Rozwój dziecka od narodzin do 1 roku.

Rozwój dziecka
od narodzin do pierwszego roku życia.

Praca z dn. 26.11.2006

Rozwój – ciąg zmian prowadzący do wyższego stopnia zróżnicowania struktury i funkcji organizmu, rozwój polega nie tylko na ilościowym wzroście ale także na przemianach jakościowych różnych funkcji i właściwości psychicznych.

Rozwój - długotrwały proces selekcji gatunkowej w trakcie przystosowania do środowiska.
(Darwin)

W rozwoju występują pewne cechy typowe, charakterystyczne, czyli tzw. właściwości wieku. Zmieniają się one w różnym tempie i rytmie, zależą od wieku dziecka. W początkowych stadiach rozwój przebiega szybciej, niż w późniejszych. Wcześniejsze okresy rozwojowe trwają krócej, a późniejsze dłużej. Okresy rozwoju człowieka:

Po 9 miesiącach życia wewnątrzmacicznego dziecko w chwili narodzin po raz pierwszy spotyka się z powietrzem atmosferycznym, wydaje pierwszy krzyk i tym samym po określonym czasie porodu oddziela się od organizmu matki rozpoczynając swoją jedyną
i niepowtarzalną drogę życia.
Stadium noworodka - Wśród 12 pierwszych miesięcy, które składają się na niemowlęctwo, wyodrębniamy pierwszy miesiąc życia dziecka jako stadium noworodka.
Proporcje ciała noworodka są odmienne od proporcji ciała dziecka starszego i człowieka dorosłego: głowa i mózg są stosunkowo duże, twarz mała – kości szczęki i żuchwy nie są
w pełni ukształtowane, powieki mocno zaciśnięte , krótka niewidoczna szyja , tułów długi
a kończyny krótkie i podkurczone.
Układ kostny noworodka - tkanka kostna przypomina raczej chrząstkę niż kość, zawiera niewielka ilość soli mineralnych, jest obficie unaczyniona. Na sklepieniu czaszki, w miejscu zetknięcia kości ciemieniowych i czołowych, znajduje się ciemiączko duże, przestrzeń wypełniona miękką tkanką włóknistą. Podobnie jak między kośćmi ciemieniowymi a kością potyliczną - ciemiączko małe. W miarę wzrostu czaszki niemowlęcia ciemiączka kostnieją i zarastają się. Ciemiączko małe zarasta się w pierwszym kwartale życia, ciemiączko duże - ok. 15 miesiąca.
Przez pierwszych kilka tygodni (0 - 8) życia dziecko zdaje się nie reagować na bodźce
z zewnątrz. Przez większą część doby śpi (spowodowane jest to niedojrzałością kory mózgowej) Okresy, gdy czuwa są rzadkie i krótkie, ale systematycznie się wydłużają. Można powiedzieć, że niemowlę funkcjonuje we własnym świecie i koncentruje się na zaspakajaniu swoich podstawowych potrzeb
Układ mięśniowy nie jest całkowicie ukształtowany , włókna mięśniowe są cienkie a siła ich skurczów niewielka .W tym okresie przeważają mięśnie zginające – co powoduje zgięcie kończyn noworodka .
Dziecko rodzi się z zasobem zaledwie kilku odruchowych zachowań.
Zaczyna ssać, gdy poczuje dotyk na ustach, zamyka oczy na widok jasnego światła i chwyta wszystko co znajduje się w zasięgu jego dłoni. Po pewnym czasie noworodek wpatruje się
w twarze i wodzi wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami ( około 2- 3 miesiąca życia ). Stosunek noworodka do otaczającego świata regulują przede wszystkim odruchy bezwarunkowe. Oprócz specyficznych reakcji bezwarunkowych, które są odpowiedzią na poszczególne, określone bodźce, obserwuje się u noworodka reakcje ruchowe na całokształt bodźców związanych z nowym dla niego środowiskiem. Ten drugi rodzaj aktywności ruchowej nazywamy ruchami błędnymi. Są to nieskoordynowane ruchy ciała, na przemian szybkie, przypominające uderzenia, to znów powolne, płynne. Każda część ciała porusza się jakby oddzielnie, przy tym najczęściej poruszają się kończyny dolne, następnie górne, rzadziej natomiast głowa i tułów.
Układ nerwowy choć jest ukształtowany nie jest w pełni dojrzały i zróżnicowany. Mózg noworodka w ciągu pierwszych dwunastu miesięcy zwiększy swoją wagę ponad dwukrotnie, a komórki mózgowe przejdą zasadnicze przemiany jakościowe. W okresie noworodkowym układ nerwowy przejawia się głównie w odruchach bezwarunkowych , które nie wymagają udziału wyższych ośrodków mózgu.
Pierwszy miesiąc życia noworodka to także ważna dla organizmu adaptacja układu pokarmowego i proces odżywiania ( trawienie i wchłanianie pokarmu) , układu moczowego – do wydalania produktów przemiany materii , układu krążenia – cała krew zaczyna przepływać przez płuca , zamykają się drogi szybkiego przepływu z serca prawego do lewego.

