Omów działalność rządu polskiego na emigracji w latach 1939-1943

Gdy 17.09.1939 roku wojska armii radzieckiej zaatakowały wschodnie tereny Rzeczypospolitej, prezydent Ignacy Mościcki w specjalnym orędziu do narodu ogłosił, iż konieczne będzie przeniesienie siedziby głowy państwa i naczelnych organów na tereny państwa rumuńskiego, będącego sojusznikiem Polski. Mościcki korzystając z prawa, jakie dawała mu konstytucja kwietniowa z dnia 23 kwietnia 1935 roku, wyznaczył swojego następcę. Został nim ambasador RP w Rzymie- gen. Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Na tę sytuację zareagował rząd francuski stwierdzając, iż nie uzna rządu powołanego przez Wieniawę-Długoszowskiego. Powołanie Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie zostało dokonane z zachowaniem formalnoprawnej ciągłości państwowości polskiej- 30 września 1939 roku internowany w Rumunii prezydent RP Ignacy Mościcki przekazał urząd prezydenta Władysławowi Raczkiewiczowi.
Władysław Raczkiewicz powierzył misję utworzenia rządu Władysławowi Sikorskiemu, który jednocześnie objął funkcję premiera, ministra spraw wojskowych, ponadto został naczelnym wodzem i generalnym inspektorem Polskich Sił Zbrojnych. Główny trzon nowego rządu stanowili politycy z takich partii jak: Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy i Polska Partia Socjalistyczna. Wicepremierem został Stanisław Stroński, który pełnił także stanowisko ministra informacji i dokumentacji. Ministrem spraw zagranicznych został August Zaleski, ministrem pracy-Jan Stańczyk. Podstawę prawną funkcjonowania rządu stanowiła Konstytucja kwietniowa (23 IV 1935). Pierwszą siedzibą rządu emigracyjnego był Paryż, później rząd przeniósł się do Angers.W dniu 2.11.1939 roku Raczkiewicz rozwiązał Sejm i Senat, przez co uzyskał kompetencje władzy ustawodawczej. Organem doradczym, którego zadaniem była praca nad przyszłym ustrojem państwa została powołana przez Raczkiewicza w dniu 9.12.1939 roku- Rada Narodowa, w skład, której wchodzili przedstawiciele wszystkich partii rządowych. Na przewodniczącego Rady Narodowej wybrano Ignacego Paderewskiego. Głównym zadaniem rządu Sikorskiego było utrzymywanie ciągłego kontaktu z narodem polskim, walczącymi w obronie ojczyzny Polakami oraz dyplomatyczne akcje protestacyjne przeciw okupantowi. Rząd uznawał za konieczność aktywną walkę przy boku Francji i Wielkiej Brytanii przeciwko Hitlerowi i jego sojusznikom. 11 listopada 1940 roku została podpisana deklaracja polsko-czechosłowacka, dotycząca głównie spraw politycznych i gospodarczych oby państw oraz granicy polsko-czechosłowackiej. Obydwa państwa dążyły również do nawiązania stosunków z ZSRR. Odnośnie ustroju powojennej Polski zakładano, że będzie ona krajem demokratycznym i chrześcijańskim zapewniającym wszystkim jej obywatelom dostatnie życie w poczuciu bezpieczeństwa miała być również traktowana sprawiedliwie przez inne narody.
Wynikiem ciągłości walki przy boku sprzymierzeńców miało być utworzenie polskiej armii. Prace nad utworzeniem armii na obczyźnie powierzono Ministerstwu Spraw Wojskowych. Od października 1939 roku specjalna komisja rozpoczęła pobór. Rekrutacje prowadzono wśród żołnierzy, internowanych w Rumunii i na Węgrzech, Polonii francuskiej, brytyjskiej, amerykańskiej i kanadyjskiej. Dnia 4 stycznia 1940 roku została podpisana umowa polsko-francuska o utworzeniu armii na terenie Francji pod polskim dowództwem. Początki Polskiego państwa podziemnego przypadają na wrzesień 1939 roku. Najważniejszą decyzją, co do przyszłości Polski podziemnej było utworzenie Służby Zwycięstwu Polski. Głównym komendantem został Michał Karaszewicz-Tokarzewski. Głównymi zadaniami postawionymi przed SZP były m. in.:
• walka z najeźdźcą
• przygotowanie polskiej armii podziemnej do walki
• tworzenie tymczasowych ośrodków władzy
Generał Władysław Sikorski nie był zadowolony z pracy SZP, gdyż do głosu w państwie zaczęli dochodzić piłsudczycy. Efektem tego było przekształcenie SZP w Związek Walki Zbrojnej. ZWZ było wojskiem polskim, jedyną działającą organizacją w państwie polskim, skupiającą w swych szeregach Polaków pragnących walczyć przeciwko okupantowi. ZWZ był całkowicie podporządkowany rządowi Władysława Sikorskiego. Rządy Francji i Wielkiej Brytanii nie były zbyt przychylnie nastawione do władz polskich na emigracji, podobnie było z wojskami ZSRR. Sprawami spornymi stały się wschodnie ziemie Polski a dokładniej zmiany, jakie wprowadziły władze radzieckie. Rząd polski nie wyrażał zgody na wybory do Zgromadzeń Ludowych oraz protestował przeciwko wydanemu dekretowi o obywatelstwie radzieckim dla ludności ziem zagarniętych. Brak zainteresowania sprawami polskimi wykazywały także państwa