Przedmiot pedagogiki resocjalizacyjnej

2. PRZEDMIOT PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ.


1. Przedmiot pedagogiki resocjalizacyjnej:
Przedmiotem pedagogiki resocjalizacyjnej jest każda jednostka niedosto¬sowana społecznie i zagrożona w rozwoju społeczno-moralnym. Szczególnie jednak pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się dziećmi i młodzieżą, która znalazła się w utrudnionych warunkach rozwojowych i która na skutek tego wymaga specjalnej pomocy wychowawczej i opiekuńczej w dostosowaniu się do wymagań społecznych i w rozwiązywaniu trudności życiowych.
2. Społeczne niedostosowanie ma dwa wyraźne aspekty:
a) społeczny - stosunek jednostki społecznie niedostosowanej do norm społecznych jest zaburzony; zagraża on porządkowi społecznemu,
b) indywidualny — wewnętrzna, psychiczna sytuacja takiej jednostki jest trudna, także na skutek utrudnionych kontaktów ze środowiskiem.
3. Pojęcie społecznego niedostosowania nie jest określane jednoznacznie.
Jest ono zjawiskiem, które interesuje nie tylko pedagogów, ale także psychologów, psychiatrów, socjologów i prawników. W zależności od punktu widzenia, pojęcie i zakres społecznego niedostosowania różnie jest definiowane. Ale także w zależności od odmiennych stanowisk i poglądów dotyczących etiologii, manifestacji i motywacji społecznego nie¬dostosowania, różnie jest ono interpretowane, a w związku z tym i terminologia nie jest zgodnie stosowana. Zamiast terminu społeczne niedostosowanie, używa się określenia: „zaniedbany\", „zaburzony w zachowaniu się\", „trudny pod względem wychowawczym\". Określenie „delikwent” stosowane jest zazwyczaj w stosunku do społecznie niedostosowanych, którzy popełnili czyny przestępcze.
4. Niedostosowanie społeczne według Konopnickiego:
„Niedostosowanie jest problemem całkowicie społecznym, specyficznie społecznym. Rozumiemy przez to nie tylko fakt, że swymi skutkami obciąża bezpośrednio czy pośrednio różne warstwy społeczeństwa, ale także i to, że wydaje się być ono coraz groźniejszą chorobą społeczną”.
5. Niedostosowanie społeczne według Grzegorzewskiej:
„Tendencje społecznie negatywne. Odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcji społecznie destrukcyjnej. Podziw i zainteresowanie dla tzw. złych czynów. Cynizm i brawura w tym względzie. Nieżyczliwy stosunek do człowieka, do cudzego mienia, regulaminów, nieumiejętność zżycia z grupą. Wyłamywanie się, zrzucanie winy. Niechęć do pracy i nauki. Brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny. Życie chwilą, przygodą, awanturą, Wyobraźnia duża. Brak hamulców, krytycyzmu. Sugestywność. Brak wizji życia w płaszczyźnie etycznej — społecznie pozytywnej. Nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji, brak wiary w możliwość tego”.
6. Niedostosowanie społeczne według Czapów i Jedlewskiego:
Wychowanie resocjalizujące zajmuje się osobami, które cechują „mniej lub bardziej trwałe reakcje dewiantyczne, wyróżnione nie ze względu na jakikolwiek system społeczny, ale ze względu na system społeczny ujmowany jako element konstelacji systemów społecznych, obejmujących ludzi tworzących zbiorowość współczesnego państwa.
Skrajne nasilenie tego rodzaju reakcji, czyli generalnych reakcji dewiantywnych, stanowi wyraz antagonistycznego ustosunkowania się do państwa i norm, które określają jego funkcjo¬nowanie.
7. Niedostosowanie społeczne według Lipkowskiego:
Niedostosowanie społeczne jest to, „zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki”.
8. Cechy wspólne niedostosowania społecznego:
Mimo iż przytoczone poglądy i charakterystyki są różne, zawierają wspólne treści określające społeczne niedostosowanie, a mianowicie:
 społeczne niedostosowanie wyraża się w negatywnym stosunku do norm społecznych, do uznanych społecznie wartości,
 jest wyrazem trudnej wewnętrznej sytuacji jednostki społecznie niedostosowanej,
 trudności wychowawcze wynikające ze społecznego niedostosowania cechuje znaczna trwałość postaw aspołecznych lub antyspołecznych,
 jest ogólną postacią (syndromem) zachowania negatywnego wobec norm społecznych.