Okres niemowlęcy
I kwartał
Tempo rozwoju i wzrostu staje się nieco wolniejsze niżeli w okresie wewnątrzłonowym czy noworodkowym , pojawia się fizjologiczny kryzys dojrzewania. Niemowlę okazuje wzrastającą wrażliwość na bodźce zewnętrzne , narząd słuchu zaczyna odbierać poszczególne dźwięki i niemowlę reaguje i przyzwyczaja się do głosu matki. Zaczyna pojawiać się
(choć jeszcze słaba) świadomość matki jako obiektu zewnętrznego. Dziecko reaguje uśmiechem na widok ludzkiej twarzy - interesuje się tym, co na "zewnątrz". W tej fazie rozwoju powoli dojrzewają takie funkcje układu nerwowego jak: pamięć; zdolności poznawcze, motoryczne i koordynacja wzrokowo - ruchowa.
Ten okres w życiu dziecka jest nazywany fazą symbiozy, ponieważ funkcjonuje ono tak, jakby stanowiło jedność z matką. Proporcje ciała w pierwszych 2 miesiącach życia niemowlęcia nie odbiegają od proporcji noworodka. W dalszym ciągu duża głowa ( jej część mózgowa ) dominuje nad częścią twarzową , nie zmieniają się także proporcje innych części ciała aż do 3 miesiąca życia, kiedy tempo wzrastania kośćca jest szczególnie intensywne. Przykładem może być część mózgowa czaszki – zarastanie ciemiączek , lub tempo wzrastania klatki piersiowej – która powoli swym obwodem zaczyna być większa od obwodu główki. Wydłużają się kończyny niemowlęcia zmieniając sylwetkę i proporcje dziecka. .Powiększa się waga ciała co związane jest z przyrostem tkanki tłuszczowej oraz ze wzrastaniem mięśni
i kości.
Rozwój mięśni dokonuje się równocześnie z rozwojem układu nerwowego, co jest podstawą rozwoju psychomotorycznego , rozwoju aktywności i dalszego rozwoju somatycznego. Istnieje pewna prawidłowość w rozwoju zdolności ruchowych i opanowaniu własnego ciała
– to kolejność uaktywniania poszczególnych fragmentów ciała: od głowy do kończyn ,
od środka ciała do jego obwodu , od dużych grup mięśniowych do coraz mniejszych. Pojawiająca się w 2 – 3 miesiącu koordynacja ruchowa świadczy o dojrzewaniu układu mięśniowego i nerwowego , oraz narządów zmysłu –niemowlę zatrzymuje wzrok na barwnych przedmiotach (około 2 mc ) , śledzi je w ruchu ( około 3 mc ).Obserwujemy także proces akomodacji oka. Przemiany układu nerwowo-mięśniowego dziecka pozwalają mu na próby sięgania i chwytania widzianych przedmiotów.

