Portrety kobiet stworzone przez kobiety w literaturze.

Kobieta jest tematem, który od zawsze pasjonował artystów, budził zainteresowanie juz w Starożytności, galeria kobiet w literaturze jest niezwykle bogata. Jest bowiem matką, żoną, przedmiotem uwielbień i zachwytów, źródłem miłosnych cierpień. Oczywiście jej rola i pozycja ulegała zmianie w miarę upływu wieków. Opisem postaci kobiecej zajmowali sie głównie mężczyźni, zmieniło sie to radykalnie sie XIX wieku. W epoce pozytywizmu zaczęły pisać pierwsze feministki polskie, głównie Z. Nałkowska i E. Orzeszkowa.
Zainteresowanie Orzeszkowej kobietami wynikało głównie z jej osobistych doświadczeń, nie pozwoliło jej to akceptować uległości kobiety wobec konwenansów społ. - obycz., wyznaczających miejsce kobiecie przy boku męża, bez liczenia się z jej indywidualnością, uczuciami oraz prawem do decydowania o własnym losie.
Jedną z pierwszych emancypantek w literaturze polskiej jest boh. Nad Niemnej E.Orzeszkowej, Justyna Orzelska. Justyna jest wrażliwą i piękną panną,dumną mimo trudnej i poniżającej sytuacji w jakiej znaleźli sie z ojcem, Ignacym. Mieszka w Korczynie, posiada niewielkie wykształcenie, umie grać na pianinie i mówić po francusku. Jest lubiana przez domowników, a szczególnie przez Martę. Ciężko przeżyła młodzieńczy romans z Zygmuntem Korczyńskim, który porzucił ją, aby poślubić inną odpowiedniejszą kobietę. Justyna prowadzi nudne życie, jest adorowana przez bogatego Różyca, ale odrzuca jego zaloty. Poznaje Janka Bohatyrowicza, silnego i pracowitego chłopaka. Coraz bardziej interesuje się wsią i pracą rolników. Pomiędzy nią, a Jankiem zawiązuje się przyjaźń, która przeradza sie w miłość. Nie zgadza sie zostać kochanką Zygmunta, potrafi mu się sprzeciwić. Ceni siebie, jest świadoma swojej wartości. Nie chce szczęścia i miłości danej jej z łaski, nie potrafi upokarzać sie przed innymi. Gardzi ludźmi, którzy prowadzą tryb życia podobny Zygmuntowi czy Różycowi. Pieniądze nie są dla niej najważniejsze, kieruje sie uczuciami i dlatego wybiera ubogie i pracowite życie u boku Janka którego kocha. Justyna pragnie rozwijać się,
nie boi się trudu pracy. Jest uparta, odważna i konsekwentna czego dowodem jest zdjęcie gorsetu podczas żniw w których pomagała. Odnajduje sens życia w wiejskiej pracy, czuje sie potrzebna w społeczności, gdzie korzenie i tożsamość narodowa oraz tradycja to najważniejsze wartości. Do zaścianka natomiast wnosi kaganek oświaty. Jest dojrzałą kobietą, która reprezentuje piękne cechy: rozsądek, uczciwość i wierność ideałom.
