Podział na świecie po II wojnie światowej. Rywalizacja USA – ZSRR (1945-75)

Po zakończeniu II wojny światowej nastąpił nowy podział świata, który w założeniu miał zażegnać powstawanie konfliktów zbrojnych i utrwalenie pokoju na świecie. W tych sprawach odbyły się 3 konferencje: w Teheranie (1943), w Jałcie (1945), i w Poczdamie (1945). W konferencji w Teheranie udział wzięli przedstawiciele: USA - Roosevelt, W. Brytanii - Churchill, ZSRR - Stalin. Decyzje, jakie podjęto dotyczyły otwarcia drugiego frontu. Po kapitulacji Niemiec miały być one okupowane przez wojska aliantów. Stalin za walkę z Hitlerem zażądał wschodniej części Polski (do linii Curzona), oraz pozwolenia na ekspansję terytorialną. W Jałcie przedstawiono wschodnie granice Polski, oraz ustalono, że mają odbyć się demokratyczne wybory. Za tereny wschodnie przyznano Polsce rekompensatę w postaci ziem zachodnich. Ustalono ponadto, że w okupacji Niemiec bierze udział również Francja. W Poczdamie zmienili się przedstawiciele państw USA - Harry Truman, W. Brytanii - Clement Richard Attle. Powołano na niej Sojuszniczą Radę Kontroli (Francja, ZSRR, USA, W. Brytania), wprowadzono ład Jałtański (podział Europy na strefy wpływów anglosaskich i radzieckich), oraz 4D - demilitaryzacja, denazyfikacja, demokratyzacja, demonopolizacja w sprawie Niemiec.

26.06.1945 r. - powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych, której celem było utrzymanie międzynarodowego pokoju, rozwijanie przyjaznych stosunków, współpraca w szerokim zakresie działania. Współpraca sojusznicza Związku Radzieckiego i mocarstw zachodnich, mimo założeń, bardzo szybko się skończyła. Już po zakończeniu działań wojennych, zaczęły pojawiać się poważne różnice w najważniejszych kwestiach. Stopniowo nasilała się rywalizacja między dwoma supermocarstwami ZSRR i USA. Pogłębiał się podział Europy na dwa przeciwstawne obozy. W zasadzie trudno określić, kiedy rozpoczęła się zimna wojna, ale był to proces, który narastał w latach 1945-1947. Z jednej strony towarzyszyła mu teza sformułowana przez Stalina o zaostrzeniu walki klasowej oraz o rozbudowie socjalizmu, z drugiej zaś proklamowana w Stanach Zjednoczonych doktryna, która miała na celu powstrzymywanie wszelkimi dostępnymi środkami rozszerzania wpływów komunistycznych na świecie. W ślad za tym rozpoczęły się krwawe konflikty lokalne na świecie, w które angażowały się Stany Zjednoczone po stronie sił kapitalistycznych i Związek Radziecki po stronie sił komunistycznych. I tak mocarstwa zachodnie poszerzały swoje strefy wpływów w Grecji, Korei Północnej, częściowo w Chinach (gdzie popierano siły Kuomintangu). Waszyngton umocnił swoją obecność wojskową w Norwegii (Spitsbergen), podpisano umowę z Danią (bazy wojskowe na Grenlandii). Natomiast dużą popularność miały siły komunistyczne w Austrii, Belgii, Francji i we Włoszech, ale w latach 1946-47 zostały odsunięte od współudziału we władzy. O zaostrzaniu się konfliktu świadczyły również wypowiedzi przywódców wielkich mocarstw. Wzajemne oszczerstwa, słowne napaści, które w konsekwencji prowadziły do ochładzania stosunków i eskalację zbrojeń. Stalin na wiecu przedwyborczym (9.II.1946 r.) stwierdził, że istnienie wojen nierozerwalnie wiąże się z kapitalizmem zawierającym "elementy kryzysu ogólnego" i "zarzewie wojennych konfliktów". W rewanżu Churchil wygłosił w Fulton przemówienie gdzie stwierdził, że "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu. Poza tą linią znajdują się wszystkie stolice dawnych państw środkowej i wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia - wszystkie te miasta i zamieszkująca je ludność podlegają nie tylko wpływom, ale i kontroli Moskwy". Często pojawiały się wypowiedzi polityków, krytykujących poczynania przeciwnika.

