Powstanie Warszawskie - cele, przyczyna, przebieg, skutki

POWSTANIE WARSZAWSKIE - 1 VII- 2 X 1944

Główne cele powstania Warszawskiego

- próba wyzwolenia stolicy przez wojsko polskie przed wkroczeniem sił radzieckich
- zamanifestowanie polskiej obecności na wschodzie
- próba ratowania powojennej suwerenności,
- przywrócenie przedwojennego kształtu granicy wschodniej
- odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych

27 Lipiec
1. Podczas odprawy Komendy Głównej AK, mimo podzielonych zdań, Komendant Główny AK, gen. Tadeusz Komorowski „Bór” podejmuję decyzję, że w najbliższych dniach rozpocznie się walka o Warszawę.
2. Niemcy ogłaszają wezwanie do stawienia się 100 tys mieszkańców Warszawy do robót fortyfikacyjnych nad Wisłą
3. Płk „Monter” (Antoni Chruściel), wobec zaistniałej sytuacji, wydaje rozkaz o mobilizacji

28 Lipiec
1. Rozpoczęcie akcji mobilizacyjnej
2. Bojkot niemieckiego wezwania
3. Wobec braku jakiejkolwiek reakcji okupanta, Komenda Główna odracza wybuch powstania (następuje demobilizacja)

29 Lipiec
1. Wzmocnienie patroli policji i wojska niemieckiego
2. Ostateczna decyzja gen. Komorowskiego o wybuchu powstania

31 Lipiec
1. Przybycie do stolicy gen. Reiner’a Stahel’a, mającego rozkaz niedopuszczenia do wybuchu powstania wszystkimi dostępnymi siłami i środkami
2. W wyniku zaistniałych sytuacji (czołowe jednostki Armii Czerwonej docierały do położonej na wschodnim brzegu Wisły dzielnicy Praga), gen. „Bór”, z udziałem Delegata Rządu i przewodniczącego RJN, wydaje płk. „Monterowi” rozkaz rozpoczęcia akcji zbrojnej w Warszawie dnia następnego
3. Następuje mobilizacja 40-45 tys. Ludzi, zorganizowanych w ośmiu obwodach (Śródmieście, Żoliborz, Wola, Ochota, Mokotów, Praga, Powiat, Okęcie)

Przebieg powstania Warszawskiego

Powstanie warszawskie formalnie rozpoczęło się o 17:00 1 VIII 1944 r. o tzw godzinie "W" ("Wystąpienie"), kiedy oddziały Okręgu Warszawskiego AK dowodzone przez płk Antoniego Chruściela wystąpiły jawnie przeciwko Niemcom. Jednak starcia w mieście wybuchły już przed wyznaczona godziną, co niestety odebrało powstańcom ważny element zaskoczenia (mała ilość słabo uzbrojonych powstańców nie mogła pokonać przewyższających ich liczebnością, uzbrojeniem oraz wyszkoleniem żołnierzy niemieckich).

W pierwszym dniu powstania opanowano większą część dzielnic lewobrzeżnych, na Pradze kilka ważnych obiektów w rejonie ulicy Ząbkowskiej, oraz gmach Dyrekcji Kolei. Nie powiodły się próby uchwycenia mostów: Kierbedzia i Poniatowskiego. Zostały opanowane części dzielnic Woli, Starego Miasta, Żoliborza, Śródmieścia oraz Ochoty, Mokotowa i Czerniakowa.

Po kilku godzinach od wybuchu powstania Niemcy poprosiły o posiłki z zewnątrz. Do Warszawy przyjechała:
- brygada szturmowa SS RONA (Russkaja Oswoboditielnaja Narodnaja Armia) pod dowództwem SS-Brigadefuhrera Mieczysława Kamińskiego,
- grupa policyjna z Poznania SS-Gruppenfuhrera i gen. policji Heinza Reinefartha,
- 608 poznański pułk ochronny płk. Schmidta

Oddziały te na mocy rozkazu Heinricha Himmlera, który głosił:
"Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy",
siały ogromny terror na ulicach Warszawy przejętych przez powstańców.

2 sierpnia oddziały powstańcze całkowicie opanowały Stare Miasto i w większości Śródmieście. W dzielnicach Mokotów i Żoliborz nie zdołano zdobyć kluczowych pozycji. Działania bojowe zostały wstrzymane na Pradze. Zostaje stworzony pluton pancerny „Wacek” ze zdobytych dwóch czołgów niemieckich. W tym dniu wychodzi również pierwszy numer „Biuletynu Informacyjnego”, centralnego pisma AK.

3 sierpnia Warszawa znalazła się pod systematycznym bombardowaniem przez lotnictwo. Powstańcy zdobywają Pałac Blanka, Dworzec Pocztowy na skrzyżowaniu ul. Żelaznej i Alei Jerozolimskich, Pałac Mostowskich i Arsenał. Oddziały niemieckie zaczynają wykorzystywać ludność polską jako ‘żywe tarcze’.
Tego dnia premier rządu RP, Stanisław Mikołajczyk, odbył rozmowę ze Stalinem prosząc o pomoc militarną. Stalin obiecał wydać polecenie pomocy warszawiakom, jednak do jego realizacji nigdynie nastąpiło

4 sierpnia dowodzenie siłami niemieckimi zostały oddane w ręce Ericha von dem Bach-Zelewskiego. Niemcy zachęcają ludność do opuszczenia miasta. W obozie przejściowy brygada SS RONA morduje i okrada spędzonych tam cywili.
Powołano do życia Harcerską Pocztę Polową.

5 sierpnia powstańcy uwolnili ok 350 Żydów z więzienia ‘Gęsiówka’. Wojska niemieckie złożone z jednostek SS rozpoczęły atak na pozycje powstańcze (głównie Wola i Ochota). Tego dnia Niemcy mordują ok 20 tys mieszkańców Woli (czarna sobota), przejmując jednocześcnie Szpital Wolski.

7 sierpnia - od tego dnia wszelkie działania powstańcze prowadzone są w trzech, odizolowanych od siebie ośrodkach:
- Śródmieście (z Powiślem i Czerniakowem)
- Mokotów
- Stare miasto (z Żoliborzem i Kampinosem)

Po doniesieniach żołnierzy AK o rzezi na Woli, W. Churchill wywiera skuteczną presję m. in. na gen. J. Slessora, aby ten natychmiast zgodził się na loty do Warszawy. Slessor zezwala na loty, jednak w ograniczonym zakresie i tylko polskim załogom.

W nocy 8 sierpnia 7 samolotów dokonuje zrzutów w rejonie Śródmieścia. Dowiadując się, że większość trafiła w ręce powstańców, gen. J. Slessor zezwala na wysłanie większej ilości samolotów, również z załogami brytyjskimi i południowoafrykańskimi.

9 sierpnia - tego dnia odbyła się druga rozmowa Mikołajczyka ze Stalinem. Stalin tym razem dotrzymał słowa, jednak do zrzutów doszło dopiero 44 dnia powstania, gdy nie mogło to już zaważyć w istotny sposób na przebieg powstania.

12 sierpnia Winston Churchill po raz kolejny depeszuje do Stalina w sprawie pomocy Polakom

13 sierpnia gen. Von dem Bach wydaje rozkaz likwidacji Starego Miasta. Powstańcy tego rejonu wprowadzają porzucony niemiecki ciągnik czołgowy, który okazujęsiębyć pułapką- wybucha zabijając wielu żołnierzy i osób cywilnych.

15 sierpnia Niemcy zestrzelili 3 samoloty brytyjskie dokonujących zrzuty. Następnego dnia skutecznie odparto ataki Niemców na Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych.

18 sierpnia nadal trwają zmasowane ataki na Stare Miasto. Zbombardowano Bank Polski i staromiejski rynek.

19 sierpnia grupa Reinefartha naciera na Stare Miasto. Mieszkańcy tej dzielnicy są zmuszeni do przeniesienia się do piwnic.
Z powodu braku amunicji, odziały powstańcze były zmuszone poddać budynek Politechniki.

20 sierpnia oddziały batalionu „Kiliński”, po wceśniejszych nieudanych próbach, zdobywają gmach Dyrekcji Telefonów.

21 sierpnia oddziały powstańcze decydują się na próbę połączenia Żoliborza ze Starym Miastem, niestety kończy się ona niepowodzeniem. 22 sierpnia następuje kolejna, jednak z takim samym skutkiem.

22 sierpnia powstańcy utrzymali plac Teatralny, fabrykę Bormanna i podstację telefonów. Tracą jednak ruiny Arsenału.

23 sierpnia był dniem udanym dla powstańców- pomimo ciężkich walk o Stare Miasto, udało im się odnieść wiele sukcesów na Śródmieściu ( zdobyto kościół św. Krzyża, gmach Komendy Głównej Policji oraz kompleks gmachów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

25 sierpnia dochodzi do walki o gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Stare Miasto jest skazane na samotną walkę; dochodzi do ewakuacji rannych powstańców i ludności cywilnej kanałami.

26 sierpnia Stare Miasto wciąż jest celem najsilniejszych ataków niemieckich z ziemi i powietrza. Oddziały ‘Zośki’ opanowują niższe piętra PWPW.

W nocy 27 sierpnia ok 300 żołnierzy Armii Ludowej przeszło kanałami ze Starego Miasta na Żoliborz

28 sierpnia Niemcy opanowują gmach PWPW rozstrzeliwując znajdujących się tam powstańców; nacierają na Sadybę.

29 sierpnia dochodzi do zburzenia zakładów Fiata. Okupant zdobywa Ratusz, Pałac Blanka i klasztor Kanoniczek.

30 sierpnia dochodzi do odzyskania pałacu Blanka i części ratusza. Część załogi Starego Miasta ewakuuje się do Śródmieścia.

1 września kończy się ewakuacja ze Starego Miasta. Jedynie grupie 50 żołnierzy batalionu ‘Zośka’ udaje się ona nie przechodząc kanałami.

2 września kończy się obrona Starego Miasta. Dochodzi do zburzenia kolumny Zygmunta. Niemcy opanowują Sadybę. W nocy z 2 na 3 września pułk SS RONA został otoczony przez oddział AK i niemal całkowicie rozbity.

4 września dochodzi do uszkodzeia elektrowni. Brak dostaw prądu szczególnie utrudnia pracę drukarniom i warsztatom produkcji broni.

Po ataku na Powiśle 6 września, dzień później dochodzi do upadku tej dzielnicy. Tego samego dnia nieprzyjaciel opanowuje skrzyżowanie Alej Jerozolimskich i Marszałkowskiej.

8 i 9 września, po udanych negocjacjach Polskiego Czerwonego Krzyża z okupantem, kilka tysięcy osób dobrowolnie opuściło miasto.

10 września do Polski dociera depesza od Mikołajczyla zapowiadająca roczpoczęcie narad w Londynie odnośnie wysłania pomocy lotniczej powstańcom.

13 września dochodzi do pierwszych zrzutów radzieckich nad terenem Śródmieścia. Wojska radzieckie wkraczają na Pragę. W obawie przed utratą Warszawy, Niemcy wysadzają mosty (Poniatowskiego, średnicowy, kolejowy pod Cytadelą i Kierbedzia).

15 września powstańcy całkowicie wypierają Niemców z Pragi. Najsilniej bronią Śródmieście, Żolborz i Mokotów.

18 września odbywa się akcja ‘Frantic’( przylot nad Warszawę 110 bombowców amerykańskich). Powstańcy przejmują tylko ok 20% zrzutów.

20 września kontynuowane są walki na Czerniakowie, jednak zdecydowano o wycofaniu większości sił polskich.

22 września Dworzec Gdański, Cytadela i lotniska na Bielanach (obiekty zajęte przez Niemców) zostają ostrzelane przez lotnictwo i artylerię sowiecką.

24 września upada Czerniaków.

25 września Niemcy proponują kapitulację Mokotowa przez powstańców, jednak nie udzielono im odpowiedzi. Kanałami z Mokotowa do Śródmieścia przeprowadzona zostaje ewakuacja. Dwa dni później dochodzi do kapitulacji Mokotowa.

28 września - od tego dnia Żoliborz i Śródmieście to jedyne punkty oporu powstańczego. Dochodzi do rozmów między dowódcami AK z von dem Bachem w sprawie kapitulacji powstańców.

30 września kapituluje Żoliborz

1 października to dzień tymczasowego rozejmu i ewakuacji ludności cywilnej.

W nocy z 2 na 3 października podpisany zostaje w Ożarowie Mazowieckim honorowy akt o kapitulacji. Żołnierzy AK uznano za jeńców wojennych; przyznano im prawa kombatanckie, a ludność cywilna miała być traktowana zgodnie z konwencjami wojennymi. Jednak w Pruszkowie doszło do osądzeń, w wyniku których masowo wywożono cywilów do obozów koncentracyjnych.

4 października to pierwszy dzień dwutygodniowej żałoby narodowej z powodu klęski Warszawy.

Skutki powstania Warszawskiego

Polacy pokazali światu ze mimo braku broni, słabego wyszkolenia młodych żołnierzy mogli walczyć z przeważającymi siłami wroga przez 63 dni. Wzbudziło to wielki podziw wszystkich sojuszników, jednak na tym się skończyło.

Straty zarówno w ludziach jak i samej Warszawy były ogromne. Zginęło 150 tys. ludności cywilnej i 40 tys. powstańców. Pozostała ludność cywilna jak i powstańcy zostali przewiezieni do obozu przejściowego w Pruszkowie.

Niemcy nie zadowolili się zniszczeniami podczas powstania. Po wysiedleniu ludności specjalna brygada przeczesywała mieszkania w poszukiwaniu wartościowych rzeczy. Potem zaczęli palenie Warszawy. Spalili także wbrew umowie kapitulacyjnej Bibliotekę Krasińskich, Archiwum Akt Nowych i Bibliotekę Tyszkiewiczów. Zniszczeniu uległo 80% budynków.