9. Rozmiar niedostosowania społecznego:
Rozmiar społecznego niedostosowania jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia. Jest ono zmienne i zależne od wielu czynników:
 od warunków eko¬nomicznych
 od warunków kulturowych
 przejawów innych zjawisk dewiacji społecznej (np. alkoholizm) itp.
10. Typologia niedostosowania społecznego według Konopnickiego:
A/ Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci zahamowania depresyjnego jednostki w środowisku:
 brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji np. u dzieci z tzw. dobrych domów, u dzieci z trudnościami w nauce, z burzliwym życiem matki w ostatnich miesiącach ciąży, częstymi chorobami
 depresja np. dzieci nie osiągające sukcesów; zestresowane, z urazami psychicznymi
 wycofanie się np. niechęć do nawiązywania kontaktów, autyzm
 niekonsekwentne postępowanie np. uznaje tylko chwilę bieżącą, wynika ze stresu
B/ Niedostosowanie społeczne manifestowane postawą demonstracyjno-bojową jednostki w środowisku (demonstracyjno-wrogie):
 wrogość w stosunku do dorosłych (wczesna adolescencja)
 otwarta wrogość (urazy z życia płodowego, brak poczucia bezpieczeństwa)
 wrogość w stosunku do dzieci (manifestowanie; szukanie poparcia np. u dziadków)
 łagodniejsze formy aspołecznego zachowania się (brak pragnienia, by zadowolić dorosłych, okazywanie niezależności)
C/ Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci skrajnej aspołeczności:
 brak zainteresowania czy dorośli aprobują jego zachowanie;
 brak poczucia winy za złe postępowanie;
 brak pragnienia przebaczenia, brak skrupułów;
 brak potrzeby bycia lubianym (przyczyny- uszkodzenie systemu nerwowego; dewiacje wychowawcze; destrukcja ze strony dorosłych i rówieśników)
11. Przejawy niedostosowania społecznego należy widzieć jako:
-problem społeczny- skutki odczuwa społeczeństwo
-problem psychologiczny- zaburzenia osobowości
-problem pedagogiczny- utrudnia adaptację, edukację, wychowanie
12. Etapy niedostosowania społecznego- wykolejenia według Czapówa:
A/ Stadium pierwsze:
Poczucie odtrącenia, niezaspokojenie potrzeby zależności emocjonalnej; objawy: agresja antyspołeczna; reakcje negatywne; buntownicze; narastająca wrogość, niekontrolowane reakcje emocjonalne; brak koncentracji uwagi, łatwe nudzenie się, brak cierpliwości.
B/ Stadium drugie:
utrwalanie wrogich reakcji wobec osób znaczących i autorytetów; objawy: odrzucanie form ekspresji; zaspokajanie podstawowych potrzeb poza domem; alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne.
C/ Stadium trzecie:
autonomizowanie się działalności antyspołecznej, stanowiącej satysfakcję i przyjemność; objawy: nawiązywanie kontaktów z gangami, chuliganami, przestępcami, grupowa działalność antyspołeczna, otwarty konflikt z prawem, obyczajem i moralnością.
13. Przejawy niedostosowania społecznego:
Destrukcyjne i patologiczne zachowania względem własnej osoby; względem własnej rodziny; w szkołach, placówkach; w szerszym gronie społecznym.
14. Typologia niedostosowania społecznego ze względu na czynniki etiologiczne według Czapówa (działają negatywne czynniki):
◙ zwichnięta socjalizacja: manifestowanie nieprzystosowania społecznego (niedostatki w socjalizacji dziecka)
◙ demoralizacja: dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej kultury, obyczajowości i następuje przewartościowanie wartości tradycyjnych na rzecz innych, nowych.
