Gmina i powiat

1. GMINA – jest prawnie zorganizowanym terytorialnym związkiem osób określonym w ustawie jako wspólnota samorządowa.

ZADANIA:
Gmina jest adresatem norm prawnych, sytuujących ją jako wyodrębniony podmiot prawa w strukturze organizacyjnej państwa.
Do zakresu działania gminy należy załatwianie lokalnych spraw publicznych, które zostały ustawowo włączone do zakresu jej działania, a także te, których ustawy nie przekazały żadnemu podmiotowi.
Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Gmina wykonuje zadania własne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Przez wprowadzenie zadań obowiązkowych ustawodawca zabezpiecza ich realizację oraz zapewnia mieszkańcom gminy określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.
Zadania własne gminy można podzielić na pewne kategorie, a mianowicie zadania z zakresu:
- infrastruktury technicznej gminy (gminne drogi, ulice, mosty, place, wodociągi, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych; utrzymywanie czystości, utrzymywanie urządzeń sanitarnych; wysypiska oraz utylizacja odpadów komunalnych; zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną;
komunalne budownictwo mieszkaniowe; lokalny transport zbiorowy; targowiska i hale targowe; gminne obiekty i urządzenia użyteczności publicznej oraz obiekty administracyjne);
- infrastruktury społecznej (ochrona zdrowia, pomoc społeczna, oświata, kultura, kultura fizyczna);
- porządku i bezpieczeństwa publicznego (organizacja ruchu drogowego, porządek publiczny, ochrona przeciwpożarowa, bezpieczeństwo sanitarne);
- ładu przestrzennego i ekologicznego (planowanie przestrzenne, gospodarka terenami, ochrona środowiska).
Gmina wykonuje zadania własne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Samodzielność zadaniowa gminy jest ustawowo ograniczona poprzez wprowadzenie instytucji obowiązkowych zadań własnych. Gmina nie może uchylić się od ich wykonania, jeśli tak stanowi ustawa. Zaspokojenie potrzeb publicznych nie może bowiem zależeć od swobodnej oceny aktualnego składu osobowego organów gminy. Przez wprowadzenie zadań obowiązkowych ustawodawca zabezpiecza ich realizację oraz zapewnia mieszkańcom gminy określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.
Gmina wykonuje ponadto zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Są to zadania „obce\\\\\\\" w tym sensie, że pochodzą od innego podmiotu administracji, jakim jest państwo. Gmina wykonuje te zadania po zapewnieniu środków finansowych przez administrację rządową. O ile ustawa tak stanowi, gmina jest obowiązana do wykonywania takich zadań. Gmina może ponadto wykonywać zadania zlecone dobrowolnie, na podstawie porozumienia z właściwym organem administracji rządowej.
Całość zadań administracji publicznej z różnych tytułów przysługujących gminie realizowana jest z znacznej części przez wydawanie decyzji administracyjnych.
Pierwotnym adresatem norm kompetencyjnych jest w gminie wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy gminy. Wspólnota samorządowa podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także za pośrednictwem organów gminy.

REFERENDUM GMINNE
Referendum jest sposobem bezpośredniego sprawowania władzy w sprawach ważnych dla gminy. W referendum mogą brać udział mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Zgodnie z przepisami ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw są to obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat. Osoby te powinny zamieszkiwać w miejscowości położonej na terenie gminy, pod oznaczonym adresem, z zamiarem stałego przebywania.
Referendum jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych. Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje instytucję konsultacji z mieszkańcami gminy w wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy.

RADA GMINY
Zakres działania rady gminy obejmuje najważniejsze sprawy wspólnoty samorządowej oraz funkcjonowania jej władz.
Rada gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz od l do 3 wiceprzewodniczących. Funkcji tych nie można łączyć ze stanowiskiem wójta lub burmistrza (prezydenta). Ustawa gminna nie zalicza przewodniczącego do organów gminy. Jego ustawowo określoną kompetencją jest zwoływanie sesji rady gminy, a także organizowanie pracy rady i prowadzenie jej obrad.
Rada z uwagi na swój społeczny (ale wynagradzany) charakter nie może obradować ciągle. Jej charakter pracy jest sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. Ze względu na szeroki zakres zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części jej zadań innym organom do rozstrzygania.
Istotną rolę w tym zakresie odgrywają komisje - organy wewnętrzne rady. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależą w zasadzie od uznania rady, która może powołać komisje stałe, z których jedna o charakterze obligatoryjnym jest nazwana w ustawie