II kwartał
W tym okresie swego życia dziecko panuje nad swymi ruchami głowy , potrafi nie tylko trzymać ją swobodnie , ale kierować w wybranym przez siebie kierunku i rozglądać się
z zaciekawieniem. Rozwija motorykę rąk wyciągając, macając i chwytając widziane przedmioty – potrafi samodzielnie zjeść ciastko - koordynacja wzrokowo- ruchowa.
Reaguje na brzmienie własnego imienia, jego wypowiedzi sprowadzają się w dalszym stopniu do głużenia, lecz w szóstym miesiącu zaczyna się gaworzenie właściwe ( gaworzenie sylabami takimi jak mama , tata.( konsekwencją prawidłowego rozwoju czynności słuchowych jest prawidłowy rozwój mowy ). Dzięki intensywnemu rozwojowi układu kostno-mięśniowego ( rozwój mięśni tułowia) dziecko opanowuję poszczególne fazy przewracania się z pleców na brzuch i powoli opanowuje pozycje siadania .Niemowlę czteromiesięczne musimy asekurować z trzech stron, natomiast w szóstym miesiącu asekuracja ze strony rodzica nie jest zbyt konieczna. Nadal stopniowo kształtują się proporcje w budowie ciała - kończyny , a zwłaszcza nogi rosną szybciej niż tułów – niemowlę zmienia położenie nóg na wyprostowane. Sylwetka nabiera kształtów miniatury człowieka dorosłego. Na koniec II kwartału życia przypada także intensywny rozwój ostatniej grupy dużych mięśni miednicy i kończyn dolnych co pozwala na podpieranie się nóżkami podczas unoszenia dziecka do góry.

III kwartał
To okres kontynuacji procesów zachodzących w poprzednich miesiącach. Zachodzi dalsza zmiana proporcji budowy ciała. Zwiększona ruchliwość dziecka powoduje utratę tłuszczu
w tkance podskórnej. Indywidualny wyraz twarzy dziecko uzyskuje dzięki zmianie części mózgowej ( zmniejsza się ) i wyodrębnieniu się części twarzowej wraz z mięśniami mimicznymi twarzy. U wielu niemowląt rozpoczyna się proces ząbkowania , u innych jest to pojawienie się kolejnego zęba. Bardzo częstym objawem ząbkowania jest : obrzęk , zaczerwienienie , swędzenie dziąseł i dość wysoka gorączka dziecka.
Dziecko w tym kwartale potrafi już doskonale pełzać i raczkować- powiązane jest to
z rozwojem mięśni tułowia i sprawności kręgosłupa. Nadal doskonalony jest rozwój ruchowy, umiejętność siadania i siedzenia. Kolejną czynnością ruchową dziecka będzie stanie. Możemy obserwować coraz lepszą precyzję ruchów rąk , oraz różnice w sposobie chwytania. Około ósmego miesiąca życia pojawia się chwyt nożycowy rąk z uwzględnieniem kciuka , a miesiąc później chwyt pęsetkowy – kciuk + palec wskazujący.
Bardziej dojrzały układ nerwowy i precyzja motoryki rąk sprawia iż dziecko jest bardziej aktywne i chętne poznawania otoczenia. Powstają pierwsze reakcje kołowe nie tylko
w mowie ale także i czasie zabawy. Ważnym elementem jest rozwój uczuć i kontaktów. Dziecko może reagować różnorodnie na nowe sytuacje , nie znane otoczenie , przejawiać swoją wolę i miewać stany lękowe ( lęk ósmego miesiąca )