Wybitna pisarką tworząca w okresie Młodej Polski jest Gabriela Zapolska. Również w jej twórczości odbiły się takie hasła jak praca u podstaw, emancypancja kobiet i równouprawnienie płci. W słynnej tragifarsie kołtuńskiej pt. Moralność Pani Dulskiej przeprowadza rozprawę ze znienawidzoną mentalnością mieszczańską. Jej główna boh. pani Aniela Dulska jest oziębła płciowo, nie przeżywa żadnych namiętności, nie może lub niechce wyjść poza ciasny krąg swojej egzystencji. Już od pierwszych chwil sprawia odpychające wrażenie, jest niechlujna i wrzaskliwa. Bardzo się przejmuje opinią otoczenia, chce być uważana za kobietę elegancką. Jest to typowa mieszczka, kobieta obłudna i ograniczona. W domu to ona sprawuje władzę, tyranizuje męża, dzieci i służbę. Jej oszczędność jest chorobliwa, pieniądze są dla niej najważniejszą wartością. Na pozór łagodniej traktuje syna Zbyszka, jednakże gdy ten próbuje przeciwstawić się jej zakłamanej moralności i ożenić się ze służącą Hanką, która spodziewa się dziecka, pani Aniela grozi mu wydziedziczeniem. Ewentualny mezalians Zbyszka spędza jej sen z powiek. Obsesyjnie unika skandali w kamienicy obawiając się, że to zaszkodzi jej reputacji. Dba tylko o potrzeby fizyczne dzieci, które się jej boją. Swoje decyzje podejmuje bez zastanowienia, gdyż jest zbyt pewna siebie. Jest obłudna i dwulicowa. Nie toleruje złej opinii, jej usta są pełne frazesów na temat moralności, jest zwolenniczką surowych obyczajów, nie przeszkadzają jej one jednak skąpo ubierać córek. Wciąż poucza innych, mówi o Bogu, moralności, uczciwości. Jednak sama się nie stosuje do tego co mówi, człowieka ocenia według jego wyglądu. Jest bezlitosna i okrutna, wyrzuca na bruk lokatorkę, która sprowadziła skandal na jej kamienicę. Horyzonty Anieli są ograniczone, nie posiada żadnych zainteresowań, potępia chodzenie do teatru, przyjmowanie gości i prenumerowanie gazet. Nie dba o los innego człowieka, liczą sie tylko pozory i opinia otoczenia. Z afery ze służącą Hanką nie wyciąga żadnych wniosków, nie zastanawia się nad sobą i swoim postępowaniem. Jej stosunek do życia ma tragiczne w skutkach konsekwencje, jest antywzorem matki, obojętna na potrzeby dzieci i amoralna w stosunku do innych.
Najpóźniej z tych trzech pisarek tworzyła Maria Kuncewiczowa, po śmierci matki stworzyła powieść psychologiczna, pt. Cudzoziemka, głównej bohaterce nadała wiele rysów jej zmarłej matki. Łączą je obcość i nienawiść do córek. Różą jest niezwykle skomplikowaną postacią, o głębokich przeżyciach wewnętrznych i niespełnionych ambicjach.
Różą urodziła się w Rosji, ale była pochodzenia polskiego, dlatego czuła sie wyobcowana. Z Rosji zabrała ją ciotka Louise, pragnęła zostać wielką skrzypaczką. Zakochała się w młodzieńcu, który jako pierwszy pozwolił jej się poczuć wyjątkową. Jego słowa odcisnęły piętno na całym jej życiu. Gdy ją zostawił dla innej, postanowiła zemstę: Róża postanowiła się zemścić. Na Polsce, gdzie ją nieszczęście spotkało, i na mężczyznach. Za męża wybrała prostego Adama, który jej w ogóle nie nie pociągał. Była ciągle kobietą niezależną, dla rodziny Adama była oschła. Dzięki swej urodzie mogła mścić się na mężczyznach, zapierając im dech w piersiach, natomiast ona sama nie była już zdolna do miłości. Z mężem mięli 3 dzieci, najbardziej kochała Kaziuczka, który potrafił ją zawsze rozweselić, niestety umarł młodo za co winą obarczała Boga. Życie Róży wypełniała muzyka, była niezwykle wrażliwa na piękno przyrody. Syn Władyś w wieku młodzieńczym przejął na siebie rolę ukochanego Michała, dzięki temu też mogła zapomnieć o Adamie. Władyś w wieku 20 lat zaręczył się po raz pierwszy, Róża próbuje przeszkodzić małżeństwu syna co jej się niestety udaje. Dla Jadwigi, drugiej wybranki syna też nie jest dobra, ostatecznie zostaje jej synową.Jadwiga nie lubiła jej. Ona jest zła ? myślała Jadwiga ? nic dziwnego, że żadna chwila jej nie cieszy, że każdy dzień pragnie czym prędzej zabić pracą, fantazjami, obłędnym dążeniem nie wiadomo dokąd. Ale ja zła nie jestem. Czemuż więc pozwalam narzucać sobie tę paniczną ucieczkę przed sobą? Róża miała duży wpływ na życie innych, wprowadzała niepokój. Zraziła do siebie wszystkich, nawet tak wpatrzonego w nią syna. Wokół Róży wytworzyła sie pustka, oczywiście winą za to obarczała innych: Najpierw Louisa odebrała Taganrag ? szumne, dostatnie dzieciństwo, bezbolesną ojczyznę, później kursistka moskiewska ? Michała, mistrz January odebrał wielkość, Adam ? szczęście, wreszcie śmierć odebrała Kazia, a życie odbiera Władysia. Nie potrafi sobie radzić z przeciwnościami losu. Kierowana emocjami chciała zabić syna Władysia, ale zatrzymało ją piękno przyrody. Gdy zdała sobie z tego sprawę wpadła w panikę, została wyrwana jakby ze snu. Tej nocy została poczęta Marta, wbrew jej woli. Dlatego tak znienawidziła córkę, gdyż była pamiątką tej
okropnej dla niej nocy. Stosunek wobec córki zmienił sie gdy odkryła w niej talent manualny, zapragnęła aby została wielkiej sławy śpiewaczką i zrealizowała te marzenia, które dla niej samej nie wyszły. Swój kompleks niższości przezwyciężyła podczas wizyty u lekarza, który wymawiając podobne słowa do tych Michała obudził ją z letargu. Przywrócił jej sens życia, wreszcie zrozumiała swoje błędy. Czyni swoistą spowiedź przed córka, radzi jej aby w życiu kierowała się marzeniami i uczuciami, aby nie spędzała reszty swojego życia z mężczyzną, którego nie kocha. Wreszcie przebacza wszystkim i pogodzona sama ze sobą prosi rodzinę o przebaczenie. Umarła szczęśliwa, pogodzona ze światem. Szkoda że tak późno zrozumiała swoje błędy, bo nie miała nawet czasu nacieszyć sie odzyskanym życiem.
Cudzoziemka jest to niezwykła powieść, która sprawiła na mnie ogromne wrażenie. Nie mogę powiedzieć, że Róża była kobietą naprawdę złą, ona po prostu była taka jaką stworzyło ją otoczenie. Młodość była dla niej okresem, w którym jej psychika się kształtowała. Gdy została skrzywdzona, zamknęła sie w sobie, bo nie chciała znowu przeżyć tego uczucia. Całe życie była samotna psychicznie i zakompleksiona. Jest niezwykłą indywidualnością, dlatego nie można jednoznacznie ocenić jej postępowania.
Bardzo ciężko porównać trzy tak różne kobiety, jednak posiadają one pewne cechy wspólne. Najbardziej w oczy rzuca sie stosunek do otoczenia Anieli i Róży. Są tyrankami, nie tylko dla męża ale także
dla całej rodziny i służby. Róża nie kocha Adama, wręcz nim pogardza. Oskarża go o wszystkie swoje porażki, zmusza do znoszenia swych nieustannych humorów i kaprysów. Dla Anieli Felicjan jest podnóżkiem, niegodnym uwagi ani szacunku, biernym i milczącym. Nadzoruje męża, wydziela mu nawet cygara, nie liczy się z jego zdaniem, wszystkie sprawy załatwia bez jego wiedzy. Podobny jest również ich sposób wychowywania dzieci, starają sie zapewnić im godny byt materialny i dobrą przyszłość, nie dają im miłości matczynej. Dzieci boją sie ich, są podporządkowane ich egoistycznym zamiarom. Chcą aby partie małżeńsie dla pociech były odpowiednie, czyli bogate. Uczucia są nieważne. Dulska nie rozumie własnych dzieci, ma na nie zły wpływ, ich psychika ulega wypaczeniu. Jednak wpływ Róży w skutkach okazuje się pozytywny, córka zostaje śpiewaczką, a syn ambasadorem. Justynie Orzelskiej nie można zarzucić iż była zła matką lub żoną, gdyż poznajemy ją jako pannę. Sądzę, że byłaby wspaniała matka i żona, ponieważ bardzo kocha narzeczonego i bezinteresownie uczy dzieci wiejskie.
Justyna tj. Róża w młodości przeżyła nieszczęśliwą miłość, została porzucona przez ukochanego mężczyznę, dla którego była tylko zabawką. Jednak z uczucia tego wyciągnęła wnioski, niepowodzenie to nie stało się dla niej życiowym nieszczęściem. Różą zawiedziona w młodzieńczej miłości do Michała Bądskiego, wspomina jego dziecinne komplementy i wciąż mści sie na niekochanym mężu, ale nie tylko, bo i na innych kobietach i własnych dzieciach. Przeszłość pozostawiła ślady w jej podświadomości i przeszkadza w codziennym życiu. Dulska nie zna takiego uczucia jak miłość do mężczyzny. Nie przeżywa żadnych namiętności, mąż jest tylko dla niej maszynką do zarabiania pieniędzy.
Również cechą łączącą wszystkie bohaterki jest niezależność. Justyna nie stosuje sie do przyjętych kanonów ustalających rolę kobiety. Wiąże się z uczucia, a nie rozsądku jak to było modne w tamtych czasach oraz nie boi się pracy. Aniela jest niezależna finansowo, nie jest uzależniona tylko od dochodów męża, prowadzi korzystne interesy przynoszące dochód dla niej i jej rodziny. Chociaż jest osobą bezduszną i bezwzględną, jej metody są skuteczne. Pozwala mieszkać w swojej kamienicy prostytutce,gdyż wie że zapłaci zgodnie z umówioną porą, a dla biednych nie ma litości. Zyski z kamienicy pozwalają rodzinie na życie na dość przyzwoitym poziomie, o ile nie liczyć jej skąpstwa. Róża także jest niezależna finansowo, to dzięki niej mąż awansował i dostał lepiej płatną posadę dyrektora w szkole.
Każda z tych kobiet unieszczęśliwia jakiegoś mężczyznę, Justyna Różyca i Zygmunta odrzucając ich. Róża zakochanego w niej Adama, któremu nie okazuje w ogóle uczuć. Aniela męża Felicjana. Każda z nich jest w pewnym stopniu femme fatale.
Pani Dulska i bohaterka Cudzoziemki są uzależnione od opinii środowiska, która to jest dla nich niezwykle ważna. Róża pragnie być podziwiana z powodu jej urody, a Aniela z powodu jej wspaniałej moralności. Jak wiadomo w przypadku Anieli są to tylko pozory,ponieważ gdy bliżej przyjrzeć się jej postępowaniu, od razu można zauważyć tak wiele negatywnych cech. Inne kobiety ocenia bardzo surowo. Justynie nie zależy na opinii otoczenia. Nie jest salonową lalką, tylko kobietą świadomą swoich obowiązków i praw, w związku z mężczyzną jest jego partnerką, a nie tylko jego ozdobą.
Każda kobieta jest inna i ma inne pragnienia. Jakże można porównać istoty ludzkie, przecież każda jest jedyna w swoim rodzaju, odmienna, o skomplikowanej psychice. Można zauważyć tylko kilka podobieństw, gdyż różni je nie tylko sposób postrzegania świata, ale także czas i społeczeństwo w jakim żyją.
Kobiety pisząc same o sobie, pozwalają poznać je z nowych perspektyw. Pokazują nowe aspekty osobowości kobiet, mogą lepiej niż mężczyźni ukazać przyczyny zachowania kobiet, bo kto może je poznać lepiej niż one same.