Cechy organizmu żywego, kom eukariotyczna, budowa kom zwierzęcej, mitochondrium, etapy oddychania wew kom, budowa i funkcje jądra kom, biosynteza białka, tkanki i ich podział, odżywianie człowieka, uklad pokarmowy, trawienie, trawienie cukrów i t

Cechy organizmu żywego: -odżywianie; -rozmnażanie; -wydalanie; -oddychanie; -wzrost; -reakcje na bodźce; -poruszanie się(nie wszystkie organizmy żywe).
Wszystkie organizmy żywe zbudowane są z komórek. Teorię kom. Stworzyli dwaj niemieccy naukowcy. W wyniku ewolucji powstały organizmy kolonijne oraz wielokom. obok pierwotnych jednokom.. Wszystkie organizmy żywe char. zespół przemian materii i energii czyli metabolizm.
Wszystkie organizmy żywe podlegają procesowi ewolucji. Dowodem na wspólne pochodzenie wszystkich żywych organizmów jest obecność w nich DNA(nośnika informacji gen.).
Warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu jest utrzymanie homeostazy-stabilnego środowiska wewnętrznego.

KOM. CZŁOWIEKA jako KOM. EUKARIOTYCZNA: W organizmie człowieka można wyróżnić kilkadziesiąt rodzajów kom, które różnią się budową i funkcją jednocześnie tworząc sprawnie funkcjonujący organizm. Pomimo znacznych różnic pomiędzy różnymi kom. człowieka możemy wyróżnić pewne elementy wspólne występujące w każdej kom.
BUDOWA KOM. ZWIERZĘCEJ: -mikrokosmki; -peroksysom; -rybosomy; -retikulum endoplazmatyczne szorstkie/gładkie; -aparat Golgiego; -mikrofilamenty; -cytoplazma; -mikro tabule; -jądro kom; -pęcherzyk wydzielniczy; -mitochondrium; -lizosom.
Błona kom-otacza kom i zapewnia jej kontakt ze środowiskiem zew. Podstawowymi składnikami budulcowymi są białka i lipidy.
Aparat Golgiego-składa się ze stosu spłaszczonych woreczków białko lipidowych zwanych cysternami. Zachodzą w nim procesy modyfikacji różnych substancji, które po przekształceniu zostają upakowane w pęcherzyki transportujące je do miejsc przeznaczenia.
Retikulum endoplazmatyczne szorstkie-system we kom błon plazmatycznych uczestniczących w tworzeniu przedziałów wew.kom, uczestniczy w transporcie powstałych na rybosomach białek do aparatu Golgiego. Na jego błonach występują liczne rybosomy.
Retikulum endoplazmatyczne gładkie-nie występują na nim rybosomy, bierze udział w syntezie sterydów i lipidów.
Pęcherzyki wydzielnicze-transportują białkowe produkty metabolizmów lub produkty degradacynej aktywności lizosomów. Biorą udział w egzocytozie.
Peroksysom-pęcherzyk zawierający enzymy oksydacyjne spowalniające proces starzenia się.
Mikrokosmki-wypustki błony kom zwiększające jej pow, występują w kom o dużej aktywności absorbującej.
Lizosom-błonowy woreczek wypełniony enzymami hydrolitycznymi(trawiennymi).
Rybosomy-nie związane z retikulum są miejscem biosyntezy białek, może ich być do 50tys w kom.
Mikrotubula-rurkowata struktura zbudowana z białka tubuliny, uczestnicząca w transporcie wewkom. oraz jako element cytoszkieletu.
Mikrofilament-włókienka zbudowane z białka aktyny uczestniczą w ruchu kom oraz w procesach endo i egzocytozy(wydalanie).
Jądro-ośrodek sterujący od którego zależy aktywność kom, ponieważ zawiera DNA. Otoczone podwójną błoną białkowo lipidową łączące się z błonami retikulum. W kom występuje zwykle jedno jądro lecz może być ich więcej-komórczaki.
Cytoplazma-płynny, zożony koloid wodny. Znajduje się w niej tzw cytoszkielet. Jest on odpowiedzialny za kształt komórek i za ich poruszanie.
MITOCHONDRIUM-CENTRUM ENERGETYCZNE KOM:
Budowa:-błona mitochondrialna zew; -przestrzeń perymitochondrialna; -błona mitochondrilana tworząca uwypuklenia czyli tzw. Grzebienie mitochondrialne w formie płytek lub rurek; -DNA mitochondrialny; -matrix mitochondrialny.
FUNKCJE mitochondriom: -dokonywanie przemian energii zamkniętej w związkach wysokoenergetycznych na energię użyteczną biologicznie zawartą w ATP (adenozynotrójfosforan).
Etapy oddychania wewkom:
Oddychanie wewkom pozwala uwalniać energię stopniowo i w małych porcjach a następnie magazynować ją w ATP. Oddychanie wewkom dzieli się na 3 etapy: -glikoliza; -cykl Krebsa; -utlenianie końcowe
GLIKOLIZA-zachodzi w cytoplazmie i polega na stopniowym rozłożeniu cząsteczek glukozy do związku-kwasu pirogronowego. Podczas reakcji wydziela się energia która pozwala na wytworzenie niewielkiej liczby cząsteczek ATP. Zachodzi także przeniesienie kilku atomów wodorów na specjalny związek-przenośnik wodoru. W tej reakcji nie jest zużywany tlen. Końcowy produkt glikolizy-kw. Pirogronowy wędruje do macierzy mitochondrium.
CYKL KREBSA-kw. pirogronowy który znajduje się w macierzy mitochondrialnej współtworzy związek acetylo-koenzym A (acetylo-Co A), który jest stopniowo utleniony. Przemiany te przebiegają z uwolnieniem CO2 oraz syntezy pojedynczych cząsteczek ATP. Podczas części reakcji cyklu Krebsa pewna liczba atomów wodoru przechwytywana jest przez cząsteczki przenośników wodoru. W błonę tworzącą grzebienie mitochondrialne wbudowane są specjalne białka odpowiedzialne za przechwytywanie atomów wodoru ze wspomnianych przenośników.