IV kwartał
To okres wzmożonego rozwoju tkanki mięśniowej poprzez zwiększenie udziału masy mięśniowej w przyroście ogólnej wagi ciała .Dziecko szczupleje lecz jest to fizjologiczna tendencja rozwojowa. Sylwetka zgrabnieje i wydłużają się kończyny dolne. Zmniejszenie ciemieniączka jest wyrazem dojrzewania układu kostnego .Wyrzynają się kolejne zęby
– oprócz istniejących już 2 dolnych i górnych siekaczy pojawiają się następne. Układ mięśniowy a także nerwowy dziecka znajduje się na określonym , wyższym poziomie dzięki czemu niemowlę posiada umiejętność chodzenia – niemowlęta , których rozwój ruchowy jest szybszy. Chodzenie wymaga od dziecka skoordynowania wielu skomplikowanych czynności i dlatego proces ten rozciąga się w tak długim okresie ( począwszy od III kwartału do drugiego roku życia u niektórych dzieci )Dziecko przyjmuję postawę pionową – jak wiadomo kręgosłup dziecka starszego i człowieka dorosłego ma charakterystyczne przednio tylne wygięcia , których nie ma dziecko w chwili narodzin. W okresie embrionalnym płód ułożony jest w zgięciu grzbietowym. Również noworodek wykazuje tylko jedną krzywiznę przypominającą literę C. Z biegiem czasu pod wpływem ciężaru głowy i kończyn to łukowate wygięcie wyprostowuje się .Wygięcie kręgosłupa do przodu w odcinku szyjnym zaczyna wykształcać się około trzeciego - czwartego miesiąca – wzmocnienie mięśni grzbietu
i dżwiganie głowy. W konsekwencji wyrównawczej powstaje wygięcie kręgosłupa do tyłu
w odcinku piersiowym i lędźwiowym. Pod koniec pierwszego roku życia dzięki wzmacnianiu się mięśni , zwłaszcza pośladkowych dziecko zaczyna stawać i chodzić. Mięśnie powłok brzucha są jednak jeszcze słabe , dlatego duży brzuszek u dziecka i napór od wewnętrznej strony organów dziecka. Powoduje to wyrobienie w kręgosłupie wygięcia do przodu
w odcinku lędźwiowym. I niewielkiego wygięcia do tyłu w odcinku piersiowym.
W tym okresie dziecko dość precyzyjnie posługuje się rączkami, w dalszym ciągu poznaje przedmioty poprzez bezpośredni i fizyczny z nimi kontakt. Zabawy dziecka w tym okresie noszą nazwę manipulacji specyficznej – zabawy są zróżnicowane i zależą od rodzaju zabawki ( młodsze - grzechotka , starsze - zabawka z godna z przeznaczeniem i zastosowaniem np. piłeczka) , możemy zauważyć rozwój procesu myślenia – dziecko zaczyna radzić sobie
w określonych sytuacjach. Umie pokazać nazywany przez nas przedmiot , a więc zapamiętuje nazwy i cechy przedmiotów ( pokaż klocek , zrób pa-pa ) Dalszym etapem w rozwoju dziecka jest mowa i wypowiadanie słów , aktywne posługiwanie się językiem- rozwój mowy czynnej. Pierwsze słowa wypowiedziane przez dziecko to najczęściej jedno lub dwusylabowe wyrazy : ba , bam , tata , baba , mama. Bardzo ważna w tym okresie jest rola rodziców , którzy powinni jak najwięcej czasu spędzać z dzieckiem i rozmawiać z nim. Przyspieszy to na pewno jego rozwój mowy a co za tym idzie i rozwój umysłowy. Częstym objawem jest zahamowanie rozwoju mowy w czasie gdy dziecko zaczyna chodzić .Jest to spowodowane silną koncentracja dziecka nad nauką chodzenia , jednakże proces rozwoju mowy będzie przebiegał prawidłowo z chwila gdy dziecko posiądzie sztukę chodzenia.
Pod koniec okresu niemowlęcego życie uczuciowe dziecka jest już bardzo bogate. Potrafi przeżywać radość, niezadowolenie, okazywać nam swoją miłość i przywiązanie. Dziecko zaczyna interesować się swoimi rówieśnikami, jest nimi zaciekawione , wyraża swoja radość czasem nawet na swój sposób zaczyna się z nimi bawić.



1 miesiąc (noworodek)
 ma rączki i nogi podkurczone, a dłonie zaciśnięte w piąstki;
 w pozycji na brzuchu unosi główkę i przez krótką chwilę utrzymuje ją w górze;
 zaciska rączkę, gdy poczuje, że się ją dotyka;
 przy podciąganiu z pozycji leżącej na plecach nie potrafi usztywnić szyi, więc główka opada mu do tyłu;
 zatrzymuje na chwilę wzrok na przedmiotach trzymanych w odległości 30 – 40 cm od niego. Często odwraca główkę w kierunku źródła światła;
 wydaje gardłowe dźwięki, a także głośno płacze dla wyrażenia emocji i potrzeb, np. gdy jest głodne lub coś mu dolega;
 uspakaja się po wzięciu w ramiona i przytuleniu (ukołysaniu);
 rozsyła pierwsze odruchowe uśmiechy.

