Buk-kultura miasta w XIX wieku

KULTURA
Szkoły
Odrębność języka i kultury ludności bukowskiej, wyznaczała ich zabiegi o własne instytucje szkolne, obiekty kultu religijnego itp. Początkowo jedyną szkołą w Buku była polska główna szkoła katolicka. Mieściła się ona w sąsiedztwie ówczesnego kościoła farnego. Ze względu na rozbudowę miasta i wzrost liczby dzieci po dłuższych staraniach władze pruskie wybudowały nową, wówczas nowoczesną szkołę przy ulicy Przykop.
Obok katolickiej powstała w 1897 roku przy ulicy Szkolnej-szkoła ewangelicka. Także i Żydzi doczekali się szkoły. W 1898 roku przy ulicy Mury powstała żydowska placówka oświaty. Była nią Szkoła Talmudu prowadzona przez Salomona Spieldocka.
Oprócz wymienionych powyżej istniały:
-prywatna szkoła dla chłopców,
-prywatna szkoła dla dziewcząt.
Parafie i kościoły
W 1838 roku ludność niemiecka utworzyła własną parafię ewangelicką. Po siedmiu latach na otrzymanym od miasta terenie wybudowano kościół ewangelicki. Wyznawcy ci ogrodzili go, a następnie samowolnie powiększyli urządzając cmentarz,wyróżniający się dębem zasadzonym na cześć Marcina Luthra. Około 1890 roku miasto wszczęło proces o rewindykacje nadmiernie zabranych gruntów. Sam kościół został w 1895 roku przebudowany i poszerzony.
Ludność żydowska wzniosła w latach 1846-47 pierwszą synagogę, została ona niestety spalona w 1848 roku podczas Wiosny Ludów, przez polskich powstańców mszcząc się w ten sposób za proniemieckie sympatie Żydów. W 1893 roku wybudowano nową bóżnicę przy ulicy Mury. Gmina bukowska nie miała własnego rabina, funkcję zastępcy pełnił przed I wojną światową kantor Izaak Nachmann.
Kościół farny po czterech wiekach istnienia doczekał się tego samego losu. Mianowicie wieczorem dnia 3 września 1806 roku runęła wieża kościoła, zarywając część świątyni. Mury grubości 1 i pół metra rozebrano i rozpoczęły się długie korowody z rządem o wzniesienie nowego kościoła parafialnego. Wszelkie nabożeństwa odprawiały się przez przeciąg 40 lat w jedynym naonczas szczupłym kościółku św. Krzyża.
Uzyskane fundusze z rozebranego materiału zużyto na budowę nowej świątyni. Wzniesiono go w latach 1838-46. Kościół jest okazałą budowlą w stylu klasycystycznym(grecko-jońskim), zaprojektowaną przy udziale znanego architekta niemieckiego Karla Fryderyka Schinkla w jego berlińskiej szkole-pracowni. Kościół ma trzy nawy. W głównej umieszczono w ołtarzu ocalały obraz Matki Boskiej Literackiej. Ponadto w kościele znajdowały się ocalałe nagrobki: Stanisława Reszki, Stanisława i Macieja Niegolewskich z 1684 i 1689 roku.