UTLENIANIE KOŃCOWE-zachodzi w grzebieniach mitochond. z udziałem tlenu cząsteczkowego. Końcowym produktem tego etapu jest woda. W przemianach tych znaczna energia wodoru umożliwia syntezę dużej liczby cząsteczek ATP.

BUDOWA I FUNKCJE JĄDRA KOM I BIOSYNTEZA BIAŁKA:
BUDOWA: -rybosom; -kariolimfa(sok jądrowy); - podwójna błona białkowo lipidowa; -chromatyna(DNA+białka histonowe); -jąderko
Podstawowym składnikiem jądra kom jest chromatyna, mająca postać bardzo długich, cienkich nici składających się z DNA nawiniętego na białka histony. Poza tym w jądrze występują różne rodzaje RNA, który bierze udział w procesie biosyntezy białka.
BIOSYNTEZA BIAŁKA:
TRANSKRYPCJA-pierwszy etap biosyntezy zachodzi w jądrze kom i polega na przepisaniu informacji z DNA na mRNA, następnie mRNA przechodzi do cytoplazmy kom gdzie łączy się z wolnymi rybosomami.
AKTYWACJA AMINOKWASÓW-polega na łączeniu się z ATP i taki kompleks może być następnie przeniesiony przy udziale tRNA do miejsca syntezy.
TRANSLACJA-polega na utworzeniu białka w oparciu o informację pochodzącą z DNA, a przekazaną przez mRNA.

TKANKI:
Tkanka-jest zespołem kom o jednakowej specjalizacji, które nie są zdolne do funkcjonowania pojedynczo.
PODZIAŁ:
I Nabłonkowa: -nabłonek pokrywająco-wyścielający; -zmysłowy; -gruczołowy; -rozrodczy
II tk. Mięśniowa: -mięś. poprzecznie prążkowane(szkieletowe); -gładkie; -mięś sercowy
III tk Nerwowa: -neurony czuciowe (sensoryczne); -ruchowe(motoryczne); -kojarzeniowe(asocjacyjne)
IV tk Łączna: a)stała: -tk łączna zarodkowa, +tk mezenchymatyczna, +tk galaretowata;
-tk łączna włóknista: +tk wiotka(luźna); +tk zbita(zwarta); +tk siateczkowa;
+tk tłuszczowa
-tk łączna kostna: +tk gąbczasta; +tk zbita
-tk łączna chrzęstna: +tk szklista; +tk włóknista; +tk sprężysta
b)tk łączna płynna: -krew: +osocze; +erytrocyty(krwinki czerwone); +leukocyty(krwinki białe); +trombocyty(płytki krwi); -chłonka
TK NABŁONKOWA: kom ściśle do siebie przylegają, wyst w 1 lub wielu warstwach, niekiedy posiadają włoski
Nabłonek pokrywająco-wyścielający: -
Nab 1 warstwowy płaski i wielowarstwowy płaski(jest zbudowany z kilku warstw kom, zew spłaszczone), 1warstwowy płaski(spłaszczone, wieloboczne kom).
Występowanie: zew warstwa skóry, przewód pokarmowy, naczynia krwionośne, ukł oddechowy, drogi moczowe, drogi płciowe, przewody wyprowadzające gruczołów
Nab zmysłowy-wysokie kom przypominające powyginane graniastosłupy
Występowanie: receptory zmysłów(skóra ,język, ucho, oko, nos)
Nab gruczołowy-zaw liczne kom zdolne do produkcji specyficznych substancji na eksport. Występowanie:tworzy gruczoły wydzielania zew lub wew
Nab rozrodczy-wielowarstwowy płaski
Występ:jajniki, jądra.
TK MIĘSNIOWA-składa się z kom mięśniowych-miocytów, które dzięki zaw miofibryli(mikro włókienka mięśniowe) zbudowanych z aktyny i miozyny mogą się kurczyć i rozkurczać.
Tk mięśniowa gładka-kom wrzecionowate, 1jądrzaste zaw miofibryle, różnie ułożone. Kurczy się wolno ale może pozostawać w skurczu długo. Skurcze mięśni gładkich są niezależne od woli. Wyst:narządy wew, ściany ukł wydalniczego, krwionośnego.
Tk mięśniowa serca-kom wielojądrzaste, rozgałęzione o poprzecznym prążkowaniu. Skurcze średniej prędkości, rytmiczne i automatyczne. Wyst: serce
Tk mięsniowa poprzecznie prążkowana
TK NERWOWA:
Tk nerwowa zbudowana jest z kom nerwowych(neuronów) oraz kom glejowych. Neurony przewodzą impulsy nerwowe, a kom glejowe odżywiają i ochraniają neurony i nie przewodzą impulsów.
BUDOWA NEURONA: -błona kom(neurylemna); -jądro kom; -cytoplazma; -przewężenie Ranviera; -osłonka mielinowa; -akson(neuryt)włókno osiowe; -dendryty
PERIKARION-ciało kom nerwowej
Impuls przepływa od dendrytów do aksonu
Synapsa-połączenie kom nerwowych lub kom nerwowych i eżektorowych umożliwiające przekazywanie impulsów elektrycznych..
Rodzaje synaps:
-chemiczna-impuls przekazywany jest za pomocą substancji zwanej mediatorem bądź transmiterem. Impuls elektryczny aktywuje pęcherzyki do wydzielania mediatora, który łączy się z receptorami białkowymi, dochodzi do zmiany potencjału błony i przekazania impulsu elektrycznego. Przewodzenie jest jednokierunkowe. Mediatorami są: Acetylocholina(ACh) , Adrenalina i Noradrenalina(Nor)
-elektryczna-impulsy przekazywane są bezpośrednio z jednej błony na drugą, przechodzenie jest dwukierunkowe.