◙ socjalizacja podkulturowa: konflikt z norami ogólnospołecznymi z powodu identyfikacji
15. Typologia niedostosowania społecznego ze względu na charakterystyczne formy zachowania się według Sullivana i Granta:
A/ Aspołeczni:
To jednostki dostrzegające inne osoby jako teren potencjalnej eksploatacji. Nie są w sianie przewidzieć zachowań innych osób wobec siebie, dlatego w sytuacji niepewności lub nawet lekkie¬go zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną. Innymi osobami interesują się jedynie w sensie instrumentalnym, jako przeszkoda¬mi lub „ułatwieniami\" w realizacji własnych egoistycznych celów. Działają dość impulsywnie, dlatego nie są w stanie w pełni kontrolo¬wać efektów własnego zachowania.
B/ Konformiści:
Są jednostkami, które na frustrację własnych potrzeb reagują, nadmiernym serwilizmem w stosunku do osób je frustrują¬cych, przy założeniu, iż są to osoby znaczące. Takie zachowanie spełnia funkcje czysto instrumentalne, gdyż jednostka próbuje mani¬pulować swym konformizmem w celu uzyskania doraźnych korzyści i nagród poprzez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu. Natomiast w sytuacji braku kontroli zewnętrznej postępuje zgodnie z własnymi przekonaniami i upodobaniami.
C/ Neurotycy:
Są jednostkami, które w wyniku zabiegów socjalizacyjnych zinternalizowały już pewien zbiór wartości nakazujących im postępowanie zgodnie z ich treścią, tzn. akceptowane społecznie. Jednak przeżywają nieustanny lęk, iż, nie sprostają tym wartościom i normom, co prowadzi do poczucia niemocy i bezradności i dlatego jako reakcja na tę sytuację indolencji pojawiają się zachowania nieakceptowane społecznie.
16. Aspekty niedostosowania społecznego:
◙ społeczny: stosunek jednostki społecznie niedostosowanej do norm społecznych jest zaburzony, zagraża on porządkowi społecznemu
◙ indywidualny: wewnętrzna, psychiczna sytuacja tej jednostki jest trudna, utrudnione kontakty ze środowiskiem, najczęściej aspołecznym.
17. Rodzaje (typy) wykolejenia społecznego:
A/ Wykolejenie przestępcze:
 przestępczość złodziejska: nie wiąże się z użyciem siły; włamania, kradzieże; oszustwa; korupcja itp.
 przestępczość bandycka: wiąże się z użyciem siły; rozboje; wymuszenia; haracze; pobicia.
 przestępczość zabawowa: chuligaństwo; bójki, pobicia; gwałty; grożenia.
B/ Wykolejenie obyczajowe:
 zachowania autodestrukcyjne: używki, samobójstwa; próby samobójcze; zachowania antyzdrowotne; okaleczenia, autoagresja
 pasożytnictwo społeczne: postawa roszczeniowa; niechęć nauki, pracy
 wykolejenie seksualne: wychodzące poza normy seksualne: ekshibicjonizm, pedofilia, zoofilia, nekrofilia, prostytucja, wczesne rozpoczęcie współżycia.
C/ Wykolejenie mieszane:
 występują najczęściej
 są to różne typy połączone ze sobą
18. Rodzaje zachowań negatywnych:
A/ Reakcje negatywne na zlecenie:
 Dotyczą danego polecenia, a nie osoby, która to polecenie wydaje:
Zachowania oporne, dotyczące uniknięcia wykonania danego polecenia przeciwko zadaniu np. opór czynny, jawny protest, ucieczka, sabotaż lub opór bierny, wykonywanie zadania na odczepnego, byle jak, powoli
 Dotyczą osoby wydającej polecenie, a nie polecenia:
Zachowania zaczepne; demonstracje, okazywanie niechęci, niezadowolenie w stosunku do osoby; wywieranie kontr nacisku; zadawanie pytań; zachowania przekorne, robienie komuś na przekór, izolacja ma na celu zainteresowanie osobą izolującą się.
B/ Reakcje negatywne na normy:
 Reakcje bezpośrednie; norma łamana jest świadomie, celowo
 Reakcje pośrednie; osoba zna normę, ale usprawiedliwia swoje łamanie tej normy; usprawiedliwia koniecznością takiego zachowania.
19. Osobowość osób wykolejonych:
A/ Psychopaci:
Bez uczuć, bez wyższych wartości; bez współczucia, żalu, wyrzutów sumienia; brak empatii i syntonii (wczuwanie się i przeżywanie czegoś z drugą osobą); niskie poczucie lęku; niechęć do kontaktów z innymi; zdolności manipulacyjne; psychopaci kalkulatywni (kalkulują czy coś się opłaca, manipulują); psychopaci agresywni (są agresywni).
B/ Neuropaci:
Odwrócenie psychopatii; wysoki poziom lęku; nadwrażliwość emocjonalna, silna potrzeba kontaktu z innymi, ale brak utrzymania tych kontaktów; agresja stanowiąca zagłuszenie lęku; fobie, irracjonalny lęk; obsesje, natręctwa; kompulsje, natręctwa ruchowe np. ciągłe mycie rąk; zachowania nerwicowe; teatralność i egzaltacja w zachowaniu, szantaże emocjonalne.
20. Przyczyny niedostosowania społecznego (czynniki etiologiczne):
Rozwój moralno-społeczny dziecka zależny jest głównie od następujących zespołów czynników etiologicznych:
 zadatków dziedzicznych i konstytucjonalnych
 czynników środowiskowych
 organicznych zmian patologicznych
21. Przyczyny wewnętrzne niedostosowania społecznego:
Geny; gruczoły; układ nerwowy; budowa fizyczna; zaburzenia hormonalne; zaburzenia procesów pobudzania i hamowania; typ temperamentu (choleryk); przyspieszenie lub spowolnienie rozwoju psychofizycznego; urazy mechaniczne mózgu; urazy okołoporodowe; choroby matki; nałogi matki’ urazy matki podczas ciąży; sposób odżywiania matki; zaburzenia psychiczne matki lub ojca
22. Przyczyny zewnętrzne niedostosowania społecznego:
A/ Czynniki makropsołeczne (wpływają pośrednio na jednostkę):
Położenie geograficzne; klimat; polityka państwa; poziom ekonomiczny kraju; gospodarka państwa; epidemie; wojny; katastrofy; kataklizmy; zanieczyszczenia środowiska; bezrobocie na skalę krajową; model państwa; ubóstwo na skalę krajową; patologia życia politycznego; niedoskonałości systemu prawnego; luki prawne; trendy kulturowe; patologia życia społecznego; mass media; publikatory (internet, radio itp.); uprzemysłowienie; postęp cywilizacyjny; urbanizacja; duże skupiska ludzi; anonimowość; zanik kontroli społecznej; znieczulica.
B/ Czynniki mikrospołeczne (wpływają bezpośrednio na jednostkę):
Szkoła:
Nauczyciel (postawa; kwalifikacje; stosunek do uczniów, stosunek do siebie i pracy; sposób oceniania); uczniowie (relacje między uczniami; lęk; onieśmielenie, odrzucenie przez klasę; fobia szkolna; relacje ucznia z nauczycielem); przeludnienie klas; złe warunki lokalowe i materialne szkoły; zła organizacja pracy szkoły; dydaktyzm szkoły; etykietowanie uczniów; współpraca z domem rodzinnym.
Grupa rówieśnicza:
Odrzucenie przez grupę, chęć przynależności do grupy rówieśniczej za wszelką cenę; sposób spędzania wolnego czasu; konformizm; mechanizm presji grupy; kontrola społeczna; rozproszenie odpowiedzialności; odpowiedzialność zbiorowa; grupa jest „poligonem doświadczalnym” w relacjach i w odgrywaniu ról społecznych.
Rodzina:
Niezgodne współżycie rodziców; brak wzajemnego szacunku; zbyt wysokie tempo życia rodzinnego; niewłaściwe metody wychowawcze; brak opieki i kontroli nad dzieckiem; wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy do dziecka; czynniki ekonomiczne; nadmierne zagęszczenie; niskie dochody; braki w zaspokajaniu potrzeb biologicznych; fizycznych i psychicznych; brak miłości, akceptacji, bezpieczeństwa; alkoholizm rodziców; identyfikacja z rodzicami; brak internalizacji (uwewnętrzniania; przyjęcie za swoje, potrzeb otoczenia); metody autorytatywne- złe; demokratyczne- dobre; brak rodziny.
23. Przyczyny niedostosowania społecznego-wykres: