Konstytucja marcowa

Konstytucja marcowa została uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 marca 1921 r. Potwierdzono w niej ustrój republikański, czyli za źródło władzy uznano naród, który sprawuje władzę poprzez wybierane organy ustawodawcze – sejm i senat. Monteskiuszowska zasada podziału władz była podstawą organizacji państwa. Władzą ustawodawczą były sejm i senat, wykonawczą prezydent i rząd, sądowniczą niezawisłe i niezależne sądy.

Władze ustawodawcze miały największe uprawnienia, np. sejm, który:
- ustalał prawo, budżet i podatki,
- ustalał liczbę wojska,
- kontrolował rząd, administrację i finanse,
- ratyfikował traktaty i układy,
- wraz z senatem wybiera prezydenta,
- może zmienić lub wprowadzić nowelizację do konstytucji,
- posiadał inicjatywę ustawodawczą,
- powoływał NIK (Najwyższa Izba Kontroli),
- marszałek sejmu mógł zastąpić prezydenta.

Senat do swoich uprawnień mógł zaliczyć:
- zgłaszanie poprawek do ustaw sejmowych,
- wraz z sejmem wybierał prezydenta,
- za zgodą 3/5 senatorów prezydent mógł rozwiązać parlament,
- Senatorowie, jak i posłowie zresztą, chronieni byli przez immunitet.

Sejm i senat wybierano co 5 lat. Wybory były powszechne, równe, bezpośrednie, tajne i proporcjonalne. Mogli w nich brać udział obywatele, którzy ukończyli 21 lat – do sejmu, 30 lat – do senatu. Natomiast Polacy, którzy chcieli brać bierny udział w wyborach, to musieli ukończyć 25 lat – do sejmu, 40 lat – do senatu. Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów.

Konstytucja marcowa stworzona została przez endecję i skierowana bezpośrednio przeciwko Piłsudskiemu, o czym świadczą przede wszystkim ograniczenia uprawnień prezydenta jedynie do funkcji reprezentatywnych, którym w myśl socjalistów miał zostać Marszałek. Wprawdzie do jego obowiązków należało mianowanie rządu, ale z uwzględnieniem stanowisk i żądań większości sejmowych. Wszystkie akty urzędowe prezydenta wymagały podpisu premiera i odpowiedniego ministra, czyli kontrasygnaty. Prezydent mógł również wypowiadać wojnę i zawierać pokój za zgodą sejmu, a także zwoływać i rozwiązywać parlament. Miał prawo łaski, odpowiadał przed Trybunałem Stanu i był chroniony immunitetem z wyjątkiem zdrady państwa, przestępstwa karnego lub pogwałcenia konstytucji.

Państwo zostało podzielone na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, stanowiące jednostki samorządu terytorialnego. W organizacji administracji państwowej wprowadzono zasadę dekoncentracji, czyli powierzenie kompetencji administracyjnych organom lokalnym.

W Konstytucji marcowej zagwarantowano szeroki zakres praw obywatelskich, takich jak ochrona życia, wolności i sumienia oraz równość wszystkich obywateli wobec prawa, niezależnie od narodowości, pochodzenia, wyznania i rasy. Nienaruszalność własności prywatnej uznano za jedną z najważniejszych podstaw ustroju gospodarczego. Również ta konstytucja wprowadziła takie prawa społeczne jak: ochrona pracy, ubezpieczenia socjalne, ochrona macierzyństwa, bezpłatna nauka czy zakaz pracy dzieci do lat 15. Zagwarantowano także prawa dla mniejszości narodowych, czyli tzw. "mały traktat wersalski".