Synapsy dzielą się ze wzgl na połączenia różnych kom: +nerwowo-nerwowe; +nerwowo-mięśniowe; +nerwowo-gruczołowe
TK ŁĄCZNA
-składa się zawsze z istoty międzykom i komórek
-istota międzykom w zależności od rodzaju tk łącznej może być galaretowatym śluzem lub tworzyć twardą, zmineralizowaną substancję podstawową
-w istocie podstawowej są zanurzone kom i 3 rodzaje włókien białkowych różniących się właściwościami mechanicznymi
-składa się z różnych kom o różnych kształtach
FUNKCJE: -wypełniająca; -odżywcza; -transportowa; -mechaniczna; -obronna
Tk Łączna właściwa:-tk środkowa wew;
-brak substancji twardej; -tworzy połączenia różnego rodzaju
Tk wiotka: -możliwości regeneracyjne; -tworzy warstwę podskórną z tk tłuszczową; -udział w metabolizmie; -zaw liczne włókna retikulinowe. Wyst: otacza naczynia krwionośne, nerwy i mięśnie, współtworzy warstwę podskórną
Tk zbita:-możliwe silne odkształcenia; -zaw liczne włókna kolagenowe Wyst:buduje ścięgna i torebki stawowe
Tk tłuszczowa: -odkłada w cytoplazmie tłuszcze obojętne; -pełi rolę termoizolacyjną Wyst:pełni rolę termoizoacyją, syntetyzuje i odkłada w swojej cytoplazmie tłuszcze obojętne
Tk siateczkowata:-bogato unaczyniona; -delikatna budowa; -zaw włókna retikulinowe Wyst:węzły chłonne, grasica, zrąb szpiku kostnego
Tk zarodkowa: galaretowata substancja podstawowa tk łącznej zarodkowej pozbawiona włókien. Wyst:tylko w okresie zarodkowym, wytwarza wszystkie rodzaje komórek.
Tk Łączna oporowa:
Tk chrzęstna-nie jest unaczyniona ani unerwiona; -zbudowana z chondrocytów
Tk chrzęstna szklista-w półprzeźroczystej istocie podstawowej znajdują się liczne grupy chondrocytów, a między nimi włókna kolagenowe. Wyst:tworzy szkielet w okresie zarodkowym i płodowym. Buduje pow stawowe i przymostkowe części żeber, w części chrzęstnej nosa, nagłośni i oskrzelach
Tk chrzęstna sprężysta:-nie ulega mineralizacji. Siateczka włókien elastycznych nadających właściwości sprężyste wykorzystane w ukł zw z rezonansem akustycznym. Wyst:małżowina uszna, współtworzy cz kostek krtani i nagłośni
Tk chrzęstna włóknista-występują grube pęczki włókien kolagenowych
Wyst: w miejscach przyczepu ścięgien do kości, współtworzy krążki międzykręgowe w kręgosłupie


Tk Kostna
Tk kostna zbita-pojedyncza blaszka kostna przypomina rynnę jest łukowato zagięta wzdłuż długiej osi. Zwarty ukl licznych blaszek otacza koncentrycznie kanał Haversa. Wyst:-tworzy ramiona długich dźwigni w szkielecie; -buduje trzony kości długich; -w czszce współtworzy kości osłaniające mózgowie
Tk kostna gąbczasta-podstawę konstrukcyjną tworzą beleczki kostne. Tworzą one przestrzenną sieć przypominającą strukturą gąbkę kąpielową, przestrzennie wypełnia szpik kostny.
Wyst: końcowe części kości
Budowa kości: istota międzykom, tk kostna, osteoblast, blaszka kostna, kanał Haversa.
Osteon-w kości
Osteoblasty(kom kostnotwórcze), osteocyty(typowe kom kostne), osteoklasty(likwidują kom kstne)
Tk chrzęstna-budowa: jamki chrzęstne, istota międzykom, chondrocyty.
Chondroblasty(kom chrzęstnotwórcze), chondrocyty(typowe kom chrzęstne), chondroklasty(likwidują kom chrzęstną)
Tk Łączna płynna-utworzona z kom żywych, rozproszonych w wieloskładnikowej cieczy
Krew:
Osocze-podstawowym składnikiem jest woda(90%) oraz białka(globuliny, albuminy, fibrynogen), tłuszcze, hormony, enzymy, witaminy, sole min, cukry, aminokwasy, mocznik. Osocze pozbawione fibrynogenu (krzepliwość)to surowica.
Wyst:podstawowa masa krwi(ok. 60%)
Erytrocyty(krwinki czerwone)-kom spłaszczone dwuwklęsłe. U ssaków są bezjądrzaste u innych kręgowców zaw jądra, mają możliwość transportu tlenu i CO2 dzięki obecności hemoglobiny. Długość życia erytrocytu ok. 120 dni Powstają w szpiku kostnym są neutralizowane przez śledzionę. Wyst: krew
Leukocyty-kom różnej wielkości i kształtu zaw. jądro, mogą pełzać oraz pożerać inne kom lub cząsteczki chemiczne; dzielą się na:+granulocyty-mają ziarnistość cytoplazmy oraz płatowe jądro, granulocyty dzielą się na:*eozynofile(kwasochłonne); *neutrofile(obojętne); *bazofile (zasadochłonne). Niszczą obce kom, biorą udział w reakcjach alergicznych(f. obronna)
+agranulocyty: *limfocyty-przeciwciała (biorą udział w wytwarzaniu przeciwciał oraz rozpoznają i zwalczają substancje obce(antygeny); *monocyty-duże pożerają drobnoustroje, szczątki obumarłych własnych kom, kom zmienione-nowotworowe. Wyst: krew
Trombocyty(płytki krwi)-odpowiadają za krzepliwość, bezkształtne, bezbarwne, bezjądrzaste. Wyst: krew
Chłonka(limfa)-pośredniczy w dwustronnej wymianie substancji pomiędzy krwią i innymi tkankami:
-osocze-zaw większy % tłuszczu niż osocze krwi. Powstaje jako przesącz z naczyń włosowatych do przestrzeni mieczykom. Wyst: limfa
-limfocyty-pełnią rolę odpornościową. Wyst:limfa
LIMFOCYTY T-kom rozpoznające obce białka i przechowujące informację immunologiczną. Potrafią rozpoznać ok. 100mln różnych antygenów.
