Rola układu moczowego polega na zbieraniu ubocznych i ostatecznych produktów pochodzących z przemian biochemicznych i metabolicznych. Jego głównymi narządami są nerki, które wytwarzają mocz jako produkt filtracji krwi.
Rola nerek w organizmie polega przede wszystkim na wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii. Zaburzenia przesączania w kłębkach nerkowych oraz wydalania i wchłaniania wielu substancji w cewkach nerkowych odbijają się w sposób istotny na sprawności i wydolności czynnościowej całego organizmu człowieka.
ZAPALENIA NEREK
Wyróżnia się różne typy zapaleń nerek. Z praktycznego punktu widzenia istotne jest, czy proces zapalny pierwotnie lokalizuje się w kłębkach nerkowych, upośledzając ich czynności przesączania, czy też szerzy się on występująco, upożledzając wcześniej czynności regulacyjne cewek nerkowych. Pośrednią grupą są zapalenia i inne stany chorobowe, które dopiero w późniejszym stadium rozwoju choroby upośledzają czynność fizjologiczną kłębków i cewek nerkowych.
OSTRE KŁĘBKOWE ZAPALENIE NEREK
Może to być stan ostro (szybko) rozwijającego i szerzącego się zapalnego procesu chorobowego, doprowadzającego do osttrej niewydalności nerek, a może też być to proces rozwijający się od początku powoli jako zapalenie przewlekłe, stopniowo upośledzające czynności przesączania nerek. W powstaniu tego typu zapaleń ważną rolę odgrywają mechanizmy immuno-logiczne. Kłębkowe zapalenie nerek byłoby alergicznym odczytem zapalnym na istniejące w organizmie przewlekłe lub nawracające bakteryjne ogniska zapalne, np. w migdałkach, jajnikach, pęcherzyku żółciowym lub w odrębie uzębienia.
Skuteczne leczenie tego typu kłębkowych zapaleń nerek łączy się z równoczesnym zlikwidowaniem wszelkich ognisk zakaźnych w organizmie.
W obrazie klinicznym ostrego kłębkowego zapalenia nerek podkreśla się, że zazwyczaj w 10-14 dni po bakteryjnym zapaleniu np. gardła występują niespodziewanie silne bóle w okolicy lędzwiowej, znaczne ograniczenie ilości dobowo oddawa-nego moczu i obrzęki górnej części tułowia.Do tych zasadniczych objawów dołącza się zwykle ogólne złe samopoczucie, apatia, senność,bladość skóry, bóle głowy, wzrost ciśnienia tętniczego, duszności i wymioty. Zauważyć również można zmianę wyglądu moczu, który staje się podobny do popłuczyn mięsnych. Obserwuje się też powikłania neurologiczne w postaci ogniskowego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego lub zespołu drgawkowego przypominającego padaczkę. W późniejszym okresie dołącza się zazwyczaj stan podgorączkowy. Podejrzenie kłębkowego zapalenia nerek opiera się na zbieżności czasowego wystąpienia określonego zespołu wymienionych objawów.
Obiektywne stwierdzenie procesu zapalnego w nerkach opiera się na dodatkowym stwierdzeniu zmian w moczu (przede wszystkim w postaci białkomoczu i krwinkomoczu) oraz odchyleń niektórych wskazników biochemicznych czynności nerek.
W postępowaniu leczniczym najważniejsza jest likwidacja wszelkich wewnątrzustrojowych ognisk zakazanych, stosowanie odpowiedniej diety odciążającej nerki w ich działaniu przesączającym, bezwzględny wypoczynek itd. Leczenie ostrego kłębkowego zapalenia nerek powinno być prowadzone w szpitalu pod specjalistycznym nadzorem lekarskim i kontrolą wydolności czynnościowej nerek.
