Kult rycerza i ascety w średniowieczu.

Celem literatury średniowiecznej było pouczenie, wychowanie, tworzenie odpowiednich postaw moralnych. Stąd często motywem jest afirmacja dobra i potępienie zła. Literatura średniowieczna utworzyła dwa wzorce osobowe: świętego i idealnego rycerza. Dominowały dwie warstwy społeczne, które kształtowały charakter literatury: rycerstwo i duchowieństwo. Ideał rycerza przedstawiała epika rycerstwa, do której należą m.in.: pochodzący z pogranicza angielsko – francuskiego cykl „Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”, w Hiszpanii – „Pieśń o Cydzie”, w Niemczech „Pieśń o Nibelungach”, na Rusi „Słowo o Pułku Igora” (opowiada o walkach z Mongołami), w Serbii – „”Śmierć matki Jugowiciów”, we Francji – „Pieśń o Rolandzie”. Średniowiecze bywa nazywane :epoką krzyża i miecza” z uwagi na główne atrybuty dominujących klas. W średniowieczu wielu rycerzy ukazanych zostało jako „wcielenie cnót”. Rycerz powinien się kierować: miłością do ojczyzny i do swego władcy oraz wiara w Boga prowadzącą do walki z poganami. Rzeczą, którą rycerz najbardziej cenił był honor, z nim wiązały się jeszcze dwie cechy: męstwo i waleczność. Idealny rycerz był człowiekiem surowych obyczajów, nie przeszkadzało to jednak temu, by był szarmancki wobec dam i umiał zachować się we dworze. Dewizą średniowiecznego rycerza były słowa: „Bóg, Ojczyzna, Honor”. Jest to człowiek obdarzony niezwykłymi przymiotami wojennymi, a przy tym jako lennik oddany swemu władcy. We wczesnych, zachodnioeuropejskich poematach rycerskich ceni się głównie kunszt rycerski, odwagę (nadludzką siłę, a w epoce rozkwitu kultury dworskiej ważne staja się inne zalety: dążenie do doskonałości etycznej, zdolności do wielkiej miłości) w literaturze germańskiej przeważa raczej typ groźnego i posłusznego wojownika, uczestniczącego w krwawych dramatach, w których ważną rolę odgrywa motyw zemsty, rywalizacji, chęci zdobycia skarbu ( „Pieśń o Nibelungach”) Warto wspomnieć, ze jeden z wczesnych poematów niemieckich pt.: „Heliand” (zbawiciel), oparty na „Biblii”, przedstawia Chrystusa jako króla plemiennego, a apostołów jako dzielna drużynę, wojującą mieczem. Bohaterowie średniowiecznych utworów są poddawani różnego rodzaju próbom, z których wychodzą zwycięsko. Nagrodę za ich dzielność, odwagę, spryt jest zdobycie sławy, ręki ukochanej kobiety i przyjęcie do grona wybranych, szlachetnych rycerzy. W przygodach bohaterów odgrywaja ważną rolę elementy fantastyczne i magiczne, zaczerpnięte ze świata wierzeń i podań ludowych oraz motywów baśniowych wschodu. Najbardziej znany jest poemat „Pieśń o Rolnadzie” opiewający męstwo i śmierć Rolanda, „rycerza bez skazy:. Wizerunek Rolanda stanowi wzór osobowy średniowiecznego rycerza, który służy wiernie ojczyźnie, królowi i Bogu. Dla chwały Boga i Kościoła walczy z poganami, w boju jest szleńczo odważny, bohaterskimi czynami rozsławia imię swoje, króla i Francji, wysoko ceni honor i prezentuje wiele „cnót rycerskich”. Zobowiązują go one nie tylko do bohaterstwa, ale także do opieki nas słabszymi, do godnego i szlachetnego postępowania i szacunku dla każdego człowieka. Dzięki ukazywaniu tak wspaniałych cech charakteru epika rycerska miała niewątpliwie dodatni wpływ na kształtowanie charakterów średniowiecznej młodzieży. Nie tylko bowiem opiewała prawość, szlachetność, męstwo, lecz także ostrzegała przed zdradą i złym postępowaniem, za co prędzej czy później ponoszono karę. W późniejszym okresie literatura rycerska przeżywa wyraźny kryzys, czego przejawem są dziełem błędnych rycerzy potraktowanych satyrycznie. Słynny hiszpański utwór Cervantesa „Don Kichot z La Manczy” jest przykładem zmiany wzorców rycerskich.
Elitarna odmiana wzoru rycerza doskonałego ukazana jest w „Kronice” Galla Anonima, gdzie autor propaguje postawę króla jako wzorzec do naśladowania. Podkreśla dzielność czynów rycerskich i roztropność władcy, który zdobył koronę i troszczy się o przyszłość ojczyny, odznacza się chwalebnymi obyczajami, jest sprawiedliwy i życzliwy dla poddanych niezależnie od ich stanu. Ideał dobrego rycerza propagowało przede wszystkich rycerstwo, ale także Kościół, bowiem rycerz zobowiązany był walczyć za wiarę. Mimo tego w średniowiecznej kulturze pojawił się typowo już religijny ideał ascety. Ukazywały go głównie „Żywoty świętych” np.: św. Wojciecha , św. Stanisława, św. Kingi. W Polsce baroku popularna stała się napisana we Włoszech „Legenda o św. Aleksym”. Prawdziwy asceta miał wyrzec się dóbr ziemskich i wydać na umartwienie swe ciało. Miał to być człowiek wytrwały, cierpliwy, bogobojny, pokorny, skromny, umiejący znosić wszelkie upokorzenie w zamian za nagrodę po śmierci. Epika religijna przedstawia ascetów jako ludzi uprzednio bogatych, którzy oddawali swe majątki biednym za pośrednictwem Kościoła, w rzeczywistości bogacił się tylko Kościół.
W średniowieczu dominuje pogląd, iż osiągnięcie lepszego życia jest możliwe dopiero po śmierci, a majątek, zaszczyty, sława są rzeczą nietrwałą. Ideały rycerza i ascety w życiu codziennym znajdowały niewielu naśladowców. Średniowieczna rzeczywistość była więc często krzywym zwierciadłem zniekształcającym wzorce osobowe tej epoki.
Streszczenie „Pieśni o Rolandzie” – fragmenty ze słynnego eposu rycerskiego poświęconemu Karolowi Wielkiemu – władcy Franków i jego wyprawie do Hiszpanii zajętej przez niewiernych Saracenów.
Treścią pieśni jest bitwa oddziału Rolanda, który pełnił tylną straż dla wojsk króla. Saraceni mający znaczącą przewagę liczebną z zasadami atakują oddział Rolanda. Oliwier przyjaciel Rolanda radzi mu zadąć w róg, by dać znać królowi, jednak Roland nie robi tego, uważa, że wezwanie pomocy pohańbiłoby jego ród i splamiło jego dobre imię w „słodkiej Francji”. Francuzi odparli wiele ataków, jednak ulegli przeważającym siłom wroga. Roland czując zbliżającą się śmierć dmie w róg, by król wrócił i pomścił poległych. Przed śmiercią Roland próbuje wyszczerbić swój miecz – Durendal, w którego rękojeści znajdują się relikwie. Chce go zniszczyć, by nie dostały się w ręce pogan. Poleca Bogu swych towarzyszy, prosi o przebaczenie i czeka na śmierć. Do rannego, umierającego rycerza Bóg zsyła anioła Cherubina, anioła Michała i świętego Gabriela, którzy niosą dusze Rolanda do Nieba.