neutralne, nie chcąc się narażać Berlinowi i Moskwie. Problem Polski pominięto również na grudniowym posiedzeniu Ligi Narodów. Przychylne stanowisko do spraw Polski zajmowały Watykan i Stany Zjednoczone. W listopadzie 1940 roku Polska i Czechosłowacja ogłosiła specjalną deklarację o zacieśnieniu wzajemnych więzi odnośnie polityki i gospodarki obu krajów. W maju 1940 roku wojska niemieckie zaatakowały Holandię, Belgię i Luksemburg oraz wkroczyły na północne tereny Francji. Po ciężkich walkach Paryż został zdobyty, a Francja ogłosiła kapitulację wobec Niemiec. Po tej klęsce terytorium francuskie zostało podzielone na dwa obszary: strefę okupowaną i strefę, gdzie rządził rząd z siedzibą w Vichy. Walczące po stronie Francji oddziały armii polskiej uległy w większej części rozbiciu. Większość żołnierzy wzięto do niewoli lub internowano. Wobec takiego rozwoju sytuacji, jedynym sprzymierzonym państwem, gdzie mogłyby przenieść się władze polskie była Wielka Brytania. 19 czerwca 1940 roku gen. Sikorski przyleciał do Londynu i spotkał się z premierem - Winstonem Churchillem. Wielka Brytania odrzuciła wszelkie niemieckie oferty pokojowe i ogłosiła prowadzenie wojny aż do końca. Pod koniec czerwca 1940 roku, część polskich polityków emigracyjnych zaczęła oskarżać Sikorskiego o zbyt późną ewakuację armii polskiej z terenów Francji. Sikorski z polecenia Raczkiewicza miał także zdymisjonować ministrów oskarżonych o utratę części złota Banku Polskiego. W wyniku odmowy Sikorskiego, Raczkiewicz zażądał jego rezygnacji z funkcji premiera a sam powołał na to stanowisko Augusta Zaleskiego. Jednak wierni Sikorskiemu oficerowie, Rada Narodowa i część emigracji nakłaniali Zaleskiego, by ten zrezygnował z powierzonej mu funkcji, dzięki czemu rząd wrócił do poprzedniego składu sierpniu 1940 niemieckie lotnictwo zaatakowało Anglię. Rozpoczęła się decydująca dla tej fazy II wojny światowej walka o panowanie w powietrzu (tzw. Bitwa o Anglię). W jej obronie zostały uformowane specjalne Polskie Siły Powietrzne i Lądowe pod dowództwem polskim, pozostające w czasie wojny pod kontrolą brytyjską.Po ataku Niemiec w czerwcu 1941 roku na ZSRR, Wielka Brytania była bardzo zainteresowana odnowieniem stosunków między Polską a Związkiem Radzieckim. Również premier RP- dokonał zmian w swojej polityce zagranicznej. Władysław Sikorski odszedł od polityki tzw.“dwóch wrogów”. Wynikiem tego był podpisany dnia 30 lipca 1941 roku układ Sikorski-Majski. Dotyczył on głównie:
• unormowania stosunków polsko-radzieckich i wzajemnej pomocy w walce z Niemcami
• utworzenia armii polskiej na terenie ZSRR
• poprawy bytu Polaków, wywiezionych w głąb ZSRR
• unieważnienie wszystkich traktatów niemiecko- radzieckich z 1939 roku, które dotyczyły zmian terytorialnych państwa polskiego
Armia polska miała być utworzona w możliwie najkrótszym czasie, przeznaczona do walki przeciwko Niemcom przy boku ZSRR. Po zakończeniu wojny armia miała wrócić do Polski. Dowódcą armii został gen. Władysław Anders. W lipcu 1942 roku armia osiągnęła liczbę 72 tys. Jednak próby wykorzystania do swoich potrzeb polskiej armii, zarówno przez Churchilla jak i Stalina, ochłodziły wyraźnie polsko-radzieckie kontakty w wyniku, czego na terenie ZSRR pozostawiono 44 tys. armię, resztę ewakuowano do Iranu. Tragiczne w skutkach we wzajemnych stosunkach okazało się odkrycie przez Niemców, masowych grobów oficerów polskich w lasach pod Katyniem. W okresie od marca do czerwca 1943 roku, władze niemieckie znalazły osiem masowych grobów, a w nich około 4 tyś. zwłok polskich oficerów. Podejrzenie o dokonanie mordu padło na władze radzieckie. Jednak te stanowczo zaprzeczyły tym oskarżeniom. Aby wyjaśnić tę sprawę, rząd polski zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie, który miał zbadać zbrodnię katyńską. W odwecie władze ZSRR oskarżyły rząd o współpracę z Hitlerem. Mimo starań Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, w kwietniu 1943 roku, Rosja ostatecznie zerwała stosunki z rządem polskim na emigracji. Ta sytuacja położyła jednocześnie kres rozmowom polsko-czechosłowackim, odnośnie przyszłej konfederacji. Cała ta sytuacja niekorzystnie wpłynęła na popularność polskich władz na emigracji, szczególnie wśród kadry oficerskiej na Bliskim Wschodzie, opozycji w USA, w Londynie i w I Korpusie w Szkocji. Wielu domagało się zmiany rządu. Sikorski wiedział, że jedyną szansą na ostateczne rozwiązanie problemu wschodniej granicy Polski, jest bezpośrednie porozumienie ze Stalinem. Sikorki by załagodzić głosy krytyki wśród opozycji udał się na Gibraltar. Podczas odlotu do Wielkiej Brytanii 4 lipca 1943 roku, samolot wraz z Sikorskim na pokładzie, runął do morza tuż po starcie.



Agata Miłoszewicz