Skorupiaki

Skorupiaki należą do typu stawonogów, Arthropoda, typu bezkręgowców , najliczniejszego w świecie zwierząt (ponad 1 mln gat. opisanych), obejmującego trylobity, skorupiaki, staroraki, pajęczaki, wije i owady. Ciało stawonowgów jest dwubocznie symetryczne, zbudowane z segmentów tworzących głowotułów i odwłok (u skorupiaków i pajęczaków) lub głowę, tułów i odwłok (u owadów) albo głowę i tułów (u wijów); odnóża członowane, połączone stawowo. Silnie zesklerotyzowany oskórek spełnia funkcję szkieletu zewnętrznego, dającego oparcie dobrze rozwiniętej muskulaturze (wyłącznie mięśnie poprzecznie prążkowane). Układ nerwowy w najprostszym przypadku ma budowę drabinkową, u innych w postaci łańcuszka brzusznego lub parzystych zwojów połączonych pniami nerwowymi. Zmysły stawonogów są dobrze rozwinięte, zwłaszcza wzrok i węch. Posiadają układ krwionośny otwarty, serce leży po stronie grzbietowej, a narządami wydalniczymi są cewki Malpighiego bądź — przypominające metanefrydia — gruczoły czułkowe, szczękowe i biodrowe. Stawonogi oddychają całą powierzchnią ciała lub skrzelami , skrzelotchawkami, płucotchawkami i tchawkami. Są one z reguły rozdzielnopłciowe, rozwój prosty lub z przeobrażeniem. Stawonogi zamieszkują wszystkie środowiska, we wszystkich strefach klimatycznych. Najstarsze, znane z kambru, stawonogi wyodrębniły się prawdopodobnie z pierścienic.


Same skorupiaki, Crustacea, podtyp i zarazem gromada bezkręgowców posiada ok. 40 tysięcy gatunków, o długości od ułamka mm do 80 cm. Ciało skorupiaka jest zbudowane z segmentów i podzielone na głowę, tułów (u wielu zlany z głową w głowotułów) i odwłok, a okrywa je silnie schitynizowany oskórek, przesycony solami wapnia, u niektórych tworzący jednolity pancerz lub dwuklapową skorupkę. Każdy segment pierwotnie jest wyposażony w parę dwugałęzistych odnóży, które mogą niekiedy zanikać lub znacznie się przekształcać (w oczy, czułki, żuwaczki, szczęki, u niektórych w szczękonóża, odnóża kroczne lub pływne, narządy kopulacyjne). Skorupiaki oddychają skrzelami lub całą powierzchnią ciała, a gatunki lądowe mają rodzaj tchawek. Skorupiaki są rozdzielnopłciowe, w rozwoju zwykle występuje stadium larwalne (gł. pływik). Wzrost form młodocianych odbywa się skokowo i jest związany z linieniem. Skorupiaki zamieszkują morza, wody słodkie lub silnie wilgotne środowiska lądowe (np. stonogi). Istnieją również nieliczne formy pasożytnicze (np. sakulina, splewki). Rozróżnia się także podgromady skorupiaków: liścionogi, małżoraczki, splewki, wąsonogi, widłonogi (dawniej łącznie traktowane jako podgromada członowce) i pancerzowce.

Poniżej przedstawiam kilka skorupiaków, które występują na terenie Polski lub w Morzu Bałtyckim:

RAKI, rakowce, Astacura, sekcja skorupiaków z rzędu dziesięcionogów, które posiadają ok. 300 gatunków. Głowę i tułów pokrywa jednolity, gruby pancerz wapienny, a pierwsza para odnóży krocznych zaopatrzona jest w potężne szczypce. Odwłok posiada wyraźną segmentację. Większość raków prowadzi nocny tryb życia. Żywią się padliną lub drobnymi zwierzętami wodnymi. Do raków należą m.in.: rak szlachetny, czyli rak rzeczny , Astacus fluviatilis (A. astacus), o długości 16–25 cm, masa ok. 20 dag. Dawniej były one licznie reprezentowane w czystych, dobrze natlenionych wodach Europy, w tym także Polski (od 1870 wytępiony przez tzw. dżumę raczą). Występuje również rak stawowy, Astacura leptodactylus, słodkowodny skorupiak z rzędu dziesięcionogów (Decapoda), smuklejszy niż rak szlachetny, o dłuższych szczypcach. Ponadto występuje rak amerykański, Cambarus affinic ( C. limosus), w 1890 sprowadzony do Europy, o małych wymaganiach środowiskowych i bardzo odporny na choroby.