2 miesiąc (niemowlę)
 leżąc prostuje rączki i nóżki;
 opierając się na przedramionach prostuje tułów i na krótko unosi głowę, która jeszcze się chwieje;
 podciągane do pozycji siedzącej próbuje utrzymać główkę sztywno;
 coraz intensywniej obserwuje przedmioty i osoby oraz śledzi ich ruchy wodząc wzrokiem;
 zaczyna reagować na dźwięki, odwraca się w kierunku, z którego dochodzi dźwięk;
 wymawia pojedyncze samogłoski, a płacz przyjmuje różne barwy i natężenie;
 na osoby pojawiające się w polu widzenia i zwracające się ku niemu coraz częściej reaguje uśmiechem.
3 miesiąc (niemowlę)
 leżąc na plecach potrafi odwrócić się na lewy lub prawy bok i trzymać prosto głowę;
 podnosi ręce i trzymając w zasięgu wzroku ogląda je, by wreszcie włożyć paluszki do buzi;
 podtrzymuje w ręce podaną mu zabawkę, ogląda ją i próbuje nią poruszać;
 zaczyna reagować głośnym śmiechem i gruchać, wydając dźwięki składające się z samogłosek i spółgłosek, jak np. ga, egu, grrhu, erre;
 więź z osobami z najbliższego otoczenia dziecka staje się coraz silniejsza.
4 miesiąc (niemowlę)
 leżąc na plecach potrafi obrócić się na bok, który samo wybierze;
 trzyma prosto głowę;
 leżąc na brzuchu, podnosi głowę i pewnie podpiera się rączkami;
 zaczyna poznawać różne zabawki i bada je wkładając do ust;
 doskonali sposób wyrażania się i z przyjemnością wydaje dźwięki o różnym natężeniu;
 wykazuje coraz więcej zainteresowania otoczeniem, rozgląda się ciekawie dookoła i potrzebuje częstszego kontaktu z rodzicami.

5 miesiąc (niemowlę)
 obraca się z pleców na boki, a czasem nawet na brzuch;
 leżąc na plecach unosi głowę, aby lepiej widzieć przedmioty i osoby znajdujące się w jego otoczeniu;
 leżąc na plecach podpiera się stopami o posłanie i lekko unosi tułów, usiłując zrobić tzw. mostek;
 leżąc na brzuszku, wskutek prostowania ramion i nóg wykonuje ruchy jak podczas pływania lub figurę przypominającą tzw. kołyskę;
 z łatwością przewraca się z brzucha na plecy;
 koncentruje uwagę na zabawkach, przekłada je z ręki do ręki;
 śledzi wzrokiem przedmiot upuszczany na podłogę;
 zaczyna rozmawiać samo ze sobą, łączy samogłoski ze spółgłoskami np. dada, agaggaa;
 jest coraz bardziej aktywne i wesołe, często się uśmiecha, płacze o wiele rzadziej niż w poprzednich miesiącach, jest bardziej zainteresowane otaczającym je światem.


6 miesiąc (niemowlę)
 leżąc na plecach pewnie unosi głowę, bawi się rękami oraz posadzone pozostaje w tej pozycji przez jakiś czas, ale brak mu jeszcze stabilności;
 często chwyta przedmioty oboma rękami;
 odróżnia różne przedmioty i potrafi okazać niechęć lub aprobatę;
 ulubioną zabawą, na którą dziecko reaguje radosnymi okrzykami jest zabawa w „a ku ku”;
 coraz wyraźniej kształtuje się poczucie przynależności do rodziny, na członków rodziny maluch reaguje gaworzeniem i śmiechem;
 w stosunku do osób obcych staje się nieufne, a nawet lękliwe;
 lubi patrzeć na własne odbicie w lustrze.
7 miesiąc (niemowlę)
 coraz bardziej lubi pozycję na brzuchu i częściej daje do zrozumienia, iż chce by było wzięte na ręce;
 leżąc na brzuchu podnosi głowę i opiera się na łokciach;
 od czasu do czasu podciąga nogi pod brzuch, co jest pierwszą oznaką raczkowania;
 zazwyczaj siedzi dość dobrze, ale na wszelki wypadek zabezpiecza się przed upadkiem rączkami wyciągniętymi przed siebie;
 koncentruje się na zabawie, doskonali koordynację ruchów, obydwoma rękami chwyta zabawki, którymi stuka lub które pociera o siebie;
 doskonali słownictwo, pojawiają się wyrazy dwusylabowe takie jak mama, dada, baba;
 używa głosu dla przywołania dorosłych;
 uczy się pić z kubeczka, wyciąga rękę po kawałek biszkopta (bezglutenowego), który zjada ze smakiem.
8 miesiąc (niemowlę)
 przedkłada pozycję na brzuchu, wspiera się na rękach, jest to pozycja wyjściowa do raczkowania, dzięki któremu może dotrzeć do przedmiotów znajdujących się do tej pory poza jego zasięgiem;
 potrafi już usiąść, podnosząc się z pozycji na boku;
 siedząc, trzyma plecy prosto;
 sięga po coraz mniejsze przedmioty i chwyta je używając kciuka i palca wskazującego;
 gaworzy, wymawiając podwójne sylaby;
 dosyć dobrze sobie radzi, pijąc z kubeczka i jedząc z łyżeczki;
 reaguje na wyraźne zakazy w formie zwrotu „nie wolno”, próbując je jednak ignorować;
 w stosunku do obcych jest nieufne, najbezpieczniej czuje się przy mamie.
9 miesiąc (niemowlę)
 bardzo lubi siedzieć i nie ma żadnych problemów z utrzymaniem równowagi;
 staje się aktywne ruchowo, sprawniej i coraz szybciej raczkuje, może się dostać do wielu miejsc;
 wstaje, trzymając się mebli;
 z przyjemnością bawi się paluszkami, w zabawach poznaje swoje ciało;
 zabawki, po które sięga świadomie ogląda i bada bardzo dokładne;
 z zaciekawieniem ogląda książeczki i obrazki;
 uwielbia wkładanie i wyjmowanie zabawek z koszyka, a potem wyjmowanie ich;
 zdecydowanie i coraz wyraźniej wyraża swoje życzenia i potrzeby.
10 miesiąc (niemowlę)
 siada z pozycji na brzuchu i samodzielnie wstaje;
 podtrzymując się mebli staje przy nich pewnie, a następnie próbuje poruszać się wzdłuż nich bokiem;
 uwielbia zabawę w chowanego, przy czym samo chętnie się chowa np. pod pieluszką, którą z wybuchem radości ściąga sobie z głowy;
 uznanie i pochwała są dla niego wyjątkowo ważne, potrafi odróżnić pochwałę od nagany;
 jest wesołe i otwarte w stosunku do osób, które lubi, rezygnuje natomiast z kontaktów z ludźmi, do których nie żywi sympatii;
 dużo gaworzy, zwracając na siebie uwagę dorosłych.
11 miesiąc (niemowlę)
 chodzi podtrzymywane przez rodziców;
 układa klocki lub inne przedmioty jeden na drugim, przyciąga do siebie zabawki lub popycha je przed sobą;
 jest bardzo rozmowne, przy czym raczej używa pojedynczych sylab;
 najczęściej reaguje już na swoje imię;
 mówiąc "mama", "tata", wie, do kogo mówi;
 pije z kubeczka i często chce samodzielnie jeść łyżeczką;
 pochwalone jest bardzo dumne i powtarza czynność, za którą uzyskało pochwałę.
12 miesiąc (niemowlę)
 trzymane za rączki próbuje stawiać pierwsze niepewne kroki;
 szybko raczkując, próbuje dotrzeć do wszystkich zakątków pomieszczenia, w którym się znajduje;
 lubi przedmioty mogące być źródłem głośnych dźwięków np. garnki.
 idąc trzyma się jedną ręką, tak sięga po wszystko, co jest interesujące;
 zaczyna rozumieć znaczenie wielu słów, powtarza niektóre sylaby, wiedząc o kim lub o czym mówi np. mama, tata, hauhau;
 szczególnie mocno zaznacza się więź z rodzicami - dziecko pragnie mieć poczucie bezpieczeństwa.


Bibliografia:
„ Nasze dziecko’’Pod redakcją Jadwigi Kopczyńskiej – Sikorskiej
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich

„ Od noworodka do przedszkolaka’’ Pod redakcją - prof. dr. hab. med. Marii Kamińskiej
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich

„ Rodzina i dziecko ” Praca zbiorowa pod redakcją Marii Ziemskiej
Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Wa-wa 1979r.

„ Rozwój biologiczny człowieka ” Napoleon Wolański
Wydawnictwo Naukowe PWN

Internet.