Funkcje: -wzmacnianie lub osłabianie odpowiedzi immunologicznej; -wywoływanie namnażania innych kom; -przechowywanie informacji o napotkanych antygenach
LIMFOCYTY B-rozpoznają i zapamiętują antygeny, pobudzone przez limfocyty T namnażają się i wydzielają duże ilości przeciwciał(2000/s)

ODŻYWIANIE CZŁOWIEKA
Odżywianie-dostarczanie organizmowi składników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania i zdrowia organizmu.
Składniki pokarmowe: -roślinne i zwierzęce; -nieorganiczne i organiczne
Nieorganiczne: woda, sole min zaw pierwiastki: -biogenne:C,H,O,N,S,P; -makroelementy:Ca, K, Na, S, P, Mg, Cl;
-mikroelementy: Fe, I, F
Organiczne:białka, cukry(węglowodany), tłuszcze(lipidy), kw. nukleinowe
WITAMINY-to zw organiczne których organizm sam nie wytwarza. Dostarczane są organizmowi w stanie gotowym lub w postaci prowitamin. Witaminy dzielą się na: -rozpuszczalne w tłuszczach(A,D,E,K);
-rozpuszczalne w wodzie(B1, PP, B2, B6, B11, B12, C)
Witaminy są związkami regulującymi różne reakcje ponieważ są składnikiem enzymów.
AWITAMINOZA-niedobór witamin
HIPERWITAMINOZA-przewitaminowanie, zbyt duże dawki wit.

UKŁAD POKARMOWY
Ukł pok człowieka jest rurą, która uległa modyfikacjom w poszczególnych odcinkach, dostosowując się do rodzaju pokarmu.
Rodzaje uzębienia:-mleczne20; -stałe32
Heterodontyzm-rozróżnienie zębów na siekacze, kły, przedtrzonowe i stałe.
Wzór zębowy: 2,1,2,3
2,1,2,3
Odcinki ukl pokarmowego:
Jama gębowa-otwór gębowy otoczony wargami, język, podgardle, zęby, żuchwa, ślinianki, podniebienie. Następuje tu rozdrobnienie i mieszanie ze śliną pokarmu.
Gardło-krótki odcinek łączący ukł pokarmowy i oddechowy
Przełyk-rurka ok. 20cm długości wprowadzająca pokarm do żołądka.
Budowa przełyku:-błona zew; -błona mięśniowa; -błona podśluzowa; -błona śluzowa; -światło przewodu pokarmowego
Żołądek-rozszerzona część przewodu pokarmowego składająca się z cz wpustowej połączonej z przełykiem, dna żołądka oraz cz wypustowej prowadzącej do jelita cienkiego. W żołądku zachodzi mieszanie z sokiem żołądkowym. Znajdują się w nim liczne gruczoły produkujące śluz, kwas solny=soki żołądkowe
Funkcje:mieszanie pokarmu z sokami żołądkowymi oraz jego rozdrabnianie
Jelito cienkie(ok. 6m):-dwunastnica; -jelito czcze; -jelito kręte. Do dwunastnicy doprowadzany jest sok trzustkowy oraz żółć.
Jelito grube(1,5m)
Odbytnica
TRAWIENIE
Trawienie białka zachodz przy udziale proteaz które rozkładają wiązania peptydowe między aminokwasami. Trawienie zaczyna się dopiero w żołądku gdzie kom gruczołowe wydzielają nieczynny enzym-pepsynogen. Pod wpływem kwasu solnego z pepsynogenu powstaje postać czynna-pepsyna, która rozkłada białka na krótsze łańcuchy polipeptydowe.
W jelicie cienkim trypsyna i chromotrypsyna rozkładają cząsteczki polipeptydów do tripeptydów i dipeptydów. Trypsyna i chromotrypsyna wydzielane są przez trzustkę i do dwunastnicy dostają się w postaci nieczynnej(trypsynogenu i chromotrypsynogenu). W dwunastnicy w obecności euterokinazy przekształcane są w postać czynną. Tripeptydy i dipeptydy rozkładane są przez peptydazy ściany jelita cienkiego do aminokwasów, które wchłaniane są do krwi i żyłą wrotną dostają się do wątroby, skąd część aminokwasów dalej wędruje z krwią do kom ciała. W kom wątroby nadwyżka aminokwasów pozbawiona jest reszt aminokwasowych. Powstają wówczas:-amoniak(później przetwarzany przez kom wątrobowe w mocznik, który z krwią odprowadzany jest do nerek); -ketokwasy(mogą zostać wykorzystane do syntezy cukrów i niektórych innych aminokwasów lub zużyte na cele energetyczne bądź przekształcone w tłuszcze zapasowe).
TRAWIENIE CUKRÓW
Enzymy trawiące cukry to enzymy amyolityczne lub amylazy lub enzymy glikolityczne.
Rodzaje amylaz: -amylaza ślinowa(ptiamina) skrobia->maltoza;
-amylaza trzustkowa(enzym trzustki) wielocukry->krótsze łańcuchy wielocukrowe, maltoza;
-maltoza(jelito cienkie) maltoza->glukoza
Wchłanianie cukrów: glukoza->naczynia krwionośne, kosmki jelitowe->żyła wrotna wątroby->wszystkie kom ciała.
Nadwyżka glukozy jest wykorzystywana do syntezy glikogenu lub może być przekształcana w glicerol oraz kwasy tłuszczowe.
TRAWIENIE TŁUSZCZÓW:
Tłuszcze(lipidy) rozkładane są przez lipazy lub enzymy lipolityczne. Enzymy ,np.:
-lipaza trzustkowa(dwunastnica) rozbija ona cząsteczki tłuszczu(rozdrobnienie lub emulgacja). Za proces emulgacji odpowiedzialne są sole żółciowe produkowane przez wątrobę.