WÓJT
Wójt jest organem wykonawczym gminy. Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy.
Mandatu wójta nie można łączyć z mandatem wójta lub funkcją jego zastępcy w innej gminie; z członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem; z zatrudnieniem w
administracji rządowej; z mandatem posła lub senatora.
Wójt wykonuje uchwały rady gminy oraz zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta należy w szczególności: przygotowywanie projektów uchwał rady oraz określanie sposobu ich wykonywania, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie swoich zastępców, kierowników gminnych jednostek organizacyjnych oraz wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.
Wójt realizując zadania własne gminy podlega wyłącznie radzie gminy, która decyduje o kierunkach jego działania. W zakresie wykonywania zadań zleconych administracji rządowej wójt podlega także wojewodzie. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) jest kierownikiem urzędu gminy; reprezentuje gminę jednoosobowo na zewnątrz; kieruje bieżącymi sprawami gminy.
Wójt wykonuje swe zadania przy pomocy urzędu gminy, którego jest kierownikiem i któremu nadaje w drodze zarządzenia regulamin organizacyjny, określający organizację i zasady funkcjonowania urzędu.
Zadania gminy wykonywane są w różnych formach, również w formie decyzji administracyjnych, nazwanych w ustawie decyzjami w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Kompetencje do ich wydawania, zarówno w zakresie spraw własnych, jak i zleconych, ustawa o samorządzie gminnym przyznaje wójtowi lub burmistrzowi. Wójt lub burmistrz mogą upoważnić swoich zastępców lub innych pracowników urzędu gminy do wydawania decyzji.

ORAGANY W POMOCNICZYCH JEDNOSTKACH PODZIAŁU GMINY
Gmina jest podzielona terytorialnie na jednostki pomocnicze, takie jak sołectwa na obszarach wiejskich, a dzielnice czy osiedla w miastach, wreszcie miasta na terenie gminy. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych ustala statut gminy. Organizację i zakres działania sołectwa, dzielnicy lub osiedla ustala rada gminy indywidualnie w formie odrębnego statutu.

2. POWIAT - przez powiat należy rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Powiat, tak jak gmina, ma wymiar społeczny. Kwalifikacja mieszkańców jako wspólnoty następuje z mocy prawa. Przynależność do wspólnoty nie jest zatem uzależniona ani od rozstrzygnięcia organów powiatu, ani od woli mieszkańców.
Z uwagi na to, że powiat jest podmiotem o charakterze terytorialnym, drugim jego elementem jest obszar. W tym zakresie powiaty stały się w zasadzie sukcesorami dawnych rejonów administracyjnych, należących do systemu organów administracji rządowej.
Ustawa o samorządzie powiatowym ustanawia dwie kategorie powiatów. Powiat jest zasadniczą jednostką podziału terytorialnego, która obejmuje całe obszary graniczących z sobą gmin (powiat ziemski) albo cały obszar miasta (miasto na prawach powiatu). Przy tworzeniu, łączeniu, podziale, znoszeniu powiatów i ustalaniu ich granic należy dążyć do tego, aby powiat obejmował obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych.

ZADANIA:
powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:
- infrastruktury technicznej (transport i drogi publiczne, gospodarka nieruchomościami, utrzymanie powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej),
- infrastruktury społecznej (edukacja publiczna, promocja i ochrona zdrowia, pomoc społeczna, polityka prorodzinna, wspieranie osób niepełnosprawnych, kultura i ochrona dóbr kultury, kultura fizyczna i turystyka, przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy, ochrona praw konsumenta, promocja powiatu, współpraca z organizacjami pozarządowymi),
- porządku i bezpieczeństwa publicznego (porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli, ochrona przeciwpowodziowa, przeciwpożarowa i zapobieganie innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi, obronność, wykonywanie zadań powiatowych służb, inspekcji i straży),
- ładu przestrzennego i ekologicznego (geodezja, kartografia i kataster, zagospodarowanie przestrzenne i nadzór budowlany, gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe, ochrona środowiska).
Ustawy mogą także określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat. Powiat wykonuje
ustawowe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

