Odmiana czasownika

Formy odmiany czasowników

Czasownik jest częścią mowy charakteryzującą się bogactwem form fleksyjnych. Wyróżniamy następujące formy czasownika:

a) Formy osobowe, odmieniające się przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony. Niektóre z form osobowych są zróżnicowane rodzajowo, np. czytałem, czytałam, czytało, czytaliśmy, czytaliście. Formy osobowe czasownika występują w dwu postaciach: niedokonanej i dokonanej.

b) Formy nieosobowe dzielą się na odmienne i nieodmienne. Do form odmieniających się przez przypadki, liczby i rodzaje (tak jak przymiotniki) należą imiesłowy przymiotnikowe, np. śpiewający, śpiewająca, śpiewające, dotykany, dotykana, dotykane. Do form nieodmiennych należą bezokoliczniki, imiesłowy przysłówkowe i formy zakończone na -no, -to, np. pisać, biegać, słysząc, zobaczywszy, widziano, ukryto.

Formy osoby, liczby, rodzaju

Czasowniki pełniące w zdaniu funkcję orzeczenia, tj. słowa osobowe, mają formy trzech osób i występują w obu liczbach - pojedynczej i mnogiej. Użycie jednej z form osoby zależy od podmiotu, którym mogą być wyrazy: ja lub my (pierwsza osoba), np. ja widzę, my piszemy; ty lub wy (druga osoba), np. ty widzisz, wy widzicie albo też odpowiedni rzeczownik (trzecia osoba), np. on siedzi, chłopiec płacze, oni siedzą, chłopcy płaczą. Używając form pierwszej lub drugiej osoby obu liczb, na ogół opuszczamy zaimki: ja, ty, my, wy, ponieważ na podstawie samych form czasownika możemy się zorientować, kogo dotyczy czynność lub stan.
Odmianę przez osoby nazywamy koniugacją.

Formy liczby pojedynczej i mnogiej zależą od formy podmiotu, np.
- Mama pracuje.
- Mężczyźni pracują.

Te same elementy formy czasownika wyrażają zarazem osobę i liczbę. Na przykład końcówka -m w formie czytam oznacza
1. osobę liczby pojedynczej, końcówka -cie w formie czytacie -
2. osobę liczby mnogiej.

Formy rodzaju oprócz imiesłowów mają także słowa osobowe w niektórych czasach i trybach:
- w czasie przeszłym i przyszłym trybu orzekającego, np. pisał, pisała, pisało, pisali, pisały; będzie pisał, pisała, pisało, będą pisali, pisały;
- w trybie przypuszczającym, np. pisałby, pisałaby, pisałoby, pisaliby, pisałyby.

Formy czasu

W języku polskim występują trzy formy czasu:
- formy czasu teraźniejszego, np. maluję, malujemy,
- formy czasu przeszłego, np. malowałem, malowaliśmy,
- formy czasu przyszłego, np. będę malował lub będę malować, będziemy malowali lub będziemy malować.

W formach czasu teraźniejszego wyróżniamy następujący szereg końcówek:
I. W liczbie pojedynczej:
1. osoba -m lub -ę (umiem, piszę)
2. osoba -sz (umiesz, piszesz)
3. osoba -Ø (umie, pisze)
II. W liczbie mnogiej:
1. osoba -my (umiemy, piszemy)
2. osoba -cie (umiecie, piszecie)
3. osoba -ą (umieją, piszą)

W czasie przeszłym czasowniki odmieniają się w następujący sposób:
I. W liczbie pojedynczej:
a) rodzaj męski:
1. osoba widział-em
2. osoba widział-eś
3. widział-Ø
b) rodzaj żeński:
1. osoba widziała-m
2. osoba widziała-ś
3. osoba widziała-Ø
c) rodzaj nijaki:
1. osoba nie ma
2. osoba nie ma
3. osoba widział-o
II. W liczbie mnogiej:
a) rodzaj męskoosobowy:
1. osoba widzieli-śmy
2. osoba widzieli-ście
3. widzieli-Ø
b) rodzaj niemęskoosobowy:
1. osoba widzieli-śmy
2. osoba widzieli-ście
3. widzieli-Ø

Formy czasu przyszłego czasowników niedokonanych są formami złożonymi. Składają się one z formy osobowej czasownika być w czasie przyszłym: będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, będą oraz z imiesłowu przeszłego danego czasownika lub jego bezokolicznika, np.
I. W liczbie pojedynczej:
1. osoba będę pisał, -a lub będę pisać
2. osoba będziesz pisał, -a lub będziesz pisać
3. osoba będzie pisał, -a lub będzie pisać

II. W liczbie mnogiej:
1. osoba będziemy pisali, -ły lub będziemy pisać
2. osoba będziecie pisali, -ły lub będziecie pisać
3. osoba będą pisali, -ły lub będą pisać

Oba szeregi form są poprawne.