W jelicie cienkim tłuszcze rozkładają się do glicerolu+kwasy tłuszczowe i bardziej rozłożone tłuszcze. Tworzą się kompleksy zwane micellami. Micelle które przenikają do kom kosmków jelitowych, gdzie następuje resynteza tłuszczów obojętnych. Cząsteczki ich tworzą z białkami tzw. chyllomikrony wydzielane do naczyń limfatycznych.
Wchłanianie tłuszczów: Dostają się do naczyń limfatycznych skąd transportowane są do naczyń krwionośnych, a nimi do wszystkich kom ciała.
ROLA JELITA GRUBEGO: -wchłanianie wody, niektórych jonów głównie sodu oraz witamin; -produkcja witamin-K przez bakterie symbiotyczne oraz niektóre wit z grupy B; -formowanie kału, wydalanego w procesie DEFRAKCJI.
REGULACJA PRACY UKŁ POKARMOWEGO: -na drodze nerwowej (ośrodek głodu i sytości wyst w mózgowiu, pracę tego ośrodka reguluje poziom cukru we krwi); -na drodze hormonalnej(hormon gastryna, która powoduje wzmożenie wydzielania pepsynogenu przez gruczoły żołądkowe)

UKŁAD ODDECHOWY
Budowa: -jama nosowa; -gardło; -krtań; -tchawica; -oskrzela główne; -płuco prawe; -płuco lewe; -przełyk
Jama nosowa jest wyścielona nabłonkiem wydzielającym śluz. Powietrze przechodząc przez nią zostaje nawilżone oprócz tego nagrzewa się i oczyszcza z pyłu i kurzu.
Wentylacja płuc (wdech i wydech)
Wymiana gazowa w pęcherzykach płucnych.

UKŁAD KRWIONOŚNY
Funkcje:-transport gazów CO2, O2; -transport substancji odżywczych; -transport substancji szkodliwych; -transport hormonów; -obronna(immunologiczna); -utrzymanie temperatury
Budowa:
Serce: -2 przedsionki(przedzielone przegrodą międzyprzedsionkową);
-2 komory(przegroda międzykomorowa);
-zastawki: +pomiędzy prawym przedsionkiem i prawą komorą zastawka trójdzielna;, +lewym przedsionkiem i lewą komorą zastawka dwudzielna, +pomiędzy komoramizastawki półksiężycowate;
-do przedsionków uchodzą żyły: +prawy przedsionek=żyła główna górna i żyła główna dolna, +lewy przedinek, żyły płucne
-z komór wychodzą tętnice: +z prawej komory pień płucny, +z lewej komory aorta;
-ściana serca jest trójdzielna, od wew: +wsierdzie(cienki nabłonek na błonie łącznotkankowej unaczyniony i unerwiony),
+śródsierdzie(mięsień sercowy, w przedsionkach 2mm grubości, prawa komora 5mm, lewa komora 15mm),
+nasierdzie(tkanka łączna), +osierdzie(łącznotkankowy worek otaczający serce)
Naczynia krwionośne: -tętnice(grube sprężyste ściany z rozbudowanymi warstwami mięśniowymi i licznymi włóknami sprężystymi); -naczynia włosowate(ściany zbudowane są z cienkiej warstwy śródnabłonka co umożliwia sprawną wymianę substancji między krwią i niemal każdą kom ciała); -żyły(ściany są cienkie-słabo zaznaczona jest warstwa mięśni gładkich, niewiele jest także włókien sprężystych w warstwie zew, występują zastawki uniemożliwiające cofanie się krwi)
Rodzaje połączeń naczyń krwionośnych:
-w większości przypadków krew przepływa:
Tętnice->coraz mniejsze tętniczki-> naczynia włosowate->coraz większe żyłki-> żyły.; -krew z naczyń włosowatych oplatających jelita trafia do żyły wrotnej (krążenie wrotne): żyła wrotna->naczynia włosowate wątroby->żyła wątrobowa;
-inne połączenie występuje w nerkach(sieć dziwna): tętniczka doprowadzająca->sieć naczyń włosowtych->tętniczka odprowadzająca.
PRACA SERCA
Na cykl pracy serca składają się 3 fazy trwające ok. 0,81s: -pauza(0,4s)-serce pozostaje w rozkurczu, wypełnione jest krwią, zastawki półksiężycowate są zamknięte, a ciśnienie krwi w sercu=niskie;
-skurcz przedsionków(0,11s)-węzeł zatokowo-przesionkowy generuje impulsy pobudzające przedsionki do skurczu. Kurczące się przedsionki wtaczają krew do komór, zastawki półksiężycowate są zamknięte; -skurcz komór(0,3s)-impulsy docierają do komór powodując ich skurcz oraz wzrost ciśnienia krwi, zamykają się zastawki przedsionkowo-komorowe (pierwszy ton serca). Ciśnienie krwi w komorach nadal rośnie, a gdy przekroczy wartość ciśnienia w tętnicach otwierają się zastawki półksiężycowate i krew z komór jest tłoczona do tętnic. Ściany komór wiotczeją, a kiedy ciśnienie w komorach spadnie poniżej wartości ciśnienia w tętnicach zamykają się zastawki półksiężycowate(drugi ton serca). Rozpoczyna się pauza.
120 mm Hg /->ciśnienie skurczowe komór
/80 mm Hg ->ciśnienie rozkurczowe
Tętno-fala skurczowa rozchodząca się wzdłuż aorty i odchodzących od niej tętnic, pozwalająca ocenić częstość skurczów serca(ok.72/min)
OBIEG KRWI
WYMIANA GAZÓW
-tranport gazów oddechowych: W małym obiegu krew przepływająca przez naczynia włoowate płuc ulega utlenieniu(tlen wnika do krwinek czerwonych, gdzie tworzy nietrwały kompleks z hemoglobiną).
