Rozwój idei promocji zdrowia

ROZWÓJ IDEI PROMOCJI ZDROWIA

Tematem moich rozważań jest rozwój idei promocji zdrowia. W pracy tej należałoby się zastanowić czym jest zdrowie i jak jest rozumiane? Zdrowie- współcześnie jest przedmiotem zainteresowania nie tylko medycyny, ale również nauk społecznych: pedagogiki, psychologii, socjologii. Dyscypliny te przyjmują definicję Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), według której: ?zdrowie to nie tylko to brak choroby lub niepełnosprawności, lecz stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego? Definicja ta jest bardzo ważna i postępowa, ponieważ nie poprzestaje na samym negującym ujęciu, że zdrowie jest brakiem choroby, ale mocno akcentuje, że zdrowie ma w sobie aktywny aspekt, którym jest dobrostan. Oznacza to, że w kwestiach zdrowia nie mamy jedynie koncentrować się na chorobach i próbach zwalczania, ale powinniśmy koncentrować się na samym zdrowiu- na jego wzmacnianiu po przez odpowiedni tryb życia (np. odpowiednie żywienie, ruch fizyczny, itp.), sposób myślenia i właściwe radzenie sobie z naszymi emocjami.
Promocja zdrowia ma krótką, lecz bogatą historię, w której wyróżnia się trzy okresy: lata 70- to jej poczęcie, lata 80-narodziny, a 90-dojrzałość. Pierwszym krajem, który podjął działania z zakresu promocji zdrowia była Kanada. ?W dniu 1 maja 1974 roku Marc LaLonde przedożył parlamentowi kanadyjskiemu dokument pod nazwą: ?Nowa perspektywa dla zdrowia Kanadyjczyków? . Kwestionował on koncentrowanie się na leczeniu chorób, jako metodę osiągania zdrowia populacji, podczas gdy jego podstawą jest promocja oraz prewencja chorób.
Wobec dalszego pogarszania się sytuacji zdrowotnej w skali światowej konieczność promocji zdrowia rozwinęła się najpierw w Kanadzie, a następnie w Europie, głównie za sprawą Biura Światowej Organizacji Zdrowia Regionu Europejskiego, które w 1984 roku wydało na ten temat dokument dyskusyjny i zaproponowało ?koncepcję, definicję i program działań? , a najważniejsze znaczenie miała I Międzynarodowa Konferencja w Ottawie, która odbyła się 1986 roku. Była dopełnieniem wszystkich poczynionych do tej pory działań i o powstaniu nowej dziedziny nauki o nazwie promocja zdrowia. Karta Ottawska- określa działania z zakresu promocji zdrowia jako wspierające, broniące i umożliwiające zachowanie zdrowia. Podkreśla znaczenie podstawowych warunków życia i sposobów, jako coś, co jest niezbędne do zachowania zdrowia. Wśród nich są dochody, żywność, wykształcenie, pokój. Wyznacza wszechstronną strategię promocji zdrowia poprzez kilka obszarów działania:
? budowanie zdrowotnej polityki społecznej
? tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu
? wzmacnianie działań społecznych na rzecz zdrowia
? rozwijanie umiejętności osobniczych
? reorientacja służby zdrowia
Kolejnymi posunięciami w skali międzynarodowej w dziedzinie promocji zdrowia były następne konferencje o zasięgu ogólnoświatowym jak: Konferencja w Adelajdzie (Australia 1989 roku), w Sandsvall (Szwecja 1991roku), w Dżakarcie (Indonezja 1997 r.) Owocem tych spotkań były odpowiednie deklaracje, a w Dżakarcie -program działań promocji zdrowia na XXI wiek.
Promocja zdrowia stała się pierwszym z kierunków działania w ramach Europejskiej Strategii Zdrowia. Przyjęto, że promocja zdrowia jako proces mający na celu umożliwienie jednostkom i społeczeństwu zwiększania kontroli nad czynnikami warunkującymi zdrowie, ma stworzyć koncepcję sposobów i warunków życia w celu zachowania zdrowia. Promocja zdrowia ma obejmować całą populację ludzi i dotyczyć jej codziennego życia. Czynniki, które wpływają na zdrowie człowieka składają się z czterech zasadniczych grup, takich jak: styl życia, środowisko, cechy genetyczne i opieka zdrowotna. Natomiast poziom zdrowia społeczeństwa determinują takie czynniki jak: sytuacja demograficzna, styl życia obywateli, poziom warunków zdrowotnych (sanitarnych) oraz poziom sprawności systemu ochrony zdrowia. Ogólnie, więc możemy określić promocję zdrowia jako nową strategię na polu zdrowia i życia społecznego, która z jednej strony jest działaniem w zakresie polityki, a z drugiej dążeniem do osiągnięcia i utrzymania zdrowia w oparciu o odpowiedni styl życia.
W zakresie stylu życia należy dążyć do promowania takich zachowań jak: aktywność fizyczna, zrównoważona dieta, umiejętność opanowania sytuacji stresowych; a w dziedzinie problematyki środowiskowej wyróżnia się dwie grupy. Do pierwszej należą czynniki, które mogą być poddane kontroli np. czynniki biologiczne, szkodliwe artykuły powszechnego użytku, niebezpieczne odpady, natomiast do drugiej grupy należą środowiska, które również mogą być poddane kontroli, np. woda, żywność, środowisko zamieszkania, środowisko pracy, itp. W zakresie opieki zdrowotnej istotne są takie działania jak jakość, dostępność i akceptacja udzielanych świadczeń.
Przyjmuje się, że w celu uzyskania odpowiednich warunków zdrowotnych należy wziąć pod uwagę istnienie lub brak środowisk wspierających zdrowie. Należą do nich: środowisko fizyczne, społeczne, polityk sektorowych, zasobów oraz ogólne środowisko polityczne.
W 1994 roku w dokumencie ?Perspective on Health Promotion? stwierdzono, że definicja promocji zdrowia z roku 1986 ?musi być rozszerzona, tak aby uwzględniała rzeczywistość społeczną i ekonomiczną oraz znaczenie jakości życia społeczności lokalnej? .
Karta Ottawska precyzowała podstawowe uwarunkowania zdrowia; wskazywała kierunek działań promocji zdrowia oraz metody ich realizacji. Jako warunki podstawowe dla osiągnięcia zdrowia wskazano: zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa, dostęp do edukacji, zaopatrzenie w wodę i żywność, zabezpieczenie środków do życia, utrzymanie stabilnego ekosystemu oraz zagwarantowanie sprawiedliwości i równości społecznej.
Światowa Organizacja Zdrowia zaprojektowała wiele planów, które zostały zaadoptowane do warunków istniejących w poszczególnych krajach. Włączono jednostki, społeczeństwa określone instytucje do działań na rzecz zdrowia. Do takich projektów należą : ?Zdrowe miasta?, ?Zdrowe miejsca pracy?, ?Szkoła promująca zdrowie?, ?Szpital promujący zdrowie? oraz projekty pokrewne jak: ?Szpital Przyjazny Dziecku? itp.
W związku z przystąpieniem Polski do grona krajów Unii Europejskiej powstała potrzeba wielu zmian w zakresie promocji zdrowia w Polsce. Wprowadzenie nowych uregulowań prawnych, które pozostawałby w zgodności z normami Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego. Unia Europejska zwiększyła swoje zainteresowanie promocją zdrowia od początku lat 90-tych, a szczególnie od Traktatu w Amsterdamie z 1997 roku. Unia Europejska interesuje się problematyka zdrowotną, rynku oraz polityki zdrowotnej w każdym kraju członkowskim. Kraje te powinny we współpracy z Komisją Europejską koordynować między sobą politykę i programy zdrowia publicznego. Kraje Członkowskie wyrażają chęć współpracy zarówno z krajami trzecimi jak i organizacjami międzynarodowymi w zakresie zdrowia publicznego.
W Polsce pojęcie promowania zdrowia musi i ulega stałemu rozwojowi. Zawdzięczamy to zaangażowaniu ludzi pochodzących z różnych środowisk naukowych i zawodowych. Rośnie zaangażowanie w tym kierunku takich sektorów jak: opieki zdrowotnej, edukacji narodowej i ochrony środowiska. W wielu instytutach naukowych resortu zdrowia i instytucjach powstają zakłady promocji zdrowia. W kilku większych miastach na terenie kraju powstały biura promocji zdrowia. A dowodem na zrozumienie potrzeby współpracy w tej dziedzinie wielu sektorów jest Narodowy Program Zdrowia, który powstał w 1990 roku, zmodyfikowany w 1993 roku, a obecnie obowiązującą jest wersja przyjęta przez Radę Ministrów we wrześniu 1996 roku. Narodowy Program Zdrowia jest obecnie oficjalnym dokumentem w Polsce, który nakreśla kierunki polityki zdrowotnej polityki społecznej w kraju na lata 1996-2005.


Bibliografia:
Karski J.B., (red.), Promocja zdrowia, Wyd. Ignis, Warszawa 1999
Lewicki Cz., Edukacja Zdrowotna- systemowa analiza zagadnień?,Wyd.Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006
Woynarowska B., Sokołowska M., Szkoła promująca zdrowie. Doświadczenia dziesięciu lat, Wyd. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zdrowotnej, Warszawa 2000