FASZYZM WE WŁOSZECH (1922-1945)
Spis treści
1. Sytuacja Włoch po I wojnie światowej
2. Benito Mussolini. Narodziny partii faszystowskiej
3. "Marsz na Rzym". Rządy faszystowskie
4. Faszyści a Kościół
5. Polityka zagraniczna Włoch faszystowskich
Sytuacja Włoch po I wojnie światowej.
Euforia zwycięstwa szybko minęła. W kwietni 1919 r. premier V. Orlando i minister spraw zagranicznych G. Sonnino opuścili konferencję pokojową w Paryżu na znak protestu przeciw małemu zrozumieniu dla interesów Włoch ze strony innych mocarstw.
W Paryżu traktowano Włochy jako państwo drugiego rzędu z którym nie ma potrzeby się liczyć przy dzieleniu kolonii i ustanawianiu nowych granic w Europie. Sojusznicy (Wielka Brytania i Francja) nie wypełniły zobowiązań traktatu londyńskiego na mocy którego Włochy wystąpiły z trójprzymierza (9 V) i zobowiązały się w ciągu miesiąca rozpocząć działania zbrojne przeciw państwom centralnym. Obiecano Włochom pewne nabytki terytorialne. Po wojnie miały otrzymać południowy Tyrol, Triest, Gradiskę, Gorycję, Dalmację, część Albanii, Dodekanez i kilka mniejszych wysp na wybrzeżu dalmatyńskim. Włochy uzyskały również obietnicę uczestniczenia w przyszłym podziale kolonii.
Niedotrzymanie słowa przez sojuszników rozbudziły w społeczeństwie uczucie rozczarowania i oziębienie stosunków dyplomatycznych. Narodził się mit "okaleczonego zwycięstwa" ponieważ Włochom przyznano tylko:
- południowy Tyrol, Triest, część floty austro-węgierskiej oraz obietnice odszkodowań ze strony Niemiec w wysokości 15 milionów franków i dostawy węgla przez okres wielu lat.
Niezadowolenie społeczeństwa było jeszcze większe, ponieważ kraj pogrążony był w nędzy, lir tracił na wartości, był deficyt budżetowy, kryzys gospodarczy nie rokował nadziei na poprawę. Wieś ubożała, ziemia była wyjałowiona na skutek niewłaściwych metod uprawy, a w wielu rejonach leżała odłogiem. Rosły nastroje pesymizmu. Jeszcze w 1915 r. ówczesny premier Salandra obiecał chłopom żołnierzom przeprowadzenie reformy rolnej. W wielu miejscowościach dochodziło do wystąpień, w czasie których chłopi domagali się podziału ziemi i przeprowadzenia reform.
W miastach rosły koszty utrzymania, spekulanci bogacili się, powstawały dysproporcje w poziomie życia biednych i bogatych. Robotnicy mieli poparcie w partii socjalistycznej, która po wojnie liczebnie wzrosła. Niska siła nabywcza ludności nie pozwalała uruchomić produkcji, a każda próba ratowania gospodarki przez pożyczki zagraniczne powiększyła zależność Włoch od silnych państw kapitalistycznych.
Następstwem trudności ekonomicznych było ogromne i stale rosnące bezrobocie, spowodowane początkowo przestawieniem produkcji na potrzeby armii, później zniszczeniami wojennymi , na końcu zaś demobilizacją armii.
W kwietniu 1919 r. było w służbie około 117 tys. oficerów, w drugiej połowie tego samego roku liczbę ich ograniczono już o połowę. Zwolnionym oficerom dawano zasiłki w postaci 3/5 gaży, albo zatrudniano na niższych stanowiskach. Specyficzna propaganda prowadzona w czasie wojny wykształciła wśród żołnierzy przeświadczenie o szczególnych prawach kombatantów za poniesione dla ojczyzny trudy i ofiary. Tymczasem społeczeństwo zdominowane przez antywojennie nastawionych socjalistów zdecydowanie wrogo przyjmowało powracających z frontu żołnierzy. Zarzucano im, ze bili się po to, aby "nabić kieszenie fabrykantom". Dokonywano ataków i zamachów na instytucje
wojskowe, składy broni i magazyny. Rok 1919 był we Włoszech okresem silnych napięć społecznych, a równocześnie wielkiej popularności Rosji Radzieckiej. Kiedy w kwietniu rząd zabronił publicznych demonstracji dla poparcia tego państwa w odpowiedzi zorganizowano strajk powszechny. Doszło do poważnych zaburzeń. Z pomocą klasie panującej przyszły bojówkarskie squadri i fasci, które skierowały atak przeciwko robotnikom. W maju podpalono budynek redakcji "Avanti!" ( organ prasowy Włoskiej Partii Socjalistycznej), wobec tego na wezwanie socjalistów wybuchł strajk generalny. Podobne strajki wybuchały jeszcze wiele razy. Społeczeństwo włoskie skłaniało się do walki rewolucyjnej dla przeprowadzenia zasadniczych zmian w interesie ludzi pracy. Najbardziej podatni na tego rodzaju wpływy byli zdemobilizowani oficerowie i żołnierze, dla których nie było pracy, których utwierdzano w przekonaniu, że z winy rządu nie mają odpowiedniego zadośćuczynienia za służbę i poświęcenie dla kraju.
Koła rządowe i klasy posiadające były zaniepokojone zaistniałą sytuacją. Ratunkiem dla nich miał być Benito Mussolini.
Benito Mussolini. Narodziny partii faszystowskiej.
Benito Amilcare Andrea Mussolini urodził się 29 VII 1883 r. w Verano di Costa w gminie Predappio w prowincji Romania. Był synem kowala i nauczycielki. Ojciec niewiele czasu poświęcał rodzinie, całe dnie bowiem pracował w kuźni, a ponadto zajmował się polityką. Był człowiekiem oczytanym, znał historię swego kraju, darzył kultem wielu bohaterów. Wyrazem tego jest imię Benito - które nadał synowi z szacunku i podziwu dla bohatera narodowego Meksyku, Benito Juareza. Poglądy i działalność ojca miały ogromny wpływ na młodego Benita, który już w domu rodzinnym zetknął się z literaturą socjalistyczną.
Kiedy Mussolini skończył naukę w rodzinnej wsi, a potem szkoły w Predappio, rozpoczął edukację w gimnazjum o.o. Salezjanów w Faenza. Był uczniem dobrym, ale sprawiał duże problemy wychowawcze, dlatego z zadowoleniem przyjęto fakt, ze dalszą naukę będzie kontynuował w Instytucie Nauczycielskim w Forlimpopoli. Mussolini miał 18 lat, gdy uzyskał uprawnienia nauczyciela szkół elementarnych. Pierwszą pracę podjął w miasteczku Gualiteri jako nauczyciel trzech klas początkowych. Tu rozpoczął działalność propagandowo - polityczną. W czasie odsłonięcia popiersia Garibaldiego wygłosił półtoragodzinną płomienną mowę na temat życia i działalności wielkiego bohatera.
W 1902 r. wyjechał do Szwajcarii, gdzie podjął pracę jako robotnik budowlany w mieście Orbe z której po tygodniu zrezygnował i wyjechał do Lozanny. Był bezrobotnym dopiero po jakimś czasie znalazł pracę u włoskiego handlarza win. Jednocześnie jako wolny słuchacz chodził na wykłady uniwersyteckie z ekonomii i filozofii. Idee filozoficzne Nietzschego i Sorela wywarły duży wpływ na ukształtowanie się jego poglądów. Bardzo odpowiadała mu zwłaszcza teoria usprawiedliwiająca nieograniczoną władzę ludzi silnych. Prowadził agitację socjalistyczną wśród robotników szwajcarskich i włoskich, za co został wydalony do Włoch jako podejrzany o idee wywrotowe. Figurował w kartotekach policyjnych toteż bacznie śledzono jego poczynania.
Wkrótce po powrocie do kraju został wcielony do wojska. Służył w werońskim pułku bersalierów. Jednak dzięki staraniom ojca wrócił do domu. Zamieszkał w rodzinnej wsi, gdzie przystąpił do organizowania zebrań politycznych. W latach 1907-1908 został ponownie nauczycielem, początkowo
w miejscowości Talmezzo potem zaś przeniósł się do Oneglia, gdzie uczył
języka francuskiego w prywatnym instytucie. Za udział w organizowaniu strajku chłopskiego został aresztowany, a kiedy wyszedł na wolność na zawsze rozstał się z zawodem nauczyciela. Zajął się działalnością polityczną. Aby pozyskać robotników organizował wiece, odczyty, pisał artykuły do gazet: " La Voce" (Głos) i "Avanti!". W Trydencie współpracował z redakcją "Avvenire del Lavoratore" (Przyszłość Robotnika), tu drukował liczne artykuły nie tylko w obronie proletariatu, ale także o charakterze antyaustriackim. Głosił hasła irredentystyczne, żądał autonomii dla Włochów. Wysuwanie roszczeń narodowych nie podobało się władzą austriackim toteż Mussolini został ponownie aresztowany, a potem wydalony z granic cesarstwa.
W przemówieniach swoich posługiwał się często demagogią, podkreślał istotne potrzeby ludzi czym zdobył sobie popularność wśród klasy robotniczej. Wyrazem tego było powierzenie mu funkcji sekretarza partyjnej federacji prowincjonalnej w Forli. W styczniu 1910r. zaczął wydawać tygodnik "La Lotta di Classe" (Walka Klas) i niebawem stał się powszechnie znaną osobistością wśród socjalistów, cieszył się również poważaniem wielu działaczy republikańskich.
W 1912 r. został delegatem socjalistycznej sekcji Romani i wziął udział w odbywającym się w Reggio Emilia kongresie socjalistycznym. Rozpoczęła się rozprawa z reformistami, zarzucano im opieszałość w podejmowaniu akcji. Wielu czołowych działaczy wydalono wtedy z partii. W grudniu 1912 r. Mussoliniemu powierzono stanowisko redaktora naczelne go "Avanti!". Rozpoczął się okres najbardziej demagogicznych wystąpień Mussoliniego.
W lipcu 1914 r. opublikował artykuł pt. "Precz z wojną" , organizował głośne manifestacje, które miały uświadomić rządowi, że czeka go wiele kłopotów wewnętrznych jeśli zdecyduje przystąpić do wojny u boku państw centralnych. Groził buntem proletariatu jeżeli Włochy wyrzekną się neutralności. Niespodziewany zwrot w poglądach nastąpił we wrześniu 1914 r. gdzie na naradzie partii socjalistycznej w Mediolanie głosił poparcie dla Francji. Ta zmiana poglądów zmusiła go do ustąpienia ze stanowiska redaktora "Avanti!" Założył wtedy swoje własne pismo "Il Popolo d’Italia" (Lud Włoski). Wkrótce został też wydalony z szeregów partii. Teraz już otwarcie nawoływał do zerwania z neutralnością.
23 maja 1915 r. Włochy przystąpiły do wojny. Mussolini został zmobilizowany 31 lipca i wcielony do 11 pułku belsarierów. Walczył niewiele. zajmował się głównie załatwianiem spraw administracyjnych i przewożeniem rozkazów. 23 lutego 1917 r. w czasie próbnego wystrzału miotacza min został ranny i przez dłuższy czas przebywał w szpitalu.
Wojna zbliżała się ku końcowi, Mussolini pomagał bezrobotnym kombatantom, udzielał im wsparcia finansowego czym zjednał sobie ich sympatię. Pracował w redakcji gazety "Lud Włoski" na łamach której krytykował rz4ąd Nittiego, parlament, traktat wersalski i ruch rewolucyjny. Nawoływał lud do walki, obiecywał, ze odmieni ona ich trudną sytuację.
Niezadowolonych z powojennej sytuacji wojskowych skupiały organizacje kombatanckie np. Stowarzyszenie Rannych i Inwalidów, Narodowe
Stowarzyszenie Kombatantów. Do grona niezadowolonych należało również dużo młodzieży i studentów. Z tych elementów 23 marca 1919 r. Mussolini utworzył w Mediolanie pierwszą grupę Fascio Italiano di Combattimento. W zebraniu założycielskim wzięło udział l45osób. Potem szeregi rosły, a charakter ruchu stawał się coraz bardziej jawny. Powstały grupy bojowe mające bronić Mussoliniego przed rzekomymi atakami socjalistów. Lata 1919-1920 pokazały, że faszyści stosują, terror wobec przeciwników, łamią prawo i porządek. Rozpoczęły się napady na działaczy robotniczych, związkowców, redaktorów gazet. Podpalono budynek redakcji "Avanti!" i "Il Lavoratore". W październiku 1919 r. po raz pierwszy wystawiono listę faszystowską w wyborach parlamentarnych. Ogromny sukces wyborczy odnieśli socjaliści (część robotników wrogo nastawiona do Mussoliniego). Chociaż on sam przegrał popularność jego i faszystów stale rosła, działalność ich wspierali finansowo wielcy przemysłowcy i właściciele ziemscy.
Jesienią 1920 r. Włochy ogarnęła kolejna fala strajków i demonstracji kierowanych przez działaczy socjalistycznych. Premier Giovanni Giolitti poszedł na ustępstwa wobec robotników pozwalając im na tworzenie komitetów fabrycznych. Mussolini zaś proponował inne rozwiązanie. Bandy bojówkarzy wyrzucały z fabryk przywódców robotniczych, rozpędzały strajkujących, dokonywały zamachów, podkładały bomby w biurach partii socjalistycznych i organizacji zawodowych. Policja i wojsko pozostawały bierne w niektórych miejscowościach sprzyjały wręcz faszystom.
W 1921 r. premier Giolitti rozwiązał parlament i zarządził przed terminowe wybory, które odbyły się 21 maja. Faszyści wystawili swoje listy i stosując różne często nielegalne metody zdobyli w parlamencie 36 miejsc na ogólną liczbę 500. Mussolini został deputowanym. W czasie pierwszego wystąpienia (25 VI 1921) określił się jako wróg parlamentu i antysocjalista. Poddał krytyce politykę wewnętrzną i zagraniczną, rządu.
W lipcu upadł rząd Gioliftiego, jego miejsce zajął Ivanoe Bonomi który planował unieszkodliwić faszystów co jednak mu się nie udało. Mussolini za pomocą nieczystych machinacji wprowadził swoich ludzi do organów państwowych i administracji prowincjonalnej. Przygotowywał sobie grunt i oczekiwał na moment kiedy sięgnie po władzę.
W listopadzie 1921 r. faszyści zwołali do Rzymu swój trzeci kongres, na którym związek (fasci) przekształcił się w jednolitą partię Ii Patrito Nazionale Fascista tj. Narodowa Partia Związkowa (Faszystowska). Partia dzieliła się na organizacje prowincjonalne i okręgowe. Mussolini - duce (wódz) mianował wszystkich szefów, którzy winni mu byli bezwzględne podporządkowanie i posłuszeństwo. Do akcji terrorystycznych wykorzystywała tzw. grupy działania (squadri d’azione) mające do dyspozycji karabiny maszynowe, samochody. Regularnie co sobota organizowano wyprawy przeciw pojedynczym osobom lub grupom.
Nastąpił kolejny kryzys rządowy. Od lutego 1922 r. premierem został Luigi Facta. Bezkarność bojówek dochodziła do zenitu. Mordowano przeciwników politycznych, wysyłano listy z pogróżkami zabraniające wystąpień publicznych, śledzono ludzi nieprzychylnych faszyzmowi.
W sierpniu 1922 r. w Mediolanie obradował kongres partii faszystowskiej, na którym rozważano sposoby i możliwości przejęcia władzy - drogą parlamentarną czy przez zamach. Decyzje jednak nie zostały podjęte. Tymczasem Mussolini zgarnął pięć tek ministerialnych dla faszystów. Jemu samemu zaproponowano stanowisko ministra bez teki co dowodziło, że traktowano go poważnie, on sam zaś nie uznał propozycji za wystarczającą. Postanowił zmienić taktykę działania.
20 września 1922 r. wygłosił przemówienie w którym zdecydował się na przejęcie władzy siłą i określił metody działania ". przemoc nie jest nie moralną, przemoc bywa moralnym nakazem (.) nasz program jest prosty chcemy rządzić Włochami". W październiku odbył się kolejny kongres faszystów w Neapolu. Zgromadziło się kilkadziesiąt tysięcy "czarnych koszul", nie wywołało to jednak większego zainteresowania władz państwowych. Przeciwnicy faszyzmu w parlamencie żądali od premiera przygotowania skutecznej obrony i przeciwdziałania zamierzonemu "marszowi na Rzym". Jednak nie zrobiono niczego. Jeden z bliskich współpracowników Mussoliniego, Michele Bianchi na zakończenie obrad powiedział "W Neapolu pada deszcz, nie mamy tu nic do roboty". Zapadła decyzja, że o wszystkim zadecyduje siła.
"Marsz na Rzym". Rządy faszystowskie.
Zgrupowanie głównych sił faszystowskich w październiku 1922 r. w Neapolu zadziwiło wszystkich dużą dyscypliną. W Rzymie zapanował niepokój. Trwały narady członków rządu, posłów i działaczy politycznych, ale żadnej decyzji nie podjęto.
Tymczasem Mussolini przemawiając do tłumów w teatrze San Carlo i na placu del Plebiscito w Neapolu mówił " dążymy do rządzenia narodem (.) albo dadzą nam władzę, albo ją weźmiemy, zbiegając się do Rzymu i chwytając za gardziel nędzną klasę panujących polityków". Nastąpiła pełna mobilizacja czarnych koszul (było ich w tym czasie ponad 200 tysięcy). We wszystkich prawie miastach faszyści trwali w pogotowiu bojowym. Na siedzibę dowództwa wojskowego wybrano Perrugię, gdzie przebywał tzw. kadrumwirat w składzie:
- M. Bionclii, E. De Bono, C. De Vechi, I. Balbo, pełnili oni funkcję dowódców "czarnych koszul". "Marsz na Rzym" wyznaczony został z trzech kierunków:
- Piza - Civitavecchia, Perugia - Monterotondo, Rimini - Ankona Castellamore. W stolicy w atmosferze strachu rząd przygotował dekret o wprowadzeniu
stanu wyjątkowego, jednak nie wszedł on w życie ponieważ król Wiktor Emanuel III odmówił podpisania. Według jego oceny i niektórych członków rządu, a przede wszystkim sfer burżuazyjno-obszarniczych, faszyzm był Włochom potrzebny.
W kierunku Rzymu zbliżały się oddziały "czarnych koszul", ale nim doszły do miasta 29 października Mussolini w rozmowie telefonicznej z generałem adiutantem królewskim został powiadomiony o decyzji monarchy powierzenia mu funkcji premiera. Następnego dnia duce przybył do stolicy entuzjastycznie witany przez tłumy faszystów. Działacze partii socjalistycznej byli mu przeciwni i zorganizowali demonstrację antyfaszystowską. Doszło do starć ulicznych, byli zabici i ranni, policja i wojsko nie reagowały, jawnie już teraz sprzyjały bojówkom.
Mussolini bezpośrednio po objęciu władzy starał się zachować pozory demokratyczne i pozyskać ludzi których się jeszcze obawiał. Jednym z pierwszych jego gestów było złożenie kwiatów na grobie Nieznanego Żołnierza.
Utworzono nowy rząd w skład którego weszli ludzie wierni Mussoliniemu. Ten zaś przystąpił do rozgrywki z parlamentem. W czasie swojego pierwszego wystąpienia zastraszył zdezorientowanych deputowanych i kiedy doszło do glosowania w sprawie wotum zaufania dla rządu i udzielenia mu nadzwyczajnych pełnomocnictw za rządem opowiedziało się 306 posłów, przeciw było 107, a 7 wstrzymało się od głosu.
W pierwszym okresie rządów faszyści nie rozwiązali żadnej partii ale zwalczali je wszystkie a najzacieklej komunistów i socjalistów. Bezkarnie organizowano napady i egzekucje na działaczy lewicowych. Aby usprawnić akcje terrorystyczne rozwiązano gwardię królewską a na jej miejsce utworzono milicję (Milicja Ochotnicza Bezpieczeństwa Narodowego ) - organ zbrojny partii faszystowskiej podległy bezpośrednio wodzowi. Wkrótce tez powołano Wielką Radę Faszystowską ( Gran Consilio Fascista ) jako najwyższy organ w hierarchii faszystowskiej. W skład jej wchodzili ministrowie i wiceministrowie.
Rok 1923 przyniósł dalszą falę terroru i ograniczenia form demokracji.
W lipcu uchwalono nową ordynację wyborczą która wprowadzała w Izbie Poselskiej 535 miejsc i czyniła z całego kraju jeden okręg wyborczy. Każda partia mogła wystawić tylko jedną listę. Partia która dostała największą liczbę głosów otrzymywała 2/3 miejsc w parlamencie, pozostała 1/3 miała być podzielona między wszystkie inne partie. Wybory przyniosły zwycięstwo faszystom, socjaliści uzyskali 46 mandatów, a komuniści 19. Inauguracyjne posiedzenie nowego parlamentu odbyło się 24 maja. Głos zabrali oprócz Mussoliniego przywódca socjalistów Giacomo Matteotti, który potępił nielegalną działalność faszystów. Zdając sobie sprawcę, że wystąpienie to będzie kosztowało go życie powiedział do swoich kolegów partyjnych " Ja wygłosiłem swoją mowę teraz wy przygotujcie dla mnie przemówienie żałobne" 10 czerwca został porwany, wywieziony za miasto i zamordowany. Zwłoki odnaleziono dopiero w sierpniu. Odbył się proces sprawców, którzy otrzymali wyroki, ale rychło wyszli na wolność na mocy amnestii z 1925 r.
W 1926 r. wydano ustawy specjalne, które pozwalały na likwidację wszystkich partii oprócz faszystowskiej. Do zwalczania opozycji powołano Trybunał Specjalny. Przywrócono karę śmierci. Zwiększona została rola rządu, który mógł wydawać dekrety z mocą ustawy, toteż parlament był praktyczne niepotrzebny. Dla przeciwników politycznych powstały obozy koncentracyjne, wprowadzono zesłania.
Jedną z cech ustroju faszystowskiego byt korporacjonizm. Twórcą jego był Edmondo Rossoni. Wychodzono z założenia, ze we Włoszech nie występuje zjawisko walki klasowej. Przyjęto tezę o zgodności interesów pracowników i pracodawców. Zamiast dotychczas istniejących związków zawodowych utworzono korporacje czyli związki poszczególnych zawodów, zrzeszające zarówno pracowników jak i właścicieli. Wpajano im przekonanie, że nie istnieją, miedzy nimi sprzeczności. Zasady tworzenia i organizacji stowarzyszeń korporacyjnych regulowała ustawa z kwietnia 1926 r. Wszystkie korporacje podlegały sześciu konfederacją jako organom zwierzchnim (przemysłu, rolników, kupców, transportu morskiego i powietrznego, transportu lądowego
i banków). Całość podlegała kontroli państwa poprzez Ministerstwo Korporacji powołane do życia w lipcu 1926 r. Ministrem był początkowo Mussolini. Wydal on w kwietniu 1927 r. Kartę Pracy, która regulowała stosunki pracy, ubezpieczenia, płatne urlopy, zakazywała strajku i lokautu. Dla strajkujących przewidziano wysokie kary pieniężne, a dla przywódców więzienia.
Wielka Rada Faszystowska opracowała wytyczne do walki o samowystarczalność kraju i niezależność ekonomiczną od zagranicy (autarkia). Autarkia miała zapewnić krajowi niezbędne ilości podstawowych produktów na wypadek wojny.
Innym założeniem nowej polityki ekonomicznej było dążenie do ograniczenia i zahamowania odpływu kapitału i fachowców.
W ramach polityki socjalnej ustanowiono system opieki nad matką i dzieckiem. 1925 r. utworzono specjalnie w tym celu organizację, która zajmowała się propagowaniem więzi rodzinnych, podniesieniem liczby urodzeń, zmniejszeniem śmiertelności wśród dzieci i matek. Dla realizacji tych celów otwierano poradnie dla samotnych matek, jadłodajnie, żłobki, przedszkola. Namawiano kobiety do wielodzietności stosując odpowiednią edukację - utworzono żeńską akademię w Orvieto w Umbrii. Powstała organizacja dziecięca "Balilia", która miała zająć się wychowaniem młodych chłopców na posłusznych i wiernych duce faszystów.
Okres dyktatury faszystowskiej we Włoszech to również osiągnięcia ekonomiczne i kulturalne. Wymienić trzeba: rozwój robot publicznych budownictwa szkół, domów kultury, stadionów, dróg, linii kolejowych, prace melioracyjne, regulacje rzek. Jednym z większych osiągnięć socjalnych było organizowanie wczasów pracowniczych oraz upowszechnienie sportu wśród młodzieży i dorosłych. W sferze gospodarczej największym osiągnięciem było osuszenie i zagospodarowanie Bagien Pontyjskich. Podjęto prace wykopaliskowe i rekonstrukcje wielu zabytków. Wszystkie te inwestycje
w znacznym stopniu zmniejszyły bezrobocie.
Faszyści a Kościół
Rozmowy w sprawie normalizacji stosunków państwo Kościół prowadzono od 1923 r. Początkowo z małym powodzeniem. Papież uważał, że Mussolini nie jest pewny trwałości swojej władzy dlatego powinien być bardziej ustępliwy. Mussolini zaś od początku czół się dyktatorem.
Grunt do układów przygotowany był wcześniej. Wiele w tej sprawie zrobił papież Pius XI, który w swojej encyklice Ubi Arcano Dei wypowiedział się przeciwko udziałowi ludu w kierowaniu państwem, co było równoznaczne z poparciem dyktatu. W swoich wystąpieniach pochwalał faszyzm, niekiedy nawet usprawiedliwiał akcje terrorystyczne.
Faszyści starali się pozyskać Kościół dla swoich celów. Wydano zarządzenia korzystne dla Stolicy Apostolskiej. Z budżetu państwa wypłacano pensje proboszczom i biskupom, wprowadzono obowiązkowe praktyki religijne w wojsku. W szkołach obowiązywała nauka religii, w klasach wieszano krzyże. Zniesiono rozwody, zamknięto domy publiczne, zwalczano pornografię. Zwrócono skonfiskowane wcześniej majątki niektórych klasztorów.
Oficjalne rozmowy między Mussolinim, a watykańskim sekretarzem stanu, kardynałem Piotrem Gasparrim prowadzone były od połowy 1926 r., a zakończone uroczystym podpisaniem 11 lutego 1929 r. w pałacu Lateranie dokumentów: traktatu, umowy finansowej i konkordatu. Na mocy traktatów laterańskich papież uzyskał terytorium o powierzchni 44 ha stanowiące suwerenne państwo - Citta del Vaticana. Zgodzono się, że religia katolicka jest jedyną, religią, państwową. Włochy uznały papieża za osobę świętą, nietykalną i równą królowi. Watykan miął prawo przyjmować i wysyłać przedstawicieli dyplomatycznych. W zamian Kuria Papieska uznała Królestwo Włoch ze stolicą w Rzymie z panującą, dynastią sabaudzką.
Polityka zagraniczna Włoch faszystowskich.
Pierwsze kroki na drodze budowy wielkiego imperium skierował Mussolini ku małemu i słabemu państwu jakim była Albania, która w 1920 r. otrzymała niepodległość. Od samego początku faszyści popierali wśród Albańczyków ruch nacjonalistyczny. Mieli nadzieję, ze z czasem znajdzie się ktoś kto stanie na czele państwa i będzie w pełni uzależniony od Włoch. Niebawem udało się znaleźć taką osobę. Był nią Achmed Zogu, który od 1924 r. piastował urząd premiera, a rok później został prezydentem. Zamierzał on przeprowadzić w Albanii reformy społeczno - gospodarcze, brakło jednak na ten cel pieniędzy. Pomocy finansowej udzielili faszyści. Pożyczki coraz bardziej uzależniały Albanię od Włoch.
Stosunki z Grecją były napięte zwłaszcza od czasu próby opanowania przez Włochów wyspy Korfu, z której musieli się jednak wycofać pod naciskiem Wielkiej Brytanii.
Stosunki włosko-węgierskie układały się pomyślnie. Węgrzy mieli poparcie Mussoliniego dla swoich roszczeń terytorialnych pod adresem Rumunii.
Mussolini pragnął uczestniczyć we wszystkich ważnych zjazdach międzynarodowych, na których decydowano o rozstrzyganiu spraw spornych w Europie. Stąd też jego udział w konferencji w Locarno (1925), gdzie Niemcy zagwarantowały nienaruszalność granicy z Francji i Belgii. Chciał decydować o kierunkach polityki zagranicznej eliminując wpływy króla, który starał się nie dopuścić do zbliżenia z Niemcami, utrzymać natomiast dobre stosunki z Wielka Brytanią.
Od pierwszych miesięcy swych rządów duce myślał o zdobyciu dla Włoch Etiopii ( Abisynii ). Początkowo Włochy udawały przyjaźń, spowodowały nawet przyjęcie jej do Ligi Narodów. W sierpniu 1928 r. został zawarty układ o przyjaźni. Tamę wpływom Włoskim położył dopiero Hajle Selwasie, który w 1930 r. został cesarzem. Zainicjował on reformy polityczne
i społeczno - ekonomiczne. Pokrzyżowało to plany Mussoliniego, który w 1933 r. usiłował sprowokować wojnę. Opanowanie Etiopii miało dla Włoch duże znaczenie strategiczne. Stwarzało pomost między ich dotychczasowymi posiadłościami afrykańskimi - Somalii i Erytreą.
30 grudnia 1934 r. ustalone zostały tzw. wytyczne i plan akcji dla rozwiązania problemu włosko-abisyńskiego, czyli po prostu plan wojny. Wojna rozpoczęła się dopiero 3 października 1935 r. 7 października Rada Ligi Narodów potępiła Włochy jako agresora i uchwaliła przeciw nim sankcje gospodarcze. Nie miały one jednak większego znaczenia, ponieważ zaledwie kilka państw zastosowało się do tej uchwały. Jedynie Wielka Brytania przerwała całkowicie kontakty handlowe.
Cesarz Hajle Seilasie chciał do końca uniknąć konfliktu zbrojnego, wierzył, że to osiągnie jeśli nie będzie czynił przygotowań obronnych i nie zarządzi powszechnej mobilizacji. Do wojny była przygotowana jedynie 10 tysięczna Gwardia Cesarska ( Włosi dysponowali 350 tysięcznym wojskiem). Wojska plemienne pod dowództwem rasów były źle zorganizowane i uzbrojone mimo tego walczyły zaciekle i stawiały skuteczny opór agresorowi. Najcięższe i decydujące walki toczyły się nad jeziorem Aszangi. Zaskoczeni Włosi (dowodzeni przez marszałka Pietro Badoglio ) zaczęli się wycofywać. Niespodziewanie pojawiły się samoloty, które zrzucały zbiorniki z gazem trującym. To przesądziło o zwycięstwie faszystów.
W polityce zagranicznej Włochy coraz bardziej zbliżały się do hitlerowskich Niemiec, zrywając stopniowo z państwami zachodnimi. Mussolini chciał dyktować swoją wolę Hitlerowi, co się początkowo mu udawało. W miarę rozwoju dążeń ekspansywnych III Rzeszy musiał się im stopniowo podporządkować.
W lipcu 1936 r. Włochy udzieliły pomocy militarnej walczącemu w wojnie domowej w Hiszpanii, generałowi Francisco Franco. Mussolini oddal do jego dyspozycji samoloty, sprzęt bojowy oraz oddziały zwane ochotnikami w rzeczywistości będące regularnymi jednostkami wojskowymi. W wyniku interwencji w Hiszpanii Włosi ponieśli same prawie straty. Wielu przywódców faszystowskich było rozczarowanych. Wojna ta wykazała, ze jedynym partnerem z którym Włochy mogą się ściśle wiązać są Niemcy.
Od 1936 r. ministrem spraw zagranicznych Włoch był hr. Galeazzo Ciano. Rosło uzależnienie polityczne Włoch od Niemiec. Sytuacja odwróciła się, teraz Mussolini wzorował się na Hitlerze i coraz częściej spełniał jego wolę, przerodziło się to z czasem w ślepe uwielbienie. W związku z tym rodziła się coraz silniejsza opozycja antyniemiecka wśród faszystów włoskich.
6 listopada 1937 r. Włochy przystąpiły do niemiecko-japońskiego Paktu
Antykominternowskiego, a od grudnia przestały być członkiem Ligi Narodów.
Wzorem Niemiec zaczęto prześladować Żydów. Na mocy uchwały Wielkiej
Rady Faszystowskiej, Żydzi nie mogli służyć w wojsku, ani należeć do partii. Bierna postawa Mussoliniego wobec wchłonięcia Austrii przez Niemców spotkała się z uznaniem i wdzięcznością Hitlera, natomiast została skrytykowana przez niektórych członków Rady Faszystowskiej. Kolejną przysługą oddał Duce Hitlerowi na konferencji monachijskiej (29-30 IX 1938), gdzie wystąpił w roli mediatora w sprawie Czechosłowacji. Postawa Mussoliniego ułatwiła Hitlerowi zagarnięcie nowych terytoriów.
Bezkarne poczynania Hitlera wobec Czech ośmieliły z kolei Mussoliniego do podboju Albanii. 25 marca 1939r. szef gabinetu minister Ciano pojechał do Tirany przedstawiając królowi Zogu projekt układu ultimatum, który w rzeczywistości pozbawiał Albanię samodzielności.
Król Zogu odrzucił pogróżki włoskie. 6 kwietnia rozpoczęły się naloty na Albanię. Mimo przewagi Włosi walczyli nieudolnie. 12 kwietnia zebrała się w Tiranie albańska konstytuanta której członkowie przekupieni lub zastraszeni dokonali detronizacji króla Zogu I powołali na tron Wiktora Emanuela III. Stosunki polsko-włoskie układały się poprawnie. W lutym 1939 r. Warszawę odwiedził minister Ciano. Kiedy sprawa roszczeń Niemieckich pod adresem Polski stała się coraz głośniejsza Mussolini dał do zrozumienia, że nie zamierza uczestniczyć w wojnie z Polską.
