Karaimi

Karaimi, Karaici, Karaimowie (z hebr. ????? = karajim = 'czytający') ? grupa etniczna i religijna, licząca ok. 30 tysięcy osób, z czego około 25 tysięcy mieszka obecnie w Izraelu.
Kwestia nazewnictwa Określenie "Karaimi", podobnie jak "Żydzi" ma dwojakie, powiązane ze sobą znaczenia: odnosi się zarówno do wyznawców religii karaimskiej, jak i członków karaimskiego narodu. Podobnie zatem jak w przypadku Żydów, nazwa "Karaimi" zapisywana wielką literą dotyczy Karaimów jako narodu i odnosi się głównie do Karaimów wschodnioeuropejskich, zaś zapisywana małą literą - jako grupy religijnej.
Język
Karaimi posługują się zwykle językiem kraju swojego zamieszkania, choć wschodnioeuropejscy Karaimi zachowali też powstały na Krymie język karaimski, należący do kipczackiej podgrupy języków tureckich. Głównym językiem karaimskiej liturgii (i często literatury) jest niezmiennie język hebrajski (oprócz Polski, gdzie wyszedł już całkowicie z użycia).
Religia
Karaimi wyznają religię, która na przełomie VII i VIII w. wyłoniła się z judaizmu. Za najbardziej wiarygodny opis tego ciągu wydarzeń uważa się historię umieszczoną m. in. w X-wiecznym liście Szeriry, gaona akademii talmudycznej w Pumbedicie do społeczności żydowskiej w Kairuanie. Według Szeriry, założycielem karaimskiego odłamu judaizmu był Żyd z linii dawidowej, Anan ben Dawid z Basry, który w wyniku odrzucenia jego kandydatury na kolejnego egzylarchę (przywódcę Żydów żyjących w Babilonie) założył stronnictwo polityczno-społeczne, kontestujące autorytety judaizmu i zasady rządzące żydowskim społeczeństwem po upadku Drugiej Świątyni. Stronnictwo to wchłonęło z czasem inne żydowskie ruchy heterodoksyjne obecne wtedy w Babilonie - w tym również grupy wywodzące się z tradycji Saduceuszy - i przerodziło się dość szybko w nowy ruch religijny, negujący autorytet i władzę rabinów oraz ich głównego dzieła, Talmudu. Karaimi postanowili uznawać tylko Biblię, a w szczególności Pięcioksiąg Mojżeszowy oraz określili się jako kontynuatorzy odłamu saducejskiego - w opozycji do rabinów jako kontynuatorów Faryzeuszy. Karaimski odłam judaizmu początkowo miał charakter wybitnie misyjny, lecz w wyniku przegranej walki ideologicznej z rabinem Saadią Gaonem i zniszczenia przez Pierwszą Krucjatę centrum myśli karaimskiej w Jerozolimie odłam ten nie przekroczył nigdy progu 10 proc. społeczności żydowskiej.Niektórzy badacze zwracają uwagę na fakt, że późniejsi karaimi odcinają się od wielu poglądów ben Dawida oraz że jego stronnicy na początku nazywali się annanitami, a nie karaitami - a stąd można by wnioskować, że karaimizm stał się w jakimś momencie niezależny od Anana ben Dawida i części jego tradycji, a nawet z nimi sprzeczny. Zwraca się też uwagę na to, że niektóre relacje opisujące powstanie sekty annanitów pomijają zarówno kwestię pochodzenia Anana od Króla Dawida jak i historię o odrzuceniu jego kandydatury na egzylarchę; przyjmuje się, że mogła to być tylko legenda, stworzona przez żydów rabinicznych aby poniżyć i obrzydzić postać Anana i tym samym konkurencyjną wersję judaizmu.Obecnie w wyniku ustaleń głównych rabinów Izraela Karaimom przysługuje Prawo Powrotu (czyli prawo do izraelskiego obywatelstwa należne każdemu, kto ma przynajmniej jednego dziadka lub babcię żydowskiego pochodzenia i nie praktykuje innej religii niż judaizm), jednak ortodoksyjna społeczność traktuje ich jak mamzerów. Życie religijne Karaimów izraelskich reguluje Moetzet Chachamin czyli "rada mędrców", natomiast poza Izraelem religia Karaimów - tak jak judaizm - nie jest scentralizowana, a wierni spotykają się w najbliższych ich miejscu zamieszkania kienesach.W lipcu 2007 roku po raz pierwszy od 1465, gdy na karaimizm przeszła w Kairze grupa chrześcijan z Hiszpanii, odbyła się kolejna grupowa konwersja kilkunastu chrześcijan z różnych krajów na karaimizm. Doszło do niej w Daly City w Kalifornii. W ten sposób współcześni karaimi zmienili wielowiekowe negatwne stanowisko wobec przyjmowania w swoje szeregii nowych wyznawców. Konwersja z 2007 r. została dokonana pod kierownictwem izraelskiej Moetzet Chachamin. Osoby przechodzące na religię karaimską kształciły się przez internet, korzystając z kursów Karaite Jewish University. Nowi wierni pochodzą z USA, Australii, Kanady i Czech.
