Biografia Adama Mickiewicza

Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 roku w zubożałej rodzinie drobnoszlacheckiej, w Zaosiu pod Nowogródkiem, na ziemi białoruskiej. Piękno krajobrazu, pieśni i legendy, zawarte w nich marzenia o lepszym życiu, stały się źródłem natchnienia poezji Mickiewicza. Ojciec jego był adwokatem, lecz po jego śmierci w domu zapanował niedostatek. Mimo to miłość rodziny i piękna przyroda uczyniły mu dzieciństwo szczególnie drogim - po latach często wraca do "kraju lat dziecinnych".

Poeta, w 1812 roku, jako 14-letni chłopiec widział przemarsz wojsk napoleońskich ciągnących na Moskwę i zdarzenie to utrwaliło się w jego pamięci mocnymi rysami. W tym czasie Napoleon podsycał złudzenia, że przywróci Polsce niepodległość. W domu Mickiewicza także żywiono te złudne nadzieje, a on sam do końca życia nie uwolnił się od wpływu napoleońskiej legendy.

Przebywając wśród Białorusinów, Rosjan, Polaków, Tatarów i Litwinów, którzy zamieszkiwali jego okolice, nauczył się szacunku dla rożnych narodowości, daleki był od nienawiści rasowej. W roku 1815 Mickiewicz opuszcza Nowogródek i szkołę dominikanów i udaje się na studia do Wilna, gdzie kształtuje swój umysł w atmosferze walki liberalizmu z obskurantyzmem.

Z końcem 1819 roku wraz z grupą przyjaciół organizuje tajne studenckie stowarzyszenie filomatów (miłośników nauki), później powstaje związek filaretów (miłośników cnoty). Mickiewicz był działaczem radykalnego odłamu organizacji filaretów.

Poeta kończy studia w 1819 roku i otrzymuje posadę nauczyciela szkoły średniej w Kownie. Wtedy przeżywa pierwszą głęboką miłość. Jego wybranką była zamożna szlachcianka, Maryla Wereszczakówna, którą rodzina wydała jednak za hrabiego Wawrzyńca Puttkamera, unicestwiając marzenia nauczyciela kowieńskiego o osobistym szczęściu. Odbiło się to bardzo w jego poezji.

Pierwszy okres twórczości Mickiewicza bierze swój rodowód z ideologii Oświecenia. Jego wczesny utwór, "Mieszko książę Nowogródka", rozprawia się z klerem, wykazując, że otumania uciskany lud. W latach 1819-1820 Mickiewicz pisze "Ballady i romanse", które weszły do jego pierwszego tomiku poezji, wydanego w roku 1822. W roku 1823 ukazał się drugi tomik zawierający: "Grażynę" i część II i IV "Dziadów". Lata pojawienia się pierwszych jego utworów były przełomowymi datami w dziejach literatury polskiej.

Tymczasem nadchodzą wielkie zmiany w życiu politycznym kraju, które zaważyły na losach poety. Carat wypowiada otwartą wojnę z liberalizmem. Rozpoczynają się masowe aresztowania wśród młodzieży. Stowarzyszenie filomatów i filaretów zostaje wykryte, Mickiewicza osadzono w wileńskim klasztorze bazylianów, zamienionym na więzienie. Od października 1823r. do kwietnia 1824r. przebywa poeta w celi bazyliańskiej. Uwiecznił ją w III części "Dziadów". Po długim procesie Mickiewicz zostaje skazany na osiedlenie się w guberniach imperium rosyjskiego. W roku 1824 jesienią Adam Mickiewicz opuścił na zawsze ziemię rodzinną, by powrócić do niej już tylko w poezji.

Rewolucyjna Rosja przyjęła wygnanego poetę z otwartym sercem. Tutaj zawarł później ideową i artystyczną przyjaźń z Puszkinem, którego poezja była natchnieniem Rosji. Przyjaźń ta stała się widomym symbolem zacieśniającej się więzi między rosyjskim i polskim ruchem rewolucyjnym. Została także uwieczniona w uwieczniona w utworach tych dwóch poetów.

