20-lecie między wojenne i przemiany cywilizacyjne.

1) Słabości traktatu wersalskiego

Traktat w Rapallo – podpisany został przez Niemcy i Rosję bolszewicką. Oba państwa łączyła niechęć do postanowień traktatu wersalskich. Jego skutkami były zbrojenia Niemiec wbrew jego postanowieniom.

Traktat w Locarno (1925r) – podpisany przez Niemcy, mówił o nienaruszalności granic Francji i Belgii. Jego skutkiem był wzrost opozycji Niemieckiej na arenie międzynarodowej.

Liga narodów – była pierwszą próbą utworzenia międzynarodowego systemu bezpieczeństwa (zapobiegania wojnom). Jej słabość wynikała przede wszystkim ze sprzecznych dążeń państw, które wzajemnie blokowały swe wysiłki, i braku udziału niektórych mocarstw w jej pracach.


2) Rosja Bolszewicka

Lenin – twórca państwa radzieckiego, oficjalnie wprowadził tzw. czerwony terror. W 1918 r. został on ranny w wyniku zamachy i odtąd stopniowo wycofywał się z życia politycznego.

Lew Trocki – organizator Armii Czerwonej i bliski współpracownik Lenina. Jeden z kandydatów na przywódcę ZSRR.

Józef Stalin – dyktator z ZSRR, jego władza miała poparcie w całym systemie organów instytucji i organizacji.

Indoktrynacja – systematyczne i zorganizowane wpajanie przekonań politycznych.

Wielka czystka – okres w historii ZSRR, który doprowadził do całkowitego zlikwidowania partii leninowskiej oraz śmieci milionów zwykłych, niewinnych ludzi.

Kołchozy – spółdzielcze gospodarstwa niemające własności prywatnej.

Sowchozy – gospodarstwa państwowe.

Łagry – obozy koncentracyjne.

Gułag – centralny zarząd obozów.

Kolektywizacja wsi (uspołecznienie) – przymusowe uspołecznianie ziemi i produkcji rolnej.

NEP – nowa ekonomiczna polityka. Zezwolono wtedy na działalności niewielkich prywatnych firm oraz kapitału zagranicznego, głównie w rolnictwie i handlu w celu polepszenia sytuacji politycznej. NEP bardzo szybko przyniósł pozytywne zmiany. Komuniści obawiali się jednak, że polityka ta doprowadzi do odrodzenia kapitalizmu. Dlatego też Stalin, po umocnieniu swojej władzy bardzo szybko zerwał z tą polityką.

Industrializacja (uprzemysłowienie) – rozpoczęto wówczas ogromne inwestycje. Budowano głównie zakłady przemysłu ciężkiego, kopalnie i elektrownie.

Charakterystyczne cechy gospodarki ZSRR:
- likwidowanie własności prywatnej
- centralne zarządzanie gospodarką

Charakterystyczne cechy ustroju politycznego ZSRR:
- pozbawienie obywateli podstawowych swobód
- dyktatorskie rządy Stalina
- podporządkowanie życia społeczno – politycznego ideologii komunistycznej
- władza oparta na terrorze


3) Faszyzm we Włoszech

Faszyzm – ruch społeczno – polityczny o charakterze antydemokratycznym, totalitarnym.

Idea faszyzmu jest sprzeczna z:
- suwerennością narodu
- ideą rządów parlamentarnych
- wolnością polityczną

Według faszystów najważniejsze było PAŃSTWO.

Marsz na Rzym (1922r.) – 40 tys. Faszystów wyruszyło do Rzymu z zamiarem przejęcia władzy drogą zamachu stanu. Udało się obecny król (Wiktor Emanuel III) powierzył Mussoliniemu zadanie sformułowania nowego rządu.

Charakterystyczne cechy faszyzmu:
- w państwie faszystowskim nie ma demokratycznej reprezentacji społeczeństwa
- nie przestrzega się praw człowieka
- władza spoczywa w ręku wodza i partii faszystowskiej

Kontrybucja – kara pieniężna nakładana na państwo przegrane w wojnie przez państwo wygrane.


4) Nazistowskie Niemcy

Wizja świata wg Hitlera:
- ideologia narodowego socjalizmu (nazizm)
- rasizm
- antysemityzm

Przyczyny przejęcia władzy przez Hitlera (30.01.1933r., drogą wyborów)
- ogólnoświatowy kryzys gospodarczy
- duże bezrobocie
- wzrost popularności polityków obiecujących poprawę warunków życia
- rozbicie i skłócenie innych partii

Mein Kampf – książka napisana przez Hitlera podczas pobytu w więzieniu. Przedstawiła tam swoje poglądy na szereg istotnych kwestii politycznych, m.in.
- chciał zlikwidować postanowienia traktatu wersalskiego odnośnie Niemiec
- chciał zlikwidować inne partie polityczne (oprócz partii nazistowskiej)
- chciał przyłączyć ziemie Słowian jako nowe terytoria niemieckie

Antysemityzm – wrogość wobec Żydów, w hitlerowskich Niemczech przybrał szczególnie ostrą formę.

Metody rządzenia Hitlera:
- indoktrynacja młodych ludzi
- likwidacja niepotrzebnych osób
- wprowadzenie antysemityzmu
- noc kryształowa
- noc długich mieczy
- zawieszacie praw obywatelskich

Ustawy norymberskie (1935r.) – na ich mocy:
- odebrano Żydom obywatelstwo Rzeszy
- zakazano zawierania małżeństw mieszanych oraz unieważniono już zawarte
- usunięto ich ze stanowisk urzędowych
- lekarze i adwokaci żydowscy mogli świadczyć usługi jedynie osobom ich pochodzenia.

Kryształowa noc – miała miejsce z nocy 9 na 10 listopada 1937r. Zdemolowano wówczas 7,5 tys. Witryn sklepowych. Od tego momentu Żydom nie wolno było zajmować się handlem i rzemiosłem.


5) Rzeczpospolita w latach 1919 – 1926

Postanowienia konstytucji marcowej (17 marca 1921r.):
- ograniczenie kompetencji prezydenta
- źródłem władzy jest naród
- trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza)
- ochrona życia, wolności i sumienia
- równouprawnienie
- nienaruszalność własności prywatnej
- państwo demokratyczne

Gabriel Narutowicz – pierwszy prezydent niepodległej Rzeczpospolitej, został zamordowany w 1922r., zaledwie kilka dni po objęciu urzędu.

Stanisław Wojciechowski – był współ założycielem PPS oraz działaczem spółdzielczym. Został wybrany na prezydenta po śmierci Gabriela Narutowicza.

Przyczyny zamachy majowego:
- wewnętrzne:
upadek rządu Władysława Grabskiego i Aleksandra Ksrzeńskiego. Kolejny rząd Wincentego Witosa oparty na PSL i Chrześcijańskim Związku Jedności Narodowej, nie miał poparcia społecznego, po wcześniejszej kompromitacji z 1
928r. obawiano się, więc prawicowego zamachu stanu.
- zewnętrzne:
rozpoczęcie wojny handlowej z Republiką Niemiecką w 1925 r., traktat z Locarno

Zamach stanu 12 maja 1926r. (przejęcie władzy przez Piłsudczyków) – Piłsudski sądził, że wystarczy zbrojna demonstracja wiernych mu oddziałów, aby władze RP ugięły się i przekazały rządy. Jednak obecny prezydent Stanisław Wojciechowski odmówił podporządkowania się zamachowcom. W Warszawie doszło do 3-dniowych walk między wojskami Piłsudskiego a oddziałami wiernymi rządowi (12-15 maja). Rząd i prezydent podali się do dymisji.

Sanacja – uzdrowienie stosunków w państwie.

Metody rządzenia obozy sanacyjnego:
- zwalczali system parlamentarny
- stawiali na nadrzędność interesów w państwie
- chcieli wzmocnić władzę wykonawczą
- bezpartyjny blok pracy z rządem (BBWR)

Postanowienia konstytucji kwietniowej (23 kwietnia 1925r.):
- najważniejsze jest państwo
- ustrój republiki prezydenckiej (autorytarny)
- czołowe miejsce posiadał prezydent (kadencja trwała 7 lat), posiadał bardzo szerokie uprawnienia

Porównanie konstytucji marcowej i kwietniowej:
a) konstytucja marcowa
- ustrój demokratyczny
- forma państwa: republika parlamentarna
- naród źródłem władzy
- sejm i senat: organy ustawodawcze
- trójpodział władzy
- niewielkie kompetencje prezydenta
- prezydent mianował rząd zgodnie z żądaniami
b) konstytucja kwietniowa
- ustrój totalitarny
- forma państwa: republika prezydencka
- najważniejsze było państwo i jego dobro, a nie naród
prezydent pierwszym i najważniejszym organem władzy


6) Światowa gospodarka

Interwencjonizm – to teoria ekonomiczna zalecająca bezpośrednie inwestycje państwa w rynek.

Protekcjonizm – polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną, głównie za pomocą ceł nakładanych na przywożone, towary oraz koncesji i zakazów.

Plan Dawesa (1924r.) – określono w nim w nim roczne kwoty i zasady spłaty odszkodowań przez Niemcy.

Krach giełdowy – gwałtowny spadek cen akcji

Nowy ład – został opracowany przez zespół doradców. Uchwalono wówczas pakiet praw, mający na celu pobudzenie gospodarki. Prezydent ( Franklin Delano Roosevelt) uzyskał kontrolę m.in. nad emisją pieniędzy, rząd udzielił bankom kredytów, oddłużono farmerów, rozszerzono też świadczenia społeczne.

Kryzys gospodarczy z 1929 r. i następnych latach objawiał się w:
- krachu giełdowym
- fali bankructw
- zmniejszeniu produkcji przemysłowej
- obniżeniu obrotów w handlu zagranicznym (eksport i import)
- zmrożeniu inwestycji
- obniżeniu cen produktów rolnych w większym stopniu niż cen produktów przemysłowych


7) Nauka i technika

Edwin Hubble – odkrył, że im dalej znajdują się galaktyki od Ziemi, tym szybciej oddalają się od niej. Wykazał więc, że wszechświat jest większy niż dotychczas sądzono oraz, że nieustannie się rozszerza.

James Chadwick – odkrył neutron prowadząc badania nad budową atomu oraz zjawisko rozszczepienia jądra atomowego. Było to jedno z najważniejszych odkryć w dziedzinie fizyki jądrowej.

Enrico Fermi – otrzymał Nagrodę Nobla za prace doświadczalne nas sztuczną promieniotwórczością. Jest twórcą pierwszego reaktora jądrowego, uruchomionego w USA w 1942r. oraz współtwórcą pierwszej bomby atomowej.

Aleksander Fleming – odkrył penicylinę, potwierdzając tym samym słuszność maksymy swego idola, francuskiego chemika Ludwika Pasteura.

Taśmowy sposób produkcji – polega na rozdzieleniu całego procesu produkcyjnego na proste czynności. Są one wykonywane kolejno w miarę przesuwania się wytwarzanego przedmiotu na taśmie produkcyjnej.

Guglielmo Marconi – wynalazca radia