Obszary zamieszkiwania
Do końca XI wieku Karaimi mieszkali wyłącznie na terenie dzisiejszego Iraku i Izraela (głównie w Jerozolimie). W wyniku Pierwszej Krucjaty i porażki w walce o pozyskanie wyznawców judaizmu karaimi rozproszyli się po świecie, osiedlając się głównie w granicach Bizancjum, w Kairze i na terenach tureckich, w tym od XIII wieku również na Krymie, skąd przez Litwę (gdzie wielcy książęta litewscy osadzili kilkaset rodzin osadników z Krymu na przełomie XIV i XV w.) dotarli do Polski. Obecnie zamieszkują w niewielkich skupiskach na Ukrainie (Krym, Halicz), Litwie (okolice Trok, Wilno i Poniewież), w Polsce, Turcji, Egipcie (głównie w Kairze), Izraelu, na całym Bliskim Wschodzie, w obu Amerykach, Europie Zachodniej i Australii.
Po powstaniu państwa Izrael większość karaimów z Bliskiego Wschodu wyemigrowało do tego kraju. W dużym niegdyś skupisku Karaimów - na byłym obszarze ZSRR, gdzie jeszcze w 1959 r. zamieszkiwało 5727 osób deklarujących tę narodowość w 2002 r. pozostała tylko niewielka grupa tego narodu - na Ukrainie 647 osób (z czego 311 w Teodozji), a w Rosji - 366 osób.
Pochodzenie
Pochodzenie Karaimów jest kwestią sporną. Generalnie Karaimi uważają się za Żydów, jednak Krymscy Karaimi (a tym samym wschodnioeuropejscy i tureccy, którzy od nich pochodzą) uznali się w XIX wieku za lud turecki, a naukowcy rosyjscy i następnie radzieccy przyjęli tę teorię i ją rozpowszechniali. Dlatego obecnie w części źródeł Karaimów europejskich uważa się za lud pochodzenia tureckiego, a jedynie karaimowie wywodzący się z Egiptu mieliby być być pochodzenia semickiego.[2]. Nowsze badania wskazują jednak, iż prawdopodobnie wszyscy karaimi są pochodzenia żydowskiego, a nie tureckiego, tatarskiego czy chazarskiego[3]. Potwierdzają to teksty karaimskie i rabanickie pochodzące z wieków od IX do XVII, znalezione między innymi w II Kolekcji Firkowicza w Sankt Petersburgu i w genizie karaimskiej synagogi w Kairze. Dzięki tym znaleziskom okazało się, że jeszcze do XVII wieku naukowcy karaimscy (również z Europy Wschodniej) korespondowali intensywnie z naukowcami rabanickimi po hebrajsku i identyfikowali się wyłącznie z narodem żydowskim. W dokumentach tych żydowskie pochodzenie Karaimów traktowane jest przez obie strony jako oczywistość, choć ich religię zgodnie uznaje się za całkowicie już oddzielną od judaizmu. Dopiero w XIX wieku Abraham Firkowicz z Łucka (zwany przez Karaimów "Hadży Baba" lub "Ewen Reszef"), wielki naukowiec i przywódca karaimski postawił sobie za cel udowodnienie caratowi, że wschodnioeuropejscy Karaimi nie są Żydami. W wyniku jego intensywnych i skutecznych działań (obejmujących między innymi fałszowanie inskrypcji nagrobnych na najstarszym krymskim cmentarzu karaimskim w Czufut Kale) wschodnioeuropejscy Karaimi są dziś powszechnie postrzegani jako judaizujący odłam Tatarów Krymskich, choć teza ta w świecie naukowym nigdy nie znalazła akceptacji. Paradoksalnie, to właśnie dzięki dokumentom, które Firkowicz zgromadził w czasie podróży po całym Bliskim Wschodzie i które po jego śmierci zostały przekazane do Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Sankt Petersburgu, można było ową tezę dość łatwo obalić. Natomiast m. in. dzięki nieprawdziwym twierdzeniom Firkowicza Karaimi uniknęli losu pozostałych Żydów zarówno w czasie pogromów w carskiej Rosji jak i w czasie Holocaustu.
Obecnie Polscy Karaimi odżegnują się od jakichkolwiek związków z narodem żydowskim, a nawet od jakichkolwiek związków z tymi Karaimami, którzy tak nie robią (np. egipskimi). Przedstawiają się jako całkowicie odrębny naród, a wyznawaną przez siebie religię opisują w zupełnym oderwaniu od judaizmu.
Karaimi w Polsce
W Polsce mieszka ok. 120 Karaimów, zrzeszonych w Karaimskim Związku Religijnym i świeckim Związku Karaimów Polskich.
Największym zabytkiem karaimskim w Polsce jest cmentarz karaimski na Woli.
Znani Karaimi: W Polsce: Wybitni polscy Karaimi to m.in: Ananiasz Zajączkowski (1903-1970), Ananiasz Rojecki (1896-1978), Szymon Firkowicz, Szymon Pilecki, Aleksander Dubiński, Włodzimierz Zajączkowski. Poza Polską:
Adolf Joffe
Rodion Malinowski
Mosze Marzouk