W naczyniach włosowatych dużego obiegu krew zasobna w tlen oddaje go do komórek (połączenie hemoglobiny z tlenem ulega rozpadowi). Powstający w komórkach CO2 wnika do osocza i krwinek. Tam wiązany jest na różne sposoby. CO2 wędruje więc z krwią w postaci związanej chemicznie i częściowo jako gaz fizycznie rozpuszczony w osoczu.
KRZEPNIĘCIE KRWI
Jest ono niezwykle skomplikowanym procesem chemicznym. Biorą w nim udział białka uwalniane z uszkodzonych płytek krwi oraz białka osocza, które po kontakcie z rozerwanymi ścianami naczynia się aktywują. Czynnik inicjujący krzepnięcie modyfikuje specjalny enzym osocza (protrombinę). Ta zaś zmienia rozpuszczony w osoczu fibrynogen w postać nie rozpuszczalną-fibrynę(włóknik). Włókienka fibryny zalepiają uszkodzone miejsce. W ich sieć wpadają m.in. płytki krwi i erytrocyty. Tworzy się czop, który przeistacza się w skrzep. Następnie fibryna skrzepu ulega rozłożeniu.
Oksyhemoglobina=hemoglobina utleniona
Tlenek węgla łączy się z hemoglobiną na stałe-na tym polega zaczadzenie
Enzym nieaktywny=proenzym
GRUPY KRWI
A=białkowy czynnik=A, przeciwciała w osoczu= anty-B, może być dawcą dla: A, AB, może być biorcą: A, 0
B=białkowy czynnik=B, przeciwciała w osoczu=anty-A, może być dawcą dla: B, AB, może być biorcą: B, 0
AB=białkowy czynnik=A, B, przeciwciała w osoczu=brak, może być dawcą dla: AB, może być biorcą: AB, A, B, 0
0-białkowy czynnik=brak, przeciwciała w osoczu=anty-A, anty-B, może być dawcą dla: 0, A, B, AB, może być biorcą: 0

UKŁAD IMMUNOLOGICZNY
Funkcje: -usuwanie patogenów(czynników chorobotwórczych) takich jak: bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki, białka itp.;
-eliminowanie własnych uszkodzonych komórek
Drogi wnikania patogenów:- skóra; -ukl oddechowy; -ukl moczowo-płciowy;
-zranienia
Podstawowe elementy ukł odpornościowego to krew i limfa.
Rodzaje odporności: -swoista-nabyta: +komórkowa=leukocyty(makrofagi, neutrofile, limfocyty T, eozynofile)
+humoralna=przeciwciała(immunoglobiny) produkowane przez limfocyty B w odpowiedzi na antygen;
-nieswoista-wrodzona=skóra+wydzieliny (pot, łój, ślina, łzy, śluz)
SZCZEPONKA-zabieg polegający na podaniu osobom zdrowym odpowiednich preparatów zaw osłabione lub martwe patogeny albo ich preparowane toksyny

UKŁAD WYDALNICZY
Dla utrzymania homeostazy szczególne znaczenie ma osmoregulacja oraz wydalanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii(gł mocznika)
Narządy biorące udział w osmoregulacji to: skóra, płuca, układ pokarmowy
Narządem wydalniczym człowieka są nerki, które wraz z moczowodami, pęcherzem moczowym i cewką moczową tworzą ukł wydalniczy człowieka.
Bilans wodny człowieka:
Źródła wody: -1200cm3-napoje; -100cm3-woda z pokarmu; -300cm3-woda będąca produktem metabolicznym
Straty wody: -1500cm3-z moczem; -900cm3-na skutek parowania przez skórę i z dróg oddechowych; -100cm3-z kałem
Budowa nerek: kora nerki; -rdzeń nerki; -piramidy nerkowe; -ujście przewodów wyprowadzających moczu; -tętnica nerkowa; -żyła nerkowa; -miedniczka nerkowa; -kielichy nerkowe; -moczowód.
POWSTAWANIE MOCZU
Jest to proces 3 etapowy:
Filtracja-zachodzi w ciałkach Malpighiego i polega na przefiltrowaniu do światła torebki Bosmana tzw. moczu pierwotnego, którego skład chemiczny jest podobny do osocza.
Resorpcja(zwrotne wchłanianie)-przepływający kanalikiem nerkowym mocz pierwotny jest pozbawiony wody jonów Na+, K+, Sodu, Potasu, aminokwasów i glukozy, zwiększa się stężenie moczu.
Sekreca(wydzielanie)-jednocześnie do kanalika krętego wydzielane są jony wodorowe, barwniki, niektóre leki, nadmiar wit. C i ostatecznie powstaje mocz zwany ostatecznym.
W ciągu doby produkujemy ok. 2 l moczu.
PRAWIDŁOWE WYNIKI BADANIA MOCZU:
Barwa=słomkowa lub jasno słomkowa; =>brązowa barwa może sugerować problemy z pęcherzykiem żółciowym a nawet żółtaczką; =>mętnoczerwony może oznaczać krwiomocz; =>pomarańczowy może być skutkiem zażywania leków.