Kolejnym krokiem tzw. doktryny powstrzymywania wpływów komunistycznych w Europie był plan Marshalla. Miał on w założeniu pomoc gospodarczą krajom zniszczonym przez wojnę.
Był korzystny również dla USA, gdyż pomagał w przestawieniu gospodarki wojennej na pokojową. Przywódcy radzieccy uznali, że jest to inicjatywa wymierzona w ZSRR. W związku, z czym Moskwa odrzuciła propozycję USA, a w dalszej konsekwencji pod naciskiem radzieckim również Polska i Czechosłowacja. Odrzucenie planu Marshalla, który niewątpliwie pomógłby w odbudowie regionu ze zniszczeń wojennych, a co więcej zintegrował go gospodarczo i handlowo z Europa zachodnią, miało daleko idące konsekwencje nie tylko polityczne i militarne, ale także gospodarcze. Na długie lata Europa Środkowo - Wschodnia została związana ze Związkiem Radzieckim. Konsekwencją tej sytuacji było powołanie w styczniu 1949 r. RWPG (Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) z kolei w Waszyngtonie przedstawiciele państw zachodnich utworzyli Sojusz Północnoatlantycki. Ogromną rolę w konflikcie między wschodem a zachodem odgrywał Berlin. Kraje zachodnie za wszelką cenę dążyły do połączenia miasta. Jednym z kroków było połączenie zachodnich stref okupacyjnych w jedną. Nastąpił ostry konflikt między strefą wschodnia a zachodnią. Rosjanie chcieli zmusić Amerykanów, Brytyjczyków i Francuzów do opuszczenia Berlina, co w konsekwencji spowodowało blokadę dróg lądowych. Następnie obie strony wprowadziły odrębną walutę. Ostatecznie po 11 miesiącach zaprzestano wzajemnych szykan i sytuacja ustabilizowała się.

Następnym krokiem zimnej wojny było stracenie przez Stany Zjednoczone monopolu na posiadanie broni jądrowej. Drugim mocarstwem posiadającym tę broń stał się Związek Radziecki. Cały czas trwał wyścig zbrojeń i walki o strefy wpływów (wojna koreańska, wojna w Indochinach). Świat wiele razy znajdował się na krawędzi wojny nuklearnej. Jednak udało się te konflikty zażegnać w odpowiednim momencie. Sytuacja zmieniła się w zasadzie dopiero po śmierci Stalina (5.03.1953 r.). Wówczas dobiegła końca najbardziej gwałtowna faza zimnej wojny. Po śmierci wodza system komunistyczny zaczął przeżywać poważne problemy. Zaczęło uzewnętrzniać się niezadowolenie poszczególnych grup narodowościowych. Strajki i rozruchy w Czechosłowacji, na Węgrzech, w NRD zostały krwawo stłumione. Jednocześnie nastąpiły czystki wewnątrzpartyjne w ZSRR. Te wydarzenia spowodowały, że dowódcy państw komunistycznych zaczęli zastanawiać się nad kryzysem systemu. Państwa zachodnie i wschodnie nieco się zbliżyły i zaczęły stawiać jednak na współpracę. Nawiązywały stosunki dyplomatyczne, choć proces ten przebiegał krętymi drogami i trwał jeszcze wiele lat. Uzależnione to było w znacznym stopniu od sytuacji wewnętrznej w ZSRR i do tego, czy w danym momencie zwyciężał "kurs" relatywnie bardziej czy mniej liberalny. Co prawda droga od zimnowojennej retoryki do procesu odprężenia nie była taka daleka, ale żadna ze stron nie chciała do końca wyrzec się zachowań wyraźnie konfrontacyjnych czemu sprzyjał nasilający się amerykańsko - radziecki wyścig zbrojeń. 14.05.1955 r. w odpowiedzi na przyjęcie NRF do NATO - NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR utworzyły Układ Warszawski.

Okazało się z czasem, że praktycznie nie ma takich problemów, które nie mogłyby być rozwiązane przy stole obrad. Jednym z rozwiązań w ten sposób, było zakończenie "zimnej wojny". Niektórzy uważają rok 1956 za koniec, inni rok 1975, kiedy doszło do podpisania Aktu Końcowego KBWE (Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) w Helsinkach. Zadaniem instytucji międzynarodowej było utrzymanie współpracy między krajami Europy w dziedzinie zapobiegania wojnom, konfliktom etnicznymi i naruszeniom praw człowieka. Dzięki KBWE na świecie zapanował spokój i zahamowano rozwój komunizmu. Dalszy szybki i sprawny rozwój krajów europejskich, będzie możliwy dzięki powstaniu Europejska Wspólnota Węgla i Stali (powstała na mocy Traktatu paryskiego z 18 kwietnia 1951 roku), która stała się zalążkiem przyszłej Unii Europejskiej.