PRZEWLEKLE KLEBKOWE ZAPALENIE NEREK
Przewlekłe lub podostre zapalenie kłębków nerkowych jest zazwyczaj następstwem ostrych stanów zapalnych. Niekiedy spotyka się pierwotnie przewlekłe lub podostre zapalenia nerek. Od ostrego stanu ten typ zapalenia kłębków nerkowych wyróżnia się bardziej łagodnym, a niekiedy nawet skrytym początkiem choroby, powolnym narastaniem objawów wymienionych przy ostrej postaci zapalenia. Przewlekły proces zapalny mimo leczenia może trwać do kilku miesięcy nawet do kilkunastu lat i rozszerzać się poza kłębki nerkowe. Stany zapalne w organizmie zaostrzają przewlekłe zapalenia kłębków nerkowych i pogłębiają ich niewydolność. W przewlekłym typie zapalenia zaczynają dominować procesy włóknisto-rozrostowe w kłębkach nerkowych, upośledzające postępująco niewydolność przesączania.
Wśród metod rozpoznawczych należy wymienić badanie scyntygraficzne nerek oraz próby ich wydolności. Leczenie jest przewlekłe, a jego efekty zależą od trybu życia, skrupulatności i systematyczności realizowania podanych zaleceń. Niezmiernie ważne jest też zażywanie leków usprawniających przesączanie nerek. W okresach zakażeń narządu moczowego niezbędne jest dodatkowe leczenie przeciwbakteryjne. W okresach zaostrzeń niewydolności nerek konieczne jest leczenie szpitalne i stosowanie diurezy, czyli przesączania kłębków nerkowych. Niezmiernie ważnym czynnikiem jest odpowiedni sposób odżywiania się.
ODMIEDNICZKOWE ZAPALENIE NEREK
Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest to typ zapalenia nerek, w którym proces zapalny przenika w miąższ nerek od strony miedniczki nerkowej. Bakterie wywołujące wcześniej zakażenie dróg moczowych wnikają poprzez kielichy miedniczek nerkowych. Jest to zazwyczaj pierwotnie przewlekły proces zapalny, bądź też powikłanie wcześniejszego ostrego zapalenia miedniczek nerek występuje stosunkowo późno, gdyż równie późno w proces zapalny wciągnięte są kłębki nerkowe.
W obrazie klinicznym wyrazniejsze są dolegliwości bólowe w okolicy lędzwiowej oraz zmiany w moczu.
Leczeni powinno uwzględnić oprócz innych typów zapaleń stsunkowo szybkie podanie leków przeciwbakteryjnych w celu zlikwidowania procesu zapalnego, zanim obejmie on kłębki nerkowe.
OSTRE TOKSYCZNE ZAPALENIE NEREK
Ostre toksyczne zapalenie nerek jest zazwyczaj efektem zewnątrzustrojowego toksycznego wpływu substancji chemicznych (w tym także jadów i leków) na miąższ nerki. W ten sposób dochodzi do ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek, zespołu nerczycowego. Zespół objawów tego typu zmian zależy od czasu, rodzaju i nasilenia działania szkodliwej substancji.
Rozpoznanie choroby opiera się na wykazaniu związków przyczynowych między działaniem czynnika szkodliwego a wystąpieniem uszkodzenia i upośledzenia czynności nerek.
Leczenie zmierza do przerwania działania toksycznego danej substancji i usunięcia niekorzystnych skutków tego działania.
MOCZNICA (UREMIA)
Mocznica nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej. Jest to jedynie zespół dolegliwości wielonarządowych, będących efektem toksycznego ich uszkodzenia przez powstające substancje toksyczne, upośledzające przesączanie kłębków nerkowych. Przyczyną uremii są najczęściej różne choroby doprowadzające do niszczenia miąższu nerkowego, rzadziej do utrudnienia odpływu moczu lub zmian naczyniowych pogarszających ukrwienie nerek.
Wśród jej objawów należy wymienić narastającą drażliwość, pobudliwość lub senność, uczucie drętwienia i kurcze koń-czyn, niesmak w ustach, nudności, wymioty, niekiedy biegunka, niedokrwistość, uporczywe bóle głowy, zaburzenia rytmu pracy serca. Skóra staje się sucha, łuszcząca. Na skórze pojawiają się wybroczyny. Z ust wydobywa się zapach amoniaku. Chory zapada stopniowo w głęboką śpiączkę wskutek działania substancji toksycznych na mózg. Oddech staje się wolny i głęboki.