Odczyn=kwaśny lub obojętny(pH 4,5-7,5)
Cukier-brak(maks 0,84 mmol/dm3)
Bałko-brak
Bilirubina-brak
Urobilinogen-w normie =>bilirubina i urobilinogen są różnymi produktami przemian hemoglobiny
Ciała ketonowe-brak(max 0,5mmol/dm3)
Osad moczu: -nabłonki-pojedyncze;
-krwinki czerwone-do kilku w polu widzenia; -krwinki białe-kilka w polu widzenia
CHOROBY UKL WYDALNICZEGO:
-kamienie nerkowe-są to grudki zawierające m.in. szczawiany wapnia oraz fosforan wapnia(nie rozpuzcz w wodzie); -kamica nerkowa; -moczówka prosta-objawia się nadmiernym wydalaniem moczu

ROZMNAŻANIE
-płciowe-+różnorodność genetyczna, lepsze przystosowanie do środowiska; --duże zużycie energii
-bezpłciowe-+szybkość; - -brak różnorodności genetycznej(powst. Klony)
NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE:
-wewnętrzne(jajniki, jajowody, macica, pochwa); -zewnętrzne zw. sromem niewieścim(wzgórek łonowy, wargi sromowe większe i mniejsze, przedsionek pochwy, łechtaczka)
JAJNIKI(ovarium)-gruczoł płciowy żeński, wielkości orzecha włoskiego o gładkiej powierzchni i twardej konsystencji. Jest b.wrażliwy na ucisk. Leźy w miednicy mniejszej, a wew tkanka łączna luźna tworzy jego zromb. W zrembie znajdują się pęcherzyki jajnikowe z których każdy składa się z centralnie położonej kom jajowej otoczonej warstwą kom nabłonka pęcherzykowatego(funkcja odżywcza). W chwili urodzenia dziewczynka ma ok. 200 tys jaj w postaci pęcherzyków pierwotnych z których zużywa ok. 400 w okresie płodności
JAJOWÓD(turba uterina)-jest to cewkowaty przewód dł od 14 do 20 cm, służy do przyjęcia i przeprowadzenia kom jajowej z jajnika do macicy. W sąsiedztwie jajnika jajowód jest rozszerzony i postrzępiony(strzępki ułatwiają wprowadzenie kom jajowej) ostatnia część jajowodu przebija ścianę macicy i ma zaledwie 1 mm średnicy, kończy się ujściem macicznym.
MACICA(uterus/metra)-organ w którym podczas 280 dni rozwija się zapłodnione jajo, zarodek, a następnie półd. W tym czasie macica odżywia i chroni młody organizm. Po osiągnięciu zdolności samodzielnego życia następuje poród w którym macica bierze czynny udział. Poza ciążą macica ma kształt spłaszczonej gruszki dł ok. 9cm odwróconej węższym końcem w dół. Składa się z dwóch części:-grubszego i szerszego trzonu oraz węższej i dłuższej szyjki macicznej. Sklepienie trzonu nazywa się dnem a po jego bokach mają ujście jajowody. Przednia cz macicy przylega do pęcherza moczowego a tylnia do odbytnicy. Część pochwowa szyjki macicy u kobiet nie rodzących ma ujście zakończone okrągłym otworem a u wieloródek ma postać szpary ograniczonej wargą przednią i tylnią. Wew trzonu znajduje się przestrzeń zwana jamą macicy. Ścianę macicy tworzy 2cm warstwa mięśni okryta błoną zew zw omaciczem oraz wyścielona błoną śluzową zw endometrium. Szyjka macicy zbudowana jest głównie z tkanki zbitej włóknistej oraz mięśni gładkich okrężnych.
POCHWA(vagina/colops)-jest to przegub mięśniowo błoniasty łączący przedsionek pochwy z macicą. Jest narządem kopulacyjnym żeńskim służącym do przyjęcia spermy w czasie stosunku płciowego a w trakcie porodu stanowi kanał wyprowadzający płód na zew. Pochwa leży w miednicy mniejszej pomiędzy pęcherzem i cewką moczową z przodu a odbytnicą z tyłu. Ma dł od5-14 cm. A średnicę ok. 3cm, ale są to parametry pochwy skurczonej. Ściana pochwy składa się z 3 warstw: -błony zew; -błony mięśniowej; -błony śluzowej. U młodych kobiet błona śluzowa pochwy jest sfałdowana poprzecznie. U dziewicy dolny koniec pochwy jest częściowo zmknięty fałdem błony śluzowej zwanym błoną dziewiczą czyli łc hymen.
Zew narządy płciowe czyli wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka oraz wzgórek łonowy mają za zadanie ochronę wejścia do pochwy(wargi sromowe).
Oogeneza
Spermatogeneza
Budowa plemnika: -główka(akrosom, jądro, centriola proksymalna, centriola dystralna); -wstawka(włókno osiowe, spiralny ukł mitochondriów); -ogonek=witka(włókno grube=gęste)
UKŁ ROZRODCZY MĘSKI:
Składa się z cz wew do której zaliczamy: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, przewody wytryskowe, gruczoł krokowy(prostata), gruczoły opuszkowo-cewkowe. Części zew ukł to: prącie, moszna.
JĄDRA(tespis/orchis)-parzyste gruczoły cewkoe prod plemniki. Wytwarzają też hormony regulujące czynności pozostałych narządów płciowych oraz odpowiadające za utrzymanie wielu wtórnych cech płciowych męskich. Są wielkości orzecha włoskiego lekko spłaszczone, zawieszone luźno w worku mosznowym na powrózku nasiennym dlatego można je przesuwać we wszystkie trony. Od tyłu do jądra przylega najądrze oraz wchodzą do niego naczynia krwionośne i nerwy, a wychodzą przewodniki odprowadzające nasienie. Często jądro lewe jest większe i zawieszone niżej. Zew warstwę jądra tworzy torebka włóknista zwana błoną białawą, jej zgrubienia wpuklają się do wnętrza jądra od tyłu i nazywają się śródjądrzem. Od śródjądrza odchodzą promieniście blaszkowate przegródki jądra, które dzielą je na ok. 200 płacików. Płaciki wypełnione są cewkami nasiennymi w których powstają plemniki.
NAJĄDRZE-ukł przewodzików w którym magazynowane są plemniki do osiągnięcia pełnej dojrzałości. Najądrze dzieli się na głowę, trzon i ogon najądrza. Ogon najądrza przechodzi w nasieniowód który stanowi jego bezpośrednie przedłużenie.
NASIENIOWÓD-przewód dł 50-60cm służący do wyprowadzenia nasienia do cewki moczowej. W końcowej części nasieniowód tworzy rozszerzenie zw bańką nasieniowodu, którego wydzielina pobudza plemniki do ruchu.
PRZEWODY WYTRYSKOWE-kolejny odcinek, 2cm dróg wyprowadzających, który przebija gruczoł krokowy i otwiera się do części sterczowej(gruczołu krokowego) cewki moczowej.
