Człowiek i jego środowisko

CZŁOWIEK I JEGO ŚRODOWISKO

Od czasu, gdy na Ziemi pojawiło się życie, wyginęły setki milionów gatunków roślin i zwierząt. Niektóre wymarły na skutek naturalnych procesów ewolucji, lecz w ciągu ostatnich 300 lat ludzie przyspieszyli proces wymierania gatunków ponad tysiąckrotnie, niszcząc siedliska, zanieczyszczając środowisko, polując i zabierając. Trudno obliczyć, w jakim tempie wymierają gatunki. Według niektórych ginie ok. 100 gatunków dziennie, czyli jeden, co kwadrans. Jeśli natychmiast nie podejmiemy działań, by ten proces zahamować w ciągu najbliższych 20 lat ubędzie mniej więcej milion gatunków.

a) Wpływ człowieka na klimat

Początki rozwoju rolnictwa były jednocześnie początkami wpływu człowieka na klimat. Aby uzyskać tereny pod uprawy, na wielu obszarach niszczono roślinność leśną, co przyczyniało się do wzrostu prędkości wiatru oraz zmian reżimu temperatury i wilgotności dolnej warstwy atmosfery. Zmieniała się także wilgotność gleby, parowanie i odpływy rzeczne. Wycinanie wielkich obszarów lasów równikowych zmniejsza również zawartość tlenu; prowadzi też do ekspansji terenów zurbanizowanych lub podatnych na erozję obszarów suchych, pustynnych. W efekcie zmieniają się właściwości fizyczne powierzchni planety i procesy pochłaniania lub odbijania energii słonecznej.
Początki tzw. Ewolucji przemysłowej był kolejnym etapem wpływu człowieka na klimat. Spalanie paliw kopalnych dostarcza do atmosfery więcej gazów szklarniowych i pyłów. Gazy te zatrzymując wypromieniowanie ziemskie powodują wzrost temperatury powietrza, pyły mogą zaś hamować dopływ energii słonecznej do powierzchni Ziemi.
Dwutlenek węgla w atmosferze z jednej strony przepuszcza promieniowanie słoneczne, ale z drugiej w znacznym stopniu pochłania długofalowe promieniowanie Ziemi, co prowadzi do wzrostu temperatury. Podwojenie zawartości dwutlenku węgla w atmosferze może spowodować podniesienie średniej temperatury Ziemi o 4O C, to znaczy do 18O. Proces zmian termicznych Ziemi nazwano efektem cieplarnianym, w wyniku, którego może nastąpić ocieplenie klimatu oraz topnienie lodowców górskich i lądolodów, co spowoduje podniesienie poziomu wód oceanów nawet o 4 m. Zniknęłyby wtedy wyspy Oceanii, które wznoszą się do 2 m.n.p.m.
Emisja zanieczyszczeń w powietrze przy niekorzystnej cyrkulacji atmosferycznej wywołuje także inne zjawisko, zwane smogiem, który jest toksyczną mgłą, groźną dla zdrowia człowieka. Powoduje to zmniejszenie temperatury, ponieważ przez ten smog nie mogą w pełni dotrzeć promienie słoneczne na powierzchnię Ziemi.

b) Wpływ człowieka na wody

Wskutek działalności człowieka powstają zanieczyszczenia, które mają wpływ na wodne ekosystemy. Jest to oddziaływanie niezamierzone, po prostu rozwój gospodarki, szybki i silny, skutkuje w zwiększonym ogromnie zapotrzebowaniu na czystą wodę. Tymczasem prawie każdy użytkownik wody powoduje jej zanieczyszczenie. W zasadzie każda działalność ludzka wymaga wody, która to jest przez nas w trakcie tych działań zużywana i zanieczyszczana. Wodę uważa się za zanieczyszczoną, jeśli utraciła ona swe naturalne właściwości oraz jej chemiczny skład został zmieniony. Istnieje wiele czynników zanieczyszczających ekosystemy wodne.
Najbardziej niebezpiecznymi i najpopularniejszymi zarazem zanieczyszczeniami wód są odprowadzane do nich nieoczyszczone przemysłowe, komunalne oraz rolnicze ścieki. Przemysłowe zakłady wpuszczają do wód ścieki zawierające nie tylko surowce i półfabrykaty, ale również różne trujące substancje. Często zastosowane przez te zakłady sposoby oczyszczania ścieków nie są wystarczające lub nawet w ogóle żadnego oczyszczania one nie stosują. Wody zanieczyszczane są nieorganicznymi związkami, ale także dużą ilością organicznych substancji. Takie zanieczyszczenia powstają produkują między innymi wytwórnie tworzyw sztucznych, mas plastycznych, barwników; rafinerie ropy naftowej; destylarnie smoły; garbarnie; papiernie. Bardzo niekorzystne, szkodliwe zmiany zachodzą w słodkowodnych ekosystemach pod wpływem ścieków z przemysłu spożywczego, czyli wszelkie odpady z przetwórni rybnych i mięsnych, browarów, mleczarni, cukrowni itp.

c) Wpływ człowieka na glebę i rzeźbę terenu

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że człowiek odegrał ważną rolę w kształtowaniu obszarów glebowych. Ale jak widzimy zdegradował lub wywołał pustynnienie tych bezcennych dla siebie zasobów do 1/3 ich pierwotnego obszaru. Wyzwolone przez niszczycielską działalność człowieka żywioły burz pyłowych, erozji przyspieszonej, wtórnego okresowego wysychania gruntów, katastrof, powodzi o niebywałych w naturalnej przyrodzie rozmiarach, wtórne zasolenie, tak przemysłowo-górnicze, jak i uprawowe, niezawodnie prowadził do krajobrazu pustyń, półpustyń lub innych tzw. nieużytków. Taką upustynnioną przez starożytne rolnictwo jest północna połać Sahary, taka przeszłość obszarów meksykańskiego chaparralu, częściowo i buszu, czy sahelu afrykańskiego, zaś na pewno brazylijskiej czy śródziemnomorskiej makii. W chwili obecnej następuje na oczach całej współczesnej cywilizacji masowy odwrót całych rolniczych społeczeństw Maroka, Nigerii, Senegalu i innych z zajętych przez rolnictwo suchych obszarów środkowej Afryki.

W wielu rejonach świata wpływ człowieka na rzeźbę terenu jest tak ogromny, że powstaje prawie całkowicie sztuczny krajobraz. W największym stopniu zmianę rzeźby powoduje przemysł, zwłaszcza wydobywczy, a przede wszystkim górnictwo odkrywkowe. Nieco mniejsze zmiany w rzeźbie powoduje górnictwo głębinowe.
Podczas eksploatacji bogactw naturalnych zbiera się duża ilość mas skalnych, powodując powstanie ogromnych zagłębień i kraterów wydrążonych w powierzchni Ziemi. Na Tasmanii wydobycie rud miedzi doprowadziło do powstania zagłębienia o średnicy około 240 m i głębokości 130 m. Odkrywkowe wydobycie rud żelaza w Kirunie, w Szwecji zmieniło całkowicie pierwotny krajobraz górski. W Polsce, w rejonie Bełchatowa powstał jeden z największych w Europie wykopów o głębokości około 190 m, szerokości ponad 2,5 m i długości prawie 4 km (eksploatacja węgla brunatnego).