Rozpoznanie mocznicy opiera się na całokształcie zespołu objawów, uwzględniającym przyczyny ich powstawania oraz stwierdzone zmiany biochemiczne w surowicy krwi, wskazujące na zatrucie w następstwie nagromadzenia się substancji toksycznych w organizmie.
Leczenie jest bardzo trudne, specjalistycznie, stosunkowo mało efektywne. W dobranych przypadkach podejmuje się zastępujące czynności nerek odtruwające organizm zabiegi dializacyjne w postaci tzw. Dializy otrzewnowej lub hemodializy. Jeżeli upośledzona jest sprawność jednej nerki, podejmuje się przeszczepianie nerek.
ZESPÓL MORCZYCOWY
Wskutek uszkodzenia kłębków i cewek nerkowych następuje wzmożona utrata białek z moczem z wtórnym zmniejszeniem ich wartości w surowicy krwi. Stan ten powoduje uogólnione obrzęki i przesięki płynu wolnego do jam ciała. Podobnie jak mocznica nie jest ona odrębną jednostką chorobową, ale zespołem objawów będących efektem procesów chorobowych w nerkach. Może też wystąpić w przebiegu innych chorób ogólnoustrojowych, zwiększających przepuszczalność błony sączącej nerek. Opisany zespół objawów jest wynikiem wzmożonego przenikania białek surowicy do moczu i w konsekwencji obniżenia ich poziomu w surowicy krwi. Zmniejszone stężenie białek w surowicy krwi powoduje zmniejszenie ciśnienia onkotycznego w naczyniach krwionośnych, umożliwiając przechodzenie wody do śródkomórkowych przestrzeni pozana-czyniowych i do jam ciała. Objawia się ciastowatymi, uogólnionymi obrzękami i przesiękami. Zespołom nerczycowym towarzyszą zwykle zaburzenia metabolizmu lipidów, dające obraz nerczycy lipidowej. Zazwyczaj nie obserwuje się podwyższonego ciśnienia.
Leczenie wymaga usunięcia wszelkich chorób, w przebiegu których dochodzi do powstania zespołu nerczycowego. Zmierza ono do likwidacji jego skutków poprzez uzupełnienie niedoborów białkowych przetaczaniami oraz odpowiednią dietą.
KAMICA MOCZOWA (NERKOWA)
Kamica moczowa, zwana też kamicą nerkową, to zespół dolegliwości i objawów klinicznych będących efektem powstania złogów itp. w drogach moczowych.
RAK NERKI
Jak w większości innych narządów, tak i w nerkach początkowy rozrost nowotworu jest bezobjawowy. Dotyczy on zwykle jednej z nerek. Pojawiają się uporczywe bóle w okolicy lędzwiowej oraz zazwyczaj uchwytny gołym okiem krwiomocz. Często też jednym z wcześniejszych objawów jest długo utrzymująca się gorączka niewiadomego pochodzenia. Gorączka ma przeważnie charakter sceptyczny i nie reaguje na intensywne leczenie przeciwbakteryjne. Obserwowana początkowo niedokrwistość z czasem przechodzi w poliglobulię.
Rozpoznanie raka nerki opiera się na stwierdzeniu wyczuwalnego często w okolicy nerki guza, krwiomoczu, gorączki i bólów w okolicy nerki. Rozpoznanie musi być potwierdzone badaniem urograficznym, tomograficznym lub scyntrygraficznym układu moczowego.
Leczenie polega na operacyjnym usunięciu guza nowotworowego. W razie istniejących przeciwwskazań stosuje się chemioterapię. Wyniki tego postępowania zależą od stopnia zaawansowania i rozprzestrzeniania procesu w momencie rozpoznania i podjęcia ukierunkowanego leczenia