Sonety M. Sępa-Szarzyńskiego.

Mikołaj Sęp-Szarzyński należy do najwcześniejszych przedstawicieli baroku w literaturze europejskiej. Zasłynął jako autor sonetów, wierszy religijnych i erotyków. Najważniejszy zbiór jego utworów wydany został po śmierci i nosi tytuł "Rymy abo wiersze polskie". Szarzyński był człowiekiem wykształconym. Studiował w Niemczech, znał kulturę i literaturę starożytną. Rozpowszechnił w literaturze polskiej sonet.

Sonet to utwór poetycki, który znany jest w dwóch odmianach:
- jako utwór zbudowany z trzech zwrotek czterowersowych i jednej zwrotki dwuwersowej zawierającej refleksje
- jako utwór zbudowany z dwóch zwrotek czterowersowych o charakterze opisowym i dwóch zwrotek trzywersowych o charakterze refleksyjnym.

1. Barokowa wizja świata

* Sonet II
W sonecie II poeta dowodzi, że człowiek rodzi się z iewiasty, rodzi się w bólu, żyje krótko, jego życie jest nędzne, bojaźliwe. Zycie człowieka toczy się wśród różnych odmian losu, raz jest dobre, a raz złe. Zycie to kończy się śmiercią, w proch zamienia się nawet jego ciało. Druga zwrotka ma charakter pytania retorycznego. Poeta zastanawia się jak Bóg wszechmocny, nieskończony może żądać miłości, chwały od tego człowieka. Poeta stwierdza, że miłosierdzie boskie jest dla człowieka czymś niezrozumiałym. Dziwią się nawet Cherubini, będący uosobieniem Bożej mądrości, dziwią się także Serafini będący uosobieniem Bożej miłości. Bóg żąda od człowieka chwały i miłości, jednak człowiek może zadośćuczynić Jego żądaniom tylko wtedy, gdy otrzyma te dary właśnie od Boga.

* Sonet IIII
Pokój zapewnia szczęście, ale życie człowieka na ziemi to nieustanna walka, bojowanie (nawiązanie do księgi Koheleta z Biblii). Człowiek w swoim ziemskim życiu musi walczyć z szatanem oraz złymi pragnieniami, żądzami, które starają się o jego zgubę. Człowiek musi także walczyć z przemijającymi rozkoszami, których siedliskiem jest dom i ciało. Ciało zazdrości zwierzchności duchowej. Dowodzi to, że w człowieku toczy się nieustannie walka między ciałem a duszą, człowiek musi wybierać między wartościami materialnymi a duchowymi. Człowiek jest wewnętrznie rozdarty. Trzecia zwrotka zawiera pytanie retoryczne. Poeta zastanawia się jak w tej walce poradzi sobie słaby, nieostrożny, rozdarty człowiek. Jedyną nadzieją dla człowieka może być Bóg, w nim jest prawdziwy pokój. Poeta prosi Boga, aby otoczył go opieką, gdyż tylko opieka Boga może mu zapewnić bezpieczeństwo i ostateczne zwycięstwo w walce. W sonetach Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego człowiek jawi się jako istota słaba, rozdarta. Zycie człowieka jest krótkie i towarzyszy mu strach przed śmiercią. Człowiek żyje w poczuciu marności swojego życia i ciała. Jedyną ostoją dla człowieka może być opieka Boga. Mikołaj Sęp-Szarzyński odchodzi od renesansowej radości, ładu, harmonii.

2. Sonet I
Upływ czasu fascynował ludzi epoki baroku. W poezji tego okresu występował motyw przemijania ludzkiego życia. Kresem tego życia staje się śmierć. W utworach baroku występuje topos marności - vanitas. Nazwa toposu wywodzi sie z Księgi Koheleta, w których występują słowa: "Vanitas vanitatum et omnia vanitas"

Sonet I M. Sępa-Szarzyńskiego to jeden z wielu barokowych utworów podejmujących motyw przemijania człowieka. Sępa nie interesuje jednak sama natura czasu. Świadomość upływu chwil jest dla niego punktem wyjścia do refleksji nad ludzkim losem. Wiersz otwiera obraz nieba, które jest przecież wieli zegarem natury. Upływ dni, miesięcy oraz pór orku wyznaczany jest przez ruch sfer niebieskich i wędrówkę słońca po nieboskłonie. Początkowe wersy zawierają aluzję do słynnej horacjańskiej ody poświęconej nieuchronności ludzkiego losu. Niebo obraca sie nad naszymi głowami, przypominając nam o nieuniknionym końcu wszystkich rzeczy.

Sęp jest zafascynowany ruchem świata. Ruch nieba jest w sonecie gwałtowny, szaleńczy. Pod tym szaleńczo wirującym kosmicznym zegarem odbywa się dramat ludzkiego żywota. Poeta przedstawia rozpaczliwą ucieczkę człowieka przed śmiercią, która może w jednej chwili zamienić rozkosze żywota w nędzne konania. Paradoksem jednak jest, że uciekając przed śmiercią zbliżamy sie do niej zarazem. Sęp nie wierzy w możliwości człowieka. Dlatego nie przeraża go sama wizja nieuchronnego końca, ile lęka się śmierci w grzechu i wiecznego potępienia. Człowiek pozbawiony pomocy Boga musi grzeszyć. Im dłużej wiec istnieje, tym więcej popełnia błędów. Ludzkie grzechy są wynikiem niewłaściwego wyboru. Staramy się bowiem o "moc", "rozkosz" i "skarby", zapominając, że prawdziwe szczęście może nam zapewnić jedynie Bóg.

Wedle Sępa nie można kochać zarazem Stwórcy i stworzenia. Trzeba wybierać: albo Bóg, albo świat. Starania o dobra materialne odwodzą nas od jedynej prawdziwej wartości- Boga. Dlatego wszystko co cielesne jest złe. Świat oferuje człowiekowi tylko wartości pozorne, które są zaledwie "cieniami' prawdziwych. Sonet kończy sie zdaniem wykrzyknikowym, w którym zawiera sie zarówno życzenie jak i lęk. Życzenie, by należeć do tych, którzy wybrali właściwie, lęk, że łatwo można ulec pokusom.

3. Sonet V. "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego"

M. Sęp-Szarzyński stwierdza, że ciężko i źle jest kochać, ale ciężko też nie kochać. Człowiek zabiega w swoim życiu o rzeczy materialne, przemijające, nietrwałe. Człowiek szuka pociechy zabiegając o sławę, pieniądze, rozkosze, urodę. wartości te przemijają i nie chronią człowieka przed śmiercią. Poeta podkreśla, że miłość jest nieodłączną częścią naszego życia. Bóg stworzył człowieka jako istotę kochającą. Miłość jednak do rzeczy przemijających, materialnych zaspokaja pragnienie ciała, ale zawodzi duszę. Duszy ta miłość nie wystarcza.

Pragnienie miłości człowieka nie może zaspokajać tylko prawdziwa miłość do Boga. Miłość do Boga jest miłością wieczną, dobrą, chroni przed strachem dotyczącym śmierci. Człowiek jawi się jako istota rozdarta wewnętrznie między miłością do rzeczy materialnych, a miłością do Boga.