OBUNOGI, Amphipoda, rząd skorupiaków z gromady pancerzowców. Istnieje ok. 7 tysięcy gatunków, wielkość od 0,2 do 25 cm. Najczęściej są one wyraźnie bocznie spłaszczone, a pierwszy segment tułowia jest zrośnięty z głową, jego przydatki są zmienione w szczękonóża. Posiada 7 wolnych segmentów tułowia z jednogałęzistymi odnóżami chwytnymi (2 pierwsze pary) i krocznymi (pozostałe), a odnóża odwłokowe są dwugałęziste: 3 pierwsze pary — pływne, 3 ostatnie — skoczne. Wiele obunogów porusza się leżąc na dnie na boku ciała. Rozwój młodych następuje w komorach lęgowych samic. Większość obunogów to skorupiaki morskie, bentosowe, lecz kilkaset gatunków żyje też w pelagialu. Z wód słodkich jest znanych kilkaset gatunków. Obunogi mają duże znaczenie jako pokarm ryb i ptaków wodnych. W Polsce występują zmieraczki i kiełże.

KIEŁŻE, gatunki z rodzaju Gammarus i rodzajów pokrewnych (np. Echinogammarus). Są to skorupiaki z rzędu obunogów, rodziny kiełżowatych (Gammaridae). Ich długość ciała wynosi zazwyczaj 1–2,5 cm. Żyją na dnie strumieni, rzek i strefy przybrzeżnej mórz i oceanów; często występują masowo, stanowiąc ważny składnik pokarmu ryb i ptaków żerujących w wodzie. Liczne gatunki kiełży są żywicielami pośrednimi robaków pasożytniczych. W Polsce w wodach słodkich i Morzu Bałtyckim żyje ok. 15 gatunków.

ROZWIELITKA, dafnia, Daphnia, rodzaj obejmujący drobne skorupiaki słodkowodne z rzędu wioślarek. Odznaczają się zmiennością sezonową, zależną np. od pory roku, temperatury wody. W rozwoju występuje przemiana pokoleń, z których jedno (lub więcej) jest dzieworodne, drugie płciowe. Rozwielitki są pokarmem zwierząt wodnych (głównie ryb), suszone — ryb akwariowych.

DZIWOGŁÓWKA, Siphonophanes, rodzaj skorupiaka z gromady skrzelonogów. Czułki drugiej pary u samców mają potężne, wygięte wyrostki z powcinanymi brzegami, nadające zwierzęciu osobliwy wygląd. Dziwogłówka pojawia się wiosną w roztopowych kałużach i rowach o dnie pokrytym opadłymi liśćmi.

LASONOGI, Mysidacea, rząd skorupiaków z gromady pancerzowców, występuje ok. 800 gatunków, o wielkości 1–30 cm. Głowa jest zrośnięta z tułowiem w głowotułów okryty krótkim karapaksem. Oczy znajdują się na słupkach. 1–2 pary odnóży tułowiowych są przekształcone w szczękonóża. Silne egzopodity (łuski czułkowe) odnóży tułowia służą jako pływne narządy ruchu oraz aparat napędzający cząstki pokarmu ku otworowi gębowemu. U samic zarodki rozwijają się w komorach lęgowych. Lasonogi są filtratorami, rzadziej drapieżnikami. Prowadzą tryb życia pelagiczny lub bentopelagiczny w oceanach, wodach słonawych, rzadko w wodach słodkich. Mogą tworzyć duże ławice, stanowiąc ważny składnik pokarmowy wielu gatunków ryb i in. zwierząt morskich. W Polsce występuje 1 gatunek słodkowodny w kilku jeziorach pojezierzy (Mysis relicta — relikt polodowcowy), a w Morzu Bałtyckim 5–6 gatunków.

OŚLICZKI, Asellidae , rodzina skorupiaków z rzędu równonogów. Ich segmenty odwłokowe są zrośnięte z telsonem w pleotelson, ze skierowanymi ku tyłowi widełkowatymi odnóżami odwłokowymi. Ośliczka pospolita (Asellus aquaticus) występuje w wodach słodkich całej Eurazji i jest to najpospolitszy skorupiak w Polsce. Posiada długość do 1,5 cm, ubarwienie jasnoszare do brunatnego. Jest to gatunek detrytusożerny; dobrze znosi zanieczyszczenia i niewielkie zasolenie.

PĄKLE, Balanidae, rodzina mor. skorupiaków z podgromady wąsonogów Pąkle są osiadłe — przyczepione do podwodnych przedmiotów lub skał. Ich ciało osłania pierścień zrośniętych płytek wapiennych, przykrytych rozsuwalnym wieczkiem, wysuwane są tylko odnóża. Występują w Morzu Bałtyckim - pospolity rodzaj Balanus.

PODWÓJ, Mesidotea entomon, skorupiak z rzędu równonogów, o długości 6–8 cm. Posiada ubarwienie żółtoszare, tryb życia denny. Jest pospolity w północnej strefie okołobiegunowej, w morzach Bałtyckim i Kaspijskim oraz Jeziorze Aralskim — relikt polodowcowy.