Romantyzm na zachodzie Europy

Należy odnotować, że romantyzm najwcześniej pojawił się w Europie w Anglii i w Niemczech, później natomiast we Francji i w krajach słowiańskich. Istotne jest również, że to właściwie w Niemczech w sposób najpełniejszy zaistniała teoretyczna refleksja na temat romantyzmu. Fryderyk Schlegel, August Wilhelm Schlegel, L. Tieck czy Novalis stworzyli podstawy programu romantycznego – koncepcję romantycznej poezji, natomiast filozof Schelling opracował system filozofii przyrody, syntetyzujący romantyczne kategorie postrzegania świata.

Podczas gdy romantyzm niemiecki miał charakter metafizyczno-cudowny, romantyzm angielski charakteryzował się zwrotem do życia codziennego, autentycznych przeżyć i związanych z nimi uczuć człowieka (R. Burns, W. Wordsworth. S.T. Coleridge), choć i tu pojawia się twórczość wizjonerska (W. Blake czy P.B. Shelley). W Niemczech po roku 1800 napór romantyczny zaczyna się wycofywać, w kulturze dochodzą do głosu tendencje racjonalistyczne, realistyczne i katolickie.

Z kolei we Francji romantyzm doszedł w pełni do głosu dopiero pod koniec lat 20. (W. Hugo i jego Cromwell oraz Hernani), wcześniej pojawiły się jego ślady w poezji A. Lamartine’a czy Chateaubrianda (u obu tych poetów znamienny jest romantyczny nastrój melancholijny), a także w krytyce i twórczości pani de Stal. Cechą charakterystyczną romantyzmu francuskiego stał się rozwój powieści realistycznej (Balzak, Stendhal) i powieści historycznej (V. Hugo, A. Dumas). Druga fala romantyzmu we Francji pojawiła się w latach 40., a cechowała ją fantastyka i cudowność (np. T. Gautier, G. de Nerval).

Tendencje romantyczne pojawiają się również w literaturach słowiańskich (oprócz polskiej – w rosyjskiej i czeskiej; przykładem może być odpowiednio twórczość A. Puszkina i M. Lermontowa oraz K.H. Mchy), a także w literaturze Ameryki Północnej (np. E.A. Poe, R.W. Emerson czy J. Cooper).

W okresie romantyzmu na gruncie francuskim i niemieckim, a później także i polskim, pojawiła się koncepcja kultury nawiązująca do XVIII-wiecznych kryteriów geograficznych (można ją uznać za element samowiedzy romantyków). Pani de Stal, bracia Schleglowie (także Goethe) czy Mickiewicz wyróżniali dwa typy kultury: kulturę Południa oraz Północy. Ta pierwsza wiąże się z Grecją i Rzymem, a więc z formacją klasycystyczną. Przyjazna człowiekowi natura przyczyniła się do narodzin w tych krajach kultury, która zwraca szczególną uwagę na zmysłową stronę rzeczywistości (symbolizuje ją rzeźba antyczna). Kultura Północy natomiast – reprezentują ją np. Niemcy i powstający w nich romantyzm – jest tworzona w warunkach, które nie sprzyjają człowiekowi. Dlatego właśnie artyści nie interesują się zmysłową stroną przyrody, zresztą niezbyt atrakcyjną, stawiają natomiast pytania o duchowy aspekt świata i człowieka, pogrążają się w refleksji i świecie wyobraźni, dotykają prawd tkwiących w głębi natury i człowieka.

Wydawnictwo Park