Cechy pieniądza. Funkcje pieniądza. Gospodarka centralnie planowana. Cechy gospodarki rynkowej. Plan Balcerowicza

Cechy pieniądza

- uznana wartość,
- podzielność,
- powszechna akceptowalność,
- łatwa zdobywalność,
- trwałość
a) jest towarem,
b) jest szczególnym towarem, ponieważ stanowi powszechny ekwiwalent(posiada wartość użytkową, służy do wyrażania wartości),
c) jest uniwersalnym ucieleśnieniem...,
d) jest uniwersalnym reprezentantem wartości użytkowej, może być zamieniony na każdą dowolną, inną wartość użytkową,
e) jest ucieleśnieniem społecznego charakteru pracy
-potwierdza społeczny charakter pracy.

Funkcje pieniądza

a)j est miernikiem wartości czyli wyraża wartość różnych towarów. Pieniądz będąc miernikiem wartości może spełniać jednocześnie inne funkcje. W tej funkcji pieniądz występuje w postaci idealnej np. w cenniku, roczniku statystycznym.
b) środka cyrkulacji występując w transakcjach kupna-sprzedaży, w postaci realnej, nieskończenie pełnowartościowej.
c) środka płatniczego. Szczególnie ważna funkcja dla rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej. Ma miejsce głównie wtedy gdy pojawia się zjawisko odroczenia płatności czyli kredyt .
d) Środka gromadzenia skarbu-tezauryzacji, który zostaje wycofany z obiegu. Występuje w postaci pieniądza pełnowartościowego. Jest to pieniądz realny czyli występuje na rynku.
e) Pieniądza światowego. Występuje w postaci pełnowartościowej, służy do wyrażania wartości towarów wymiennych na rynku światowym.

Dobra ekonomiczne - to wszystkie dobra materialne wytworzone przez człowieka w procesie produkcji w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb. Dobra czerpane przez człowieka bezpośrednio z przyrody, zaspokajające jego potrzeby, to dobra wolne

System ekonomiczny - to zbiór praw, instytucji, działań, wartości i ludzkich motywacji, które łącznie tworzą podstawy podejmowania decyzji ekonomicznych.

System ekonomiczny rynkowy - opiera się na własności prywatnej i działaniu mechanizmu rynkowego; mechanizm rynkowy polega na ustalaniu ceny towaru na rynku przez wyrównanie wielkości popytu i podaży tego towaru.

System ekonomiczny kierowany - opiera się na własności publicznej; wszystkie decyzje ekonomiczne podejmowane są przez władzę.

System ekonomiczny mieszany - łączy pewne cechy gospodarki rynkowej i kierowanej, z przewagą jednej lub drugiej

Gospodarka centralnie planowana

Gospodarka centralnie planowana charakteryzowała się dwiema zasadniczymi cechami: dominacją państwowej własności czynników produkcji oraz nierynkową alokacją zasobów gospodarczych.
- centralizacja zarządzania gospodarką i planowania
- nakazowo-rozdzielczy charakter systemu (narzucenie przez centralną biurokrację państwową instytucjom zadań planowych, administracyjne przydzielenie im czynników produkcji, w tym środków finansowych, scentralizowane bilanse materiałowo-surowcowe).
- administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji;
- hierarchiczna podległości kierownictw instytucji i organizacji gospodarczych biurokracji partyjