego i zyskał sobie miano późnego baroku. Najlepiej odzwierciedlił się w architekturze. artykuł- utwór publicystyczny przeznaczony zwykle do czasopisma lub wydawnictwa zbioro- wego. bajka- utwór wierszowany lub epicki o charakterze moralizatorskim.felieton- krótki utwór publicystyczny, literacki lub naukowy, pisany w lekkiej formie. ironia- przypisywanie komuś lub czemuś cech pozytywnych, których w sposób oczywisty nie posiada, ukryta drwina, szyderstwo. komizm- kategoria estetyczna, właściwości kogoś lub czegoś pobudzające do śmie- chu; wyróżnia się komizm postaci, słowny i sytuacyjny. parodia- ośmieszające naśladowanie po- ważnych utworów literackich. poemat heroikomiczny- utwór łączący motywy bohaterskie z ko- micznymi, zwykle o charakterze satyrycznym. powieść- gatunek epiki, dłuższy utwór fabularny pisany prozą. publicystyka- piśmiennictwo omawiające tematykę bieżącą, którego celem jest kształtowanie opinii społecznej. satyra- utwór ośmieszający osoby lub zjawiska.