Filozofia społeczna

Praca egzaminacyjna z filozofii społecznej.

Na wstępie mojej pracy chciałabym po krótce wyjaśnić czym jest społeczeństwo. Terminem „społeczeństwo” tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu. Według Floriana Znanieckiego, polskiego socjologia, społeczeństwami są „wszystkie formy życia zbiorowego, współpracujące, krzyżujące się, uzupełniające, w ramach jednego narodu, państwa, konfiguracji kulturowej, mające określoną zasadę odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres, co najmniej kilka pokoleń, mające swe odrębności kulturowe, strukturalne, swoje osobliwości rozwoju dziejów”. Słowo „społeczeństwo” jest często używane w języku potocznym – „społeczeństwo polskie”, „ zdrowe społeczeństwo”, itp. W każdym z danych przypadków nazwa oznacza co innego: ogół Polaków, ludzi zdrowych. Różne są dziedziny życia społecznego. We wszystkich przypadkach jednak nazwa odnosi się do licznej zbiorowości, której członków łączy coś wspólnego.
Wyróżnić można 4 główne przyczyny bytu społecznego, czyli społeczeństwa w najogólniejszym sensie. Są to: przyczyna materialna, przyczyna formalna, przyczyna sprawcza oraz przyczyna celowa. Mówiąc o przyczynie materialnej społeczeństwa nie mamy na myśli ścisłego jej znaczenia. Chodzi tu o podłoże, substancję, w której przyczyna ta istnieje. Ową substancją, tworzywem społeczeństwa jest jednostka ludzka, lub też rodzina ( w zależności od tego jaki stopień organizacji się rozpatruje). Ze względu na społeczną naturę człowieka można by stwierdzić, że to natura jest podstawą bytu społecznego, lecz gdyby tak było, to istniało by tylko jedno społeczeństwo, ponieważ wszyscy ludzie mają taką samą naturę. By możliwa była wielość społeczeństw potrzebna jest wielość rodzajów celów osiąganych społecznie i wielość zespołów osób, które poprzez współdziałanie zmierzają do osiągnięcia wspólnego celu. Dlatego właśnie to tylko osoba ( rodzina ) może być przyczyną bytu społecznego. Wynika z tego, że społeczeństwo składa się z ludzi, lecz sama wielość ludzi nie jest jeszcze społeczeństwem ( zbiór jednostek ≠ kolektyw ). By dany zbiór jednostek mógł być społeczeństwem muszą łączyć go m.in. wzajemne stosunki wynikające z warunków życia, podziału pracy i udziału w życiu kulturalnym. Teoria systemów Niklasa Luhmana zakłada, że warunkiem istnienia systemów, w tym systemów społecznych, jest różnica pomiędzy systemem i otoczeniem. Trwanie systemu zależy od wykonywanych przez niego operacji. Serie operacji składają się na proces autopoesis tj. proces samowytwarzania się systemów. Systemy trwają, ale także zmieniają się i znikają w procesie ewolucji. Procesy autopoesis to procesy komunikacji i analiza życia społecznego musi zaczynać się od refleksji nad ich warunkami możliwości. Komunikacja jest procesem odtwarzania się systemu poprzez produkcję operacji. Jednostka jest składnikiem środowiska, istnieje na zewnątrz społeczeństwa, a materią społeczeństwa są role, bądź całe systemy ról odgrywane w społeczeństwie przez jednostki.
Podstawową komórką społeczną jest rodzina, złożona z małżeństwa i dzieci (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Istotą rodziny są dwa rodzaje więzi społecznej: małżeńska i rodzicielska. Rodzina występuje we wszystkich społeczeństwach i epokach, spełnia w społeczeństwie kilka podstawowych funkcji, do najważniejszych należą:
1. prokreacja, tj. zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa;
2. socjalizacja, tj. wprowadzenie młodego pokolenia w normy i mechanizm życia zbiorowego, opieka nad nim i przygotowanie do samodzielnego odgrywania ról społecznych;
3. utrzymywanie ciągłości kulturowej społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom;
4. prowadzenie gospodarstwa domowego
5. organizowanie życia swoich członków, sprawowanie kontroli społecznej nad ich zachowaniem, zapewnienie im równowagi emocjonalnej, pomocy wzajemnej i opieki w wypadku choroby, starości itp.
Obfitość funkcji rodziny i ich waga sprawiają, że jej działalność podlega regulacji i instytucjonalizacji ze strony szerszych zbiorowości społecznych. Uwidacznia się to zwłaszcza w normach moralnych i religijnych, postulatach ochrony rodziny przez państwo i pomocy ekonomicznej.
Rodzina jest kategorią historyczną zmieniającą się z upływem czasu. W społeczeństwach na różnych szczeblach rozwoju rodzina przybiera różne formy. Industrializacja wpłynęła na przekształcenie się dużej rodziny patriarchalnej w nowoczesną rodzinę małą, egalitarną, o ograniczonych funkcjach ekonomiczno-produkcyjnych, zmniejszonym zakresie kontroli społecznej nad jej członkami i zmniejszonym autorytecie rodziców. Te przeobrażenia rodziny zrodziły pogląd o jej kryzysie, są one jednak przejawem jedynie zmieniających się funkcji rodziny w strukturze społeczeństwa, przekształcającej się wskutek procesów industrializacji, urbanizacji oraz tworzenia się nowego stylu życia i stylu kultury.