PĘCHERZYKI NASIENNE-stanowią wpuklenie nasieniowodu w kształcie gruszkowatym o dł 5-5cm. Wytwarzają zasadową wydzielinę zaw białka, wielocukry oraz fruktozę(materiał energetyczny dla plemników). Wydzielina pęcherzyków nasiennych pobudza plemniki do ruchu.
GRUCZOŁ KROKOWY(stercz/prostata)-jest nieparzysty wielkości kasztana, ulokowany pod pęcherzem moczowym, za spojeniem łonowym, ma wielkość przeciętnie 2x3x4cm. Przednią cz gruczołu przebija cewka moczowa, a tylnią przewody wytryskowe. Wydzielina tego gruczołu to 20% płynnej części spermy. Wydzielina zawiera m.in. kwas cytrynowy, białka, enzymy oraz hormony prostaglandyny, które spowalniają skurcze macicy i rozluźniają brzuszny koniec jajowodu.
GRUCZOŁY OPUSZKOWO-CEWKOWE-leżą przy tylnym końcu opuszki prącia, są wielkości ziaren grochu, produkują jasną, śluzowatą wydzielinę o odczynie lekko zasadowym, która wydostaje się z prącia podczas pobudzenia płciowego przygotowując drogę dla nasienia.
ZEW NARZĄDY:
PRĄCIE(membrum/penis/vipile)jest to narząd kopulacyjny męski, łuży także do wyprowadzania moczu na zew. Prącie ma kształt podłużnego stożkowato zakończonego walca. Cz tylna jest nieruchomo przytwierdzona do kości łonowych i spojenia łonowego, natomiast trzon prącia wraz z żołędzią zwisa nad workiem mosznowym. Długość w trakcie zwisu ok. 10cm, podczas wzwodu od 17-20cm a obwód do 15 cm. Trzon prącia zakończony jest żołędzią, która jest stożkowatym zgrubieniem z zew ujściem cewki moczowej na wierzchołku. Na granicy trzonu i żołędzi występuje rynienkowate zwężenie tzw, szyjka żołędzi, a zgrubiały brzeg podstawy żołędzi tworzy pierścień zwany koroną żołędzi. Na granicy trzonu i żołędzi w stanie zwiotczałym skóra tworzy głęboki fałd pokrywający żołądź zwany napletkiem. W kieszonce napletka gromadzi się mazista treść tzw mastka. Trzon prącia utworzony jest z 3 cylindrycznych tworów zwanych ciałami jamistymi. Dwa z nich leżą po stronie grzbietowej i są zrośnięte z kością łonową i kulszową. Trzecie zwane ciałem gąbczastym leży od dołu, obejmuje cewkę moczową, a w przedniej cz tworzy wspomnianą żołądź. Tkanka jamista stanowi nieregularny ukl przestrzeni naczyniowych, które są zaopatrzone w krew przez tętnicę głęboką prącia i tętnicę grzbietową prącia.
MOSZNA(sorotum)-jest to worek skórny utworzony przez wypuklenie przedniej ściany jamy brzusznej. W okresie płodowym gruczoły płciowe powstają na tylnej ścianie jamy brzusznej i w trakcie rozwoju zstępuje z jamy brzusznej przez kanał pachwinowy do moszny. Wew moszna jest podzielona przegrodą na 2 cz. Zew skóra moszny odznacza się silną pigmentacją, ma małą zaw tłuszczu, posiada warstwę mięśni gładkich dzięki którym moszna rozciąga się podczas wzwodu prącia. Temp w worku mosznowym jest od 2,5-4 stopnie niższa niż w jamie brzusznej co warunkuje prawidłowy rozwój plemników.
ETAPY ROZWOJU
Okres zarodkowy: -Zygota-1doba-0,0005g/0,5mm- I podziały zygoty;
-blastocysta-7 doba-implantacja zarodka w macicy; -gastrula-10-14 doba-gastrulacja, formowanie się listków zarodkowych oraz pierwotnych narządów i błon
Organogeneza: -3tydzień-2,5mm-zróżnicowanie narządów pierwotnych (rozpoczęcie pracy serca) łożyska i pępowiny; -1miesiąc-5mm-wykształcenie łożyska, pojawienie się otworu ustnego, powstanie zawiązków oczu, płuc i kończyn;
-1,5-2 m-c-1g/30-40mm-ostateczne uformowanie narządów, krążenie płodowe;
Okres płodowy:-3m-c-14g/10cm-wykształcenie narządów płciowych zew(umożliwiają rozróżnienie płci); -4m-c-120g/15cm-wykonywanie ruchów (m.in. chwytnych), powstanie paznokci; -5m-ce-35dag/25cm-lanugo; -6-m-ce-65dag/35cm-pokrycie ciała mazią płodową, otwieranie oczu; -7-8m-ce-2,5kg/50cm-całkowite ukształtowanie mózgu, rozwój tkanki tłuszczowej; -9m-ce-3-3,5kg/50-52cm-osiągnięcie stanu umożliwiającego Zycie poza organizmem matki.
Objawy ciąży: -częstomocz; -obrzmienie piersi; -uczucie pełności w podbrzuszu; -poranne nudności i wymioty; -nadwrażliwość na saki i zapachy; -tzw. zachcianki; -poczucie zimna; -senność; -wyczerpanie.
Oksytocyna-hormon wywołujący skurcze macicy, przystosowujący ją do porodu.
Łożysko-estrogeny, progesteron
Hormony: LH-odpowiedzialny za prod estrogenu; FSH; HCG-zw gonadotropiną kosmówkową, wiąże się z powstaniem łożyska.
Krew w tętnicy pępkowej:tlen-uboga; -CO2-zasobna; -mocznik-zasobna; -kł odżywcze-uboga; -przeciwciała-uboga.
Krew w żyle pępkowej: -tlen-zasobna; -CO2-uboga; -mocznik-uboga; -skł odżywcze-zasobna; -przeciwciała-zasaobna