Poszukiwanie własnego kształtu, a uwikłanie w formę na podstawie "Ferdydurke" Gombrowicza.

W powieście Witolda Gombrowicza pt. „Ferdydurke” ukazany jest świat uwikłany w formę. W utworze pisarz stara się udowodnić, iż przejawy formy tłumią indywidualność każdego człowieka, gubią jego wnętrze, człowiek staje się marionetką w systemie obyczajów. Autor stara się wykazać, że ludzie są zamykani w klatce stereotypów, wytworzonych przez innych ludzi. Nie możemy uciec od formy, gdyż odchodząc od jednej wpadamy w drugą.

Forma jest to sposób rozumienia nas przez innych ludzi. Na formę, jaką nadają nam inni, wpływają gesty, czyny, styl mówienia, decyzje, jakie podejmujemy w życiu oraz sposób bycia. Jest to ogólna postawa wobec życia i reszty świata. Gombrowicz stara się udowodnić, że nawet odchodząc od stereotypów, wpadamy w formę buntownika. To ona kształtuje nas w oczach innych ludzi. Potwierdzeniem tego jest sam bohater powieści, który przechodzi przez trzy rodzaje ideologii: staroświecką szkołę, której zadaniem jest udziecinnić uczniów; nowomodną rodzinę mieszczańską oraz sielankową wieś. We wszystkich forma odgrywa znaczącą rolę, którą przyjmuje bohater.

W Ferdydurke Witold Gombrowicz piszę, iż jego celem jest stworzenie własnej formy. Mówi to wprost wykrzykując wręcz: Ach, stworzyć formę własną! Jego wymarzona forma to taka, która była by ucieczką od znanych nam stanów, swoistym skokiem na zewnątrz. Docelowa forma głównego bohatera, trzydziestoletniego Józia, jest znalezienie własnego kształtu, a nie dostosowanie się do przypisanej mu. Przedstawione przyjście w odwiedziny profesora, który przytacza fragmenty różnych poetów, takich jak Mickiewicz czy Comte ma na celu uwypuklenie popadania w formę nauczyciela – wychowawcy. Już na wstępie przeraża to Józia, który nade wszystko pragnie uciec od jakiejkolwiek formy, czy to swojej czy innych.

Główny bohater wyraźnie pokazuje nam, że poszukuje swojego osobistego kształtu, aby dostać się do świata dorosłych, w którym teoretycznie już żyje. Józio, pomimo swojego niedostosowania, zdaje sobie sprawę, iż posiadanie formy jest konieczne, by zaistnieć w realiach świata, natomiast uważa, że model nie jest najlepszym sposobem pokazywania siebie, bo zakłamuje zawsze jakąś część natury człowieka.

Równie wyraźnie Gombrowicz pokazane automatyczne przyjmowanie przez ludzi formy, jaka w danej chwili jest oczekiwana od danej osoby: np. gdy do pokoju Józia wchodzi belfer Pimka, ten automatycznie zaczyna zachowywać się jak uczniak, wysłuchuje wykładu, stara się nie okazywać znudzenia. Autor tym samym pokazuje jak bardzo człowiek jest uzależniony od formy. Pisarz zadaje czytelnikowi pytanie „Jak wielki wpływ na człowieka mają inni ludzie”. Człowiek istnieje tylko przez narzucenie przez drugiego człowieka obyczajów, sposobu zachowania itp., Choć z drugiej strony forma jest to sposób kontaktowania się z innymi ludźmi.

Forma jest niczym wymóg, by zaistnieć w niej w świadomości innych ludzi, tworzy się dopiero w kontakcie z innymi, jest nienaturalnym dla człowieka, bo jest narzucania z zewnątrz i fałszuje prawdziwą naturę danej osoby. Jest maską, za którą kryje się prawdziwy człowiek, jest jednak niezbędna w kontaktach między ludzkich, bo trzeba przyjąć jakąś konkretną formę, która będzie dla innej osoby zrozumiała, będzie do niego docierać; ponieważ człowiek żyje w społeczeństwie, jest skazany na formę, nie może od niej uciec, bo ucieknie również od ludzi. To wiąże się z rozważaniem nad dojrzałością, bądź niedojrzałością człowieka; dziecko, niedojrzałe, nie przyjęło jeszcze konkretnej formy, jego przeżycia, uczucia i treść psychiczna nie skrystalizowały się jeszcze w jasno odbieralną formę; dopiero człowiek dojrzały przyjmuje konkretną formę, która umożliwia innym ludziom przekazanie własnego ja tak, że będą oni mogli ją zrozumieć.

Ferdydurke jest powieścią o zniewoleniu człowieka w formie, jej złym wpływie na osobowość człowieka, jego kulturę. Destrukcja widoczna jest również w obyczajach i schematach społecznych. Będąc dziećmi przyjmujemy formy, aby ukształtować osobowość, później jednak takie zachowanie powoduje zdziecinnienie człowieka.

U Gombrowicza to forma steruje naszym zachowaniem, ogranicza nas, a przy tym buduje porozumienie międzyludzkie. Wyjście z niej powoduje chaos i uniemożliwia życie w społeczeństwie. Autor zaznacza również, iż należy podejmować formy, które nam odpowiadają, a nie bezkrytycznie podążać za innymi. Nasza forma powinna być odzwierciedleniem wyrażanych przez nas poglądów, sposobem przekazania własnego widzenia świata. - Józio krzyczy w powieści: "Niech kształt mój rodzi się ze mnie, niech nie będzie robiony mi!". Zdanie to ma być dla nas – czytelników zarówno ostrzeżeniem, jak i drogowskazem, który daje nam pisarz poprzez Ferdydurke.