Funkcje społeczne rodziny mają olbrzymie znaczenie w każdym społeczeństwie. Wiążą ją z całokształtem zjawisk i procesów zachodzących w społeczeństwie globalnym. Dziś, w dobie szybkiego rozwoju techniki i środków masowego przekazu rodzina musi szybko zmieniać swoje funkcje i przystosowywać się do zmieniających się warunków technicznych, ekonomicznych i społeczno-politycznych. Rodzina zawsze będzie wyznaczać zachowania swoich członków, jeśli więź społeczna istniejąca w niej będzie silna.
Człowiek, jednostka ludzka, w toku swojego życia należy do różnego rodzaju zbiorowości. Najpierw jest członkiem rodziny, potem szkoły, a jeszcze później członkiem zakładu pracy, czy organizacji charytatywnej. Oprócz tych zbiorowości, w których uczestniczy w sposób bezpośredni, istnieją jeszcze inne, o których dowiaduje się wprost lub za pośrednictwem przeczytane lub zasłyszanej informacji. Człowiek korzystając bezpośrednio lub pośrednio z członkostwa w grupach społecznych, rozwija się, wzbogaca swoją osobowość, przynależy przez grupę lub grupy do całego społeczeństwa. Innymi słowy jego rozwój jest oparty wyłącznie o rozwój w grupach. To grupa społeczne kształtuje jego charakter – określa jego miejsce. W momentach słabości daje poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji. Niekiedy może być negatywnym miejscem odniesienia dla człowieka. Dzieje się tak, kiedy człowiek nie znajduje w niej poczucia stabilizacji i warunków dla harmonijnego rozwoju.
Udzielając poparcia grupa społeczna wymaga od człowieka czegoś w zamian, to znaczy współuczestnictwa w życiu zbiorowym. Polega to na dzieleniu obowiązków i ciężarów związanych z codzienną egzystencją. W ten sposób każdy człowiek, w każdej grupie, musi wykazywać się, w miarę swoich sił i możliwości, pewnymi umiejętnościami. Takimi umiejętnościami są na przykład, sprawności psychiczne ( zdolności twórcze ). Posiadając tego rodzaju umiejętności, człowiek sprawia, że jest dla niej cennym nabytkiem, który zwiększa jej stan posiadania. W każdej grupie ( w rodzinie, szkole, w społeczności lokalnej ) znajdziemy takich ludzi, którzy wnoszą wspomniany wkład innowacyjny, tworząc to, co twórcze i nowatorskie. Spotkamy też i innych ludzi, którzy wnoszą wkład organizatorski ( na przykład praca fizyczna ) i jeszcze innych, którzy do grupy ( na przykład rodziny, szkoły ) wnoszą wkład minimalny, lub żaden. Ci ostatni są poważnym obciążeniem dla pozostałych osób, hamując ich rozwój i korzystając z dorobku ich pracy. Oczywiście należy włączyć tu takie osoby, które są obciążeniem dla grupy niezależnie od własnej woli ( na przykład osoby niepełnosprawne, dzieci, osoby starsze itd. ). Patrząc na ten problem można zauważyć, że również przez członkostwo w różnych grupach, realizowana jest przynależność człowieka do społeczeństwa ( w znaczeniu najszerszym, globalnym ), do jego kultury, wymagań, wzorów moralnych, poprzez które to społeczeństwo globalne, podobnie jak każda grupa, trwa i rozwija się.
Jednostka, u której przejawiają się cechy wyróżniające je od innych jednostek (w pozytywnym sensie) są jednostkami wybitnymi. Charakteryzują się tym, że potrafią narzucać innym swoje akty woli, przekonanie do własnych pomysłów. Potrafią realizować swoje koncepcje w obrębie społeczeństwa i wychwytywać to, co jest istotne. W swoim działaniu wybijają się ponad horyzont prywatnych interesów i korzyści. Odnosi się do kolektywu w sposób zrozumiały i wiarygodny. Jeśli kolektyw jest przygotowany na przyjęcie nowej idei, może zostać uformowany tak, jak chce tego jednostka wybitna. W ten sposób mogą powstawać nowe społeczeństwa, lub odradzać się te podupadłe. Idee tychże są reakcją na pewne wyzwania skierowane ku jednostkom lub społeczeństwom już zorganizowanym.
Cele, dla których istnieje społeczeństwo można podzielić na:
1. wewnętrzne, czyli dążenie do realizacji czegoś w obrębie danego społeczeństwa, np. dążenie do wzrostu liczby urodzeń w społeczeństwie polskim.
2. zewnętrzne, czyli zaistnienie relacji poza społeczeństwem, np. utrzymanie pokojowych stosunków między różnymi społeczeństwami.
Rozróżnienie pomiędzy wyżej wymienionymi celami zależy od tego, co uważamy za należące do społeczeństwa.
Słowo „społeczeństwo” ma wiele definicji, przez co można je używać w różnych, lecz podobnych do siebie znaczeniach. Na wykładach używaliśmy tego terminu odnosząc się do narodu polskiego oraz innych narodów rozumianych właśnie jako społeczeństwa, do warstw społecznych, społeczeństw rozwiniętych i zacofanych. Również do społeczności patologicznych. Mimo że używaliśmy tego terminu do opisania wielu różnych zjawisk, to zachował on swoją „esencję”. Społeczeństwo było rozumiane jako ogół ludzi pozostających we wzajemnych stosunkach wynikających z warunków życia, podziału pracy i udziału w życiu kulturalnym.