WŁADZE POWIATU
Pierwotnym adresatem norm kompetencyjnych jest w powiecie wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy powiatu.
REFERENDUM POWIATOWE
Referendum jest sposobem bezpośredniego sprawowania władzy w sprawach ważnych dla powiatu. W referendum mogą brać udział mieszkańcy powiatu uprawnieni do głosowania. Zgodnie z przepisami ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw są to obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat.
W referendum mieszkańcy wyrażają w drodze głosowania swoją wolę:
- co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej wspólnoty,
- w sprawie z zakresu zadań i kompetencji organów powiatu,
- lub w sprawie odwołania rady powiatu.
Ustawa powiatowa oraz ustawa o referendum lokalnym przewidują wyłączność referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji. Referendum może być także przeprowadzone we wszystkich sprawach z zakresu właściwości powiatu. Decyduje o tym rada powiatu, jeśli przeprowadza referendum z własnej inicjatywy. Mieszkańcy powiatu uprawnieni do głosowania decydują o przeprowadzeniu referendum, jeśli zgodna z prawem
inicjatywa zdobędzie poparcie co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców.
Referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji można przeprowadzić nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji.
Referendum jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych.

RADA POWIATU
Artykuł 12 ustawy powiatowej określa zakres wyłącznej właściwości rady.
Należą tu sprawy:
- organizacyjne (uchwalanie statutu powiatu; tworzenie, przekształcanie i likwidacja jednostek organizacyjnych oraz wyposażanie ich w majątek; podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi powiatami i gminami, jeżeli jest to związane z koniecznością wydzielenia majątku);
- planistyczne (uchwalanie budżetu powiatu);
- finansowo-majątkowe (podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami; podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu dotyczących: zasad nabycia, zbycia i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawiania lub wynajmowania na okres dłuższy niż trzy lata, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej; emitowanie obligacji oraz określanie zasad ich zbywania, nabywania i wykupu; zaciąganie
długoterminowych pożyczek i kredytów; ustalanie maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd oraz maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd w roku budżetowym; zobowiązania w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustalaną corocznie przez radę; tworzenie i przystępowanie do związków, stowarzyszeń, fundacji i spółdzielni oraz ich rozwiązywanie lub występowanie z nich; tworzenie i przystępowanie do spółek, ich rozwiązywanie i występowanie z nich oraz określania zasad wnoszenia wkładów oraz obejmowania, nabywania i zbywania udziałów i akcji; wydzielanie majątku na współdziałanie z innymi powiatami i z gminami; tworzenie, przekształcanie i likwidacja jednostek organizacyjnych powiatu oraz wyposażanie ich w majątek;
- osobowe (wybór i odwoływanie zarządu powiatu; powoływanie i odwoływanie na wniosek starosty sekretarza oraz skarbnika powiatu);
- kierowniczo-kontrolne (stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności, w tym z działalności finansowej; rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu);
- inne (takie, jak podejmowanie uchwał w sprawach herbu i flagi powiatu).
Rada powiatu wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz od l lub 2 wiceprzewodniczących. Funkcji tych nie można łączyć ze stanowiskiem członka zarządu powiatu. Ustawa powiatowa nie zalicza przewodniczącego rady do organów powiatu. Jego ustawowym wyłącznym zadaniem jest organizowanie pracy rady oraz prowadzenie jej obrad.
Rada z uwagi na swój społeczny (ale wynagradzany pieniężnie) charakter nie może obradować ciągle. Jej charakter pracy jest sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. Z uwagi na szeroki zakres zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części jej zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do właściwości rady; do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.

ZARZĄD POWIATU
Zarząd jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako przewodniczący oraz pozostali członkowie w liczbie od 3 do 4 osób, w tym wicestarosta, wybrani przez radę powiatu ze swego grona bądź spoza składu rady. Członkostwa w zarządzie nie można łączyć z członkostwem w organie samorządu gminy i województwa oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła albo senatora.
Zarząd wykonuje uchwały rady powiatu oraz zadania powiatu określone przepisami prawa. Do zadań zarządu należy w szczególności: przygotowywanie projektów uchwał rady, wykonywanie uchwał rady, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu powiatu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu z zastrzeżeniem, że szczególne warunki lub zasady powoływania, odwoływania oraz tryb zatrudniania i zwalniania kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu określa odrębna ustawa. Zarząd realizując zadania powiatu podlega wyłącznie radzie powiatu, która stanowi o kierunkach działania zarządu.
Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną.

STAROSTA
Starosta organizuje pracę zarządu powiatu jako jego przewodniczący i starostwa powiatowego jako jego kierownik; jest zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży; kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz.
Starosta jako zwierzchnik powiatowych służb, inspekcji i straży, powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek w uzgodnieniu z wojewodą zatwierdza programy ich działania, uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu, w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami, zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli.
Staroście przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne, z wyłączeniem możliwości wydawania przepisów porządkowych.