Mickiewicz podczas pobytu w Rosji przebywał jakiś czas na południu, w Odessie, skąd odbył wycieczkę na Krym. Pisał wtedy dużo. Powstało wówczas wiele jego sonetów erotycznych, owocem zaś krymskiej podróży był cykl "Sonetów krymskich" – prawdziwa perła światowej liryki. Wyrażone są w nich piękno i potęga przyrody krymskiej, a także uczucia wędrowca, zapędzonego przez los w ten odległy zakątek ziemi.

W roku 1825, na krótko przed wybuchem powstania dekabrystów, nadszedł rozkaz, przenoszący Mickiewicza z Odessy do Moskwy. Przydzielono go do pracy urzędniczej w kancelarii generała – gubernatora Moskwy, księdza Golicyna. Tam dobiega poetę tragiczna wiadomość o rozgromieniu powstańców na Placu Senackim w Petersburgu. Z bolesnych i trudnych myśli o losach kraju podbitego przez zaborców wyrósł "Konrad Wallenrod". Jakiś czas po wydaniu utworu Mickiewicz zaczął starania o wyjazd za granicę. Z pomocą Puszkina i innych dość wpływowych przyjaciół uzyskał pozwolenie na odbycie podróży po Europie. W maju 1829 roku opuszcza Rosję. Był wtedy już sławnym poetą znanym w Rosji i Polsce, ubóstwianym przez polską młodzież patriotyczną, kochającą jego poezję.

Mickiewicz podróżuje. Zwiedza Niemcy, w Pradze poznaje czeskiego pisarza Hankę, w Weimarze, wraz ze swym przyjacielem Odyńcem, odwiedza Goethego. Na jego życzenie wykonano medalion i portret polskiego poety, a ten zaś podarował mu wielkie gęsie pióro. W dalszej podróży zwiedza Szwajcarię. Bolesnym wspomnieniom ukochanej z czasów młodzieńczych poświęca wiersz "Na Alpach w Splugen". Wreszcie udaje się do Włoch, gdzie podziwia dzieła sztuki i piękno przyrody południowej. Budzi się w nim uczucie miłości do młodziutkiej Henrietty Ankwiczówny, której poświęca utwór "Wezwanie do Neapolu". Wkrótce jednak pycha rodowa Ankwiczów studzi marzenia poety. Wyjeżdża na wycieczkę po Szwajcarii (spotyka się tu z młodym Krasińskim) i znów wraca do Rzymu. Tutaj, w przeczuciu nadciągającej groźby na rodzinny kraj, pisze wyroczny wiersz "Do Matki Polki", najtragiczniejsze strofy, jakie wydała mowa polska.

Pewnego grudniowego poranka dociera do Mickiewicza wieść o wybuchu powstania listopadowego. Pragnie wziąć udział w walce. Podąża przez Genewę, zbacza do Paryża i przez Drezno przedziera się do granic Polski. W sierpniu 1831 roku udaje mu się przedostać w Poznańskie, jednak powstanie dogorywa już. Przebywa we dworach szlacheckich w Śmiełowie, Luboniu, Konarzewie, Choryniu, pod pseudonimem Adam Muhl. Po kilkunastomiesięcznym pobycie w Wielkopolsce wraca do Drezna. Zastaje tutaj pierwszą falę uchodźców niedobitków powstania zdławionego przez carat. Upadek powstania był dla Mickiewicza straszliwym wstrząsem. Cierpienia jego pogłębiał fakt, że sam nie mógł walczyć z bronią w ręku. W Dreźnie pisze szereg wierszy patriotycznych jak „Redutę Ordona”, „Śmierć pułkownika”, „Nocleg”, „Pieśń żołnierza”. Przywołuje mocą talentu i rozpaczy wizję niedawnych walk, opromienia uczestników rewolucji aureolą bohaterstwa, odwagi, patriotyzmu i oddania narodowi.

Z bólu, z tragicznych losów rewolucji listopadowej powstaje część III „Dziadów”, tzw. Drezdeńskich. Po ich napisaniu Mickiewicz wyjeżdża do Paryża wraz z resztą emigrantów polskich. Znajduje się tam w atmosferze politycznej niezwykle dynamicznej i pełnej narastających konfliktów. W Paryżu wychodzi wówczas tygodnik informacyjny „Pielgrzym Polski” pod redakcją Eustachego Januszkiewicza. Poeta początkowo pisuje tam artykuły i informacje, później obejmuje stanowisko redaktora naczelnego. Zwalcza w swych artykułach ugodowa politykę obozu arystokratycznego, stawia na akcję zbrojną w kraju, informuje czytelników o sytuacji politycznej w Europie. Sprawę wolności Polski nierozdzielnie wiąże ze sprawą wolności wszystkich ludów Europy.

Równocześnie pracuje Mickiewicz nad nowym dziełem i w grudniu 1832r. ogłasza „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”. Jest to niemal broszura polityczna ubrana w piękną artystyczną formę o nieporównanej sile wyrazu. Tak mocno bowiem są „Księgi” powiązane z ówczesną aktualną problematyką polską i europejską. W „Księgach” odbiły się wszystkie sprzeczności atmosfery ideowej, w jakiej to dzieło powstało. Odzwierciedlają one trudny proces dojrzewania obozu postępu, jego dążenia i słabości. Poeta zdziera zasłonę z burżuazyjnego liberalizmu, odkrywa jego istotną , wsteczną treść. Utwór zostaje wkrótce przetłumaczony na wiele języków.

Jeszcze jako redaktor „Pielgrzyma” rozpoczął Mickiewicz pracę nad swym największym dziełem „Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”.

„Pan Tadeusz” jest wielką epopeją narodową, arcydziełem poezji, szczytem Mickiewiczowskiego realizmu. Poemat ten wyrósł z bezgranicznej tęsknoty Mickiewicza za „krajem lat dziecinnych”, z jego miłości do ojczyzny, z wiary w jej jasną przyszłość. Kreśli obraz życia szlachty na Litwie w czasie najazdu napoleońskiego na Rosję. Opisuje przemiany starych form życia pod wpływem nowych warunków społeczno-politycznych. Ukazane są wzajemne stosunki każdej grupy szlachty, uwarunkowane ich pozycją ekonomiczną. Ten ginący świat opromienia Mickiewicz czarem najwyższej poezji, wskrzesza go na kartach epopei z potęgą słowa, jaka nie była w Polsce dana żadnemu poecie przed nim i po nim. Wielki rewolucjonista polski Stanisław Worcell powiedział o „Panu Tadeuszu”, że jest on „Kamieniem grobowym położonym ręką geniusza na starej Polsce naszej...”

„Pan Tadeusz” stoi w jednym szeregu z arcydziełami Światowej literatury, obok „Boskiej Komedii” Dantego, obok „Eugeniusza Oniegina” Puszkina, obok „Fausta” Goethego. Należy do tych tworów ludzkiego geniuszu, które nie przeminą.

Po napisaniu „Pana Tadeusza” Mickiewicz pracuje nad pomysłem, który zrodził mu się jeszcze w czasach pobytu w Rosji. Pisze „Historię przyszłości”, Fantazję na temat dalszych losów ludzkości. Na podstawie dwu ocalałych niewielkich fragmentów tej pracy możemy stwierdzić, że poeta dostrzega nieuchronność ostrej walki między dwoma światami: między obozem arystokracji i burżuazji z jednej strony, a między masami ludowymi, proletariatem i chłopstwem – z drugiej. W tym okresie pisze Mickiewicz w języku francuskim dwa dramaty: „Konfederaci Barscy” oraz „Jakub Jasiński, czyli dwie Polski”. Zachowały się z nich fragmenty.

W roku 1839 wyjeżdża poeta z rodziną do Szwajcarii (w 1834 roku ożenił się z córką Marii Szymanowskiej, Celiną), gdzie obejmuje katedrę literatury klasycznej na uniwersytecie w Lozannie. Tutaj w atmosferze życzliwości i sympatii, jaką otoczyła go młodzież i szwajcarski świat naukowy, poeta, wolny od dotkliwych trosk materialnych, które go nękały w Paryżu, przeżywa okres względnego spokoju. Kryje się pod nim jednak ból i rozczarowanie z powodu niezmienionych stosunków w Europie i Polsce. Gorycz wkrada się do duszy wygnańca i zatruwa mu spokojne piękno szwajcarskich dni. Świadectwem tych nastrojów są jego liryki lozańskie („Gdy tu mój trup”, „Polały się łzy”, „Nad wodą wielką i czystą”, i inne), krótkie, przedziwnej piękności wiersze mówiące w słowach przejmujących smutkiem o ówczesnych uczuciach i myślach poety. Ogromny ból wieje z tych strof, pisanych ręką dojrzałego twórcy i działacza ciężko doświadczonego przez swoja epokę. Pojawia się po raz pierwszy motyw rezygnacji, zmęczenia walką, zwątpienia.

W Szwajcarii przebywa Mickiewicz niedługo. Już bowiem w roku 1840 przenosi się z powrotem do Paryża. Otwierają się przed nim nowe, większe możliwości działania na szerszej arenie. Obejmuje katedrę literatur słowiańskich w College de France w Paryżu. Traktuje to stanowisko jako misję społeczną i narodową. Wykłady Mickiewicza zwłaszcza w pierwszych latach cieszyły się wielką popularnością. Na prelekcje polskiego poety-wygnańca schodziły się tłumy młodzieży, sławni artyści, pisarze, działacze i myśliciele. Słuchali jego wykładów Fryderyk Chopin, Juliusz Słowacki, Michelet, Quinet, George Sand, Montalembert.

Z biegiem czasu postępowe treści poety poczynają się coraz bardziej zaciemniać pod wpływem mistycznych rojeń towiańszczyzny. Następuje najbardziej ponury okres w życiu Mickiewicza. Rozczarowany odrażającą rzeczywistością orleańskiej Francji, oderwany tyle lat od ojczyzny, widząc osłabienie ruchów rewolucyjnych w Europie, ruinę nadziei, którymi żył dotychczas popada w głęboką rozterkę duchową. Staje się czynnym członkiem tzw. Koła Towiańczyków. Następuje tragiczne widowisko, kiedy geniusz poezji narodowej, rewolucyjny działacz obdarzony potężnym umysłem i talentem, błąka się po bezdrożach towiańszczyzny, uwikłany w bezpłodnych, wyniszczających jego siły duchowe praktykach, nakazanych przez „mistrza Andrzeja”.

Na szczęście dla polskiej literatury ten okres nie trwał zbyt długo. Już rok 1846, krwawe powstanie krakowskie, wstrząsa poetą. Wbrew tym, którzy ciskali gromy potępienia na powstańców krakowskich, Mickiewicz spokojnie stwierdza historyczne prawo ludu do walki z uciskiem.
Zdawało się, że spełniają się marzenia poety "o wojnie powszechnej za wolność ludów". Przez całą Europę przebiega fala rewolucji. W lutym 1848 roku rewolucja zmiotła z tronu dynastię orleańską i proklamowała republikę.

Mickiewicz łudził się początkowo, że zdoła pozyskać dla sprawy wolności papieża Piusa IX. Doznał jednak rozczarowania. Przekonał się ostatecznie, że papiestwo jest siłą reakcyjną, wrogą postępowi demokracji. Lud włoski przyjmuje Mickiewicza i jego legion (zorganizowany dla poparcia włoskiej walki narodowo–wyzwoleńczej) entuzjastycznie. Poeta przemawia publicznie do ludności miast włoskich podczas tryumfalnego marszu pierwszej grupy legionistów, dążących pod jego wodzą z Rzymu na północ.

Usiłując sformułować podstawy, na których wspierać się winien przyszły ustrój niepodległej Polski, poeta opracowuje program ideologiczny. W myśl jego haseł przyszła Polska ma być republiką, w której panować będzie wolność słowa, sumienia i wyznania. Rewolucyjna działalność Mickiewicza we Włoszech napotykała wielkie trudności i prześladowania ze strony reakcji włosko–polskiej. Tragiczny był los Legionu, rzucanego kolejami wojny po ziemi włoskiej, rozproszony po wielu zakątkach Europy, dzielącego do końca dramatyczne losy wielkiej rewolucji.
Tymczasem nadeszły krwawe dni czerwcowe w Paryżu. Francuska burżuazja pochwyciwszy władzę jeszcze raz oszukała lud i wyrwała mu owoce zwycięstwa lutowego. Generał Cavaignac utopił Paryż we krwi robotniczej. Na czele reakcyjnego rządu staje Ludwik Napoleon, bratanek Bonapartego.

Mickiewicz, chcąc rozwinąć we Francji szerszą działalność na rzecz Legionu, wraca do Paryża. Tutaj rzuca się w wir walki politycznej.
Obejmuje naczelną redakcję „Trybuny Ludów”, wielkiego międzynarodowego organu europejskiego obozu postępu i demokracji. W skład redakcji pisma weszli przedstawiciele różnych narodów. Pismo broniło nieugięcie haseł Wiosny Ludów. W tym okresie pogłębia się internacjonalizm Mickiewicza. Widzi on jasno jedność międzynarodowych interesów europejskich i polskiej rewolucji, wspólnotę sił, dążeń i celów. Żywot „Trybuny Ludów” był niedługi. Prześladowana przez reakcję francuską, wydawana w trudnych warunkach, zostaje w końcu 1849 roku zamknięta przez policję Ludwika Napoleona.

Następują dla Mickiewicza lata ciężkie, niemal beznadziejne. Śledzony przez władze, narażony na ciągłe szykany ze strony francuskiej i polskiej reakcji, nękany troskami materialnymi, nieuleczalną chorobą żony, która od lat popadła w obłąkanie, szamoce się bezsilnie w ponurych murach Arsenału paryskiego, gdzie pełni funkcję bibliotekarza tamtejszych zbiorów.

Raz jeszcze zrywa się do czynu. Gdy wybucha wojna krymska, ożywają stare nadzieje, że wypadki dziejowe wyniosą znów na forum sprawę Polski. Mickiewicz, po wyjeździe do Turcji, organizuje tam legion polski do walki o niepodległość kraju. Jeszcze raz usiłuje wielki poeta, patriota i rewolucjonista ucieleśnić swój umiłowany ideał walki o wolność narodu. W służbie tego ideału padł na ziemi tureckiej. Dnia 26.11.1855 roku Adam Mickiewicz umarł w Konstantynopolu podczas epidemii cholery. Za trumną Mickiewicza postępowały tłumy ludzi różnych narodowości, składając ostatni hołd temu, który stał się dla nich symbolem braterstwa między narodami i walki o wolność.

W roku 1890 prochy poety przewieziono z cmentarza Montmorency pod Paryżem do kraju, gdzie naród polski złożył je w krypcie królewskiej na Wawelu.

Dzieło życia i twórczość największego poety narodowego Polski jest nieśmiertelne. Całe dziedzictwo jego ducha, całe bogactwo myśli i uczucia, plon jego geniuszu poetyckiego przejął dziś naród polski, budując w wolnej ojczyźnie socjalizm i pokój.