Oświecenie - opracowanie epoki.

Oświecenie:pierwszą epoką w nowożytnych dziejach, nazywane tez wiekiem filozofow i rozumu.Życie społeczne i kulturalne nacechowane było krytycyzmem wobec istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia człowieka z więzów feudalnych, krępujących jego myśli, hamujących rozwój postępu, nauki i oświaty.wartosci oswiecenie:myslenie,rozum,natura,wiedza,praca, doswiadczenie,uzytecznosc,tolerancja.Czas trwania: Europa-koniec XVIIw. do konca XVIIIw.W Polsce sa 3fazy:a)wczesna-od lat 40-tych XVII w. do roku 1764. b)dojrzala-(zwaną też czasami stanisławowskimi)-lata 1764-1795;c)schylkowa-(zwaną też późnym oświeceniem lub oświeceniem postanisławowskim) - lata 1795-1822. Motto epoki:bawić,uczyć,wychowywać. Oda-utwór poetycki, który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący osobę, ideę, wydarzenie;łączy elementy retoryczne i liryczne;wyraża tematyke okolicznościowa oraz filozoficzno-moralna. Klasycyzm epoki oświecenia-kierunek artystyczno-literacki, literatura epoki oświecenia stara się odkrywać racjonalne prawa rządzące naturą i człowiekiem.Dlatego triumfuje wówczas klasycyzm dążący do jasności porządku i harmonii. Spod mnogości zjawisk, drogą rozumnego wyboru pisarze wydobywają ogólne zasady.Dąży się do prostoty stylu oraz przejżystości myśli.Osiągnięcie tego ideału ułatwiają reguły sztuki. Wolnomyślicielstwo—Libertynizm czyli liberate- wolnosc: *pogląd gdzie najistotniejszą rzeczą jest wolność- słow, czynów,*krytykowanie wszelkich norm religijnych i społecznych. *krytycyzm,* nie wierzyli w żadne kodeksy moralne,* w życiu kierowali się epikurejską filozofią dążenia do rozkoszy i unikania wszelkich przykrości,* nie trzeba bać się śmierci,*do najsławniejszych libertynów XVIII stulecia należeli Casanova oraz de Sade. Empiryzm-pogląd filozoficzny uznający doświadczenie zmysłowe za jedyne źródło poznania świata. "Empiria" znaczy "doświadczenie". Prekursorem tego nurtu był a ngielski filozof Francis Bacon. Kładł on nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego nie da się potwierdzić praktycznie. Powiesc - jeden z głównych gatunków nowożytnej prozy epickiej, cechujący się na ogół większym rozmachem, obszerniejszym układem wątków i postaci, a także zdarzeniowym charakterem świata przedstawionego; Satyra- utwór o celu dydaktycznym, wytykający i ośmieszający wady i występki zarówno natury ludzkiej, jak i życia zbiorowego - obyczajowego, społecznego, politycznego; Bajka - utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający morał (pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Rokoko- kierunek w sztuce i obyczajowości związany z kulturą dworu, stawia cele rozrywkowe, zabawowe, najwyraźniej widoczny jest w architekturze wnętrza. Sentymentalizmem-nazywamy prąd literacki,który rozwinął się w europejskim oświeceniu w opozycji do dominującego klasycyzmu.Sentymentalizm był nastawiony na penetrację wewnętrznego,uczuciowego życia człowieka. Wmiejsce charakterystycznego dla klasycyzmu kultu rozumu sentymentaliści głosili pochwałę czułości i prostoty d; ”Rozważania otyczące rozumu ludzkiego”-J.Locke: (1632-1704)zródlem ludzkiej wiedzy jest doświadczenie i rozum będący kategorią nadrzędną.Na doświadczeniu opiera się prawda,człowiek,życie.W czasie narodzin jesteśmy czystą kartką.Nie istnieje wrodzona idea dobra i zła.Ciągłe rozwijanie,samorealizacja.Przyjemność umysłowa głębsza i trwalsza od innych. *„Kubuś fatalista i jego pan”-D.Diderot:Nowe spojrzenie człowieka oświeceni.Tekst ma charakter satyryczny i ironiczny.Można odczytać ważne hasła oświecenia: równość,wolność,braterstwo.Reprezentuje powiastke fil.Tekst narracyjny,charakter pretekstowy. Kubuś jest nieposłuszny,ma własne zasady,chce być panem swojego pana.Przewyższa go błyskotliwością, inteligencja i umiejętnością znalezienia się w każdej sytuacji.Kubuś tłumaczy swoją wyższość tym że jest to zapisane w górze(Bóg tak chciał).Innym arg. jest koniecznośc(prawo konieczności);prawo natury świat się zmienia i trzeba się dostosować; wielka księga (encyklopedia francuska)-z niej nauczył się całej wiedzy. Kubuś ma szacunek do siebie nie da sobą pomiatać jest partnerem nie sługą.Utwór krytykuje dotychczasowy układ społ.oparty na hierarchizacji i podziałach kasowych. Koncepcja fatalistyczna(ludzi inteligentni jak Kubuś będą rządzić światem). Ignacy Krasicki:urodził się w ziemi sanockiej w 1735 roku. Pochodził z podupadłej rodziny magnackiej. Nauki szkolne pobierał w Kolegium Jezuickim we Lwowie . Przez pewien czas przebywał za granicą ,w Rzymie./*Hymn do miłości ojczyzny”-poetycki debiut poety.Opisuje,chwali miłośc do jczyzny-patriotyzm(trudna heroiczna postawa).Krytyka nadużywania wielkich słów niemożliwych do wprowadzenia: „Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,…”. 1 z najpopularniejszych wierszy patriotycznych./Bajki: Szczur i kot – jest atakiem na jedną z najgorszych wad ludzkich jaką jest pycha. Z Bajki wypływa morał że nie należy się wywyższać.Ptaszki w klatce kto nie zazna wolności nie zrozumie jej i nie doceni.Kruk i lis Bajka jest krytyką naiwności i podatności na łatwe pochlebstwo.Dewotka – ośmiesza fałszywą pobożność ludzi.//Satyry: ,,Pijaństwo” *dwaj szlachcice,*lubili pić*drugi rozmówca sprzeciwiał się pijaństwu*język prosty, komunikatywny*występują rymy* rzeczowniki dynamiczne odnoszące się do alkoholu*rozmówcę charakteryzuje nieumiarkowanie w piciu*jest typem szlachty sarmackiej*twierdzą że piją z grzeczności*zawsze znajdują alibi do wypicia*autor dochodzi do wniosku, że pijący są jak zwierzęta.,,Żona modna*satyra obyczajowa, abstrakcyjna* problem rozrzutności żony*mąż był pantoflarzem*żona była głową rodziny, stawiała warunki(jeśli się na coś nie zgodził stwierdzała koniec związku)*był pazerny, zachłanny*ożenił się z nią dla majątku*ośmieszenie krytykuje cudzoziemszczyznę, a ośmiesza pazerność. .S.A.Poniatowskiego -Komisja Edukacji Narodowej pierwsze polskie ministerstwo oświaty w Polsce , oddało oświatę w ręce świeckie , stworzyło program podręczników (Towarzystwo do ksiąg Elementarnych) upowszechniło język polski w szkołach. -Towarzystwo przyjaciół narodowych towarzystwo którego celem jest dbanie o zdobycie kultury polskiej. Wielkie dziela literatury francuzkiej "kandyd"woltera , "nowa heloiza' rousseau Kandyd, czyli optymizm*Wolter -twórca utworu, wolnomyśliciel*rodzaj powieści-fabuła; powiastka-pretekstem, wyjściem, idea, teza światopoglądowa* przeżycia bohatera*Leibniz-filozof*świat urządzony doskonale przez Boga*wszystko ma swój sens i cel*filozofia optymistyczna *Kandyd(uczeń Panglossa) i Pangloss(nauczyciel, filozof) -poznawanie świata*wędrówka, podróż*zbieraie doświadczeń, rzeczywistość i ponawanie świata. *„Balon”-A.Naruszewicz:Jest to oda.Autor opisuje ważne wydarzenia kulturalne i hist.-1lot balonem nad Warszawą. Przedstawienie gniewnego Jowisza i Ikara miało uwydatnić owe wydarzenie.przedst. perspektywa człowieka lecącego balonem.Reakcja na ten wyczyn ludzi zwykłych(coś niesamowitego,magicznego) i filozofów(wszystkie marzenbi amożna zrealizować)jest różna.W2ost.zwrotkach przedst.sarmata. Autor pisał utwór w czasie trwani sejmu wielkiego,kiedy sytuacja Polski był trudna.Ton utworu patetyczny,podniosły. *„Sofijówka” -St.Trembecki:Uporządkowana kolej rzeczy,którarządzi światem. Wszystko ma swój koniec bez względu na przyczyny kończy się śmiercią. Franciszek Karpiński-przedstawiciel literatury sentymentalnej. Molier to twórca francuski. Pisał on komedie. Jego najlepsze dzieła to "Świętoszek" i "Skąpiec".W "Świętoszku" Molier krytykuje wady Francuzów. Próbuje ośmieszyć dość rozpowszechnione przywary. Jest to satyra na bigoterię i wszelkie przejawy hipokryzji. Krytykuje też przejawy dewocji. Ośmiesza naiwność, kłamstwo, łatwowierność i obłudę. Według Moliera zadaniem poezji jest poprawiać ludzi bawiąc ich jednocześnie. Molier przeciwstawiał się obłudzie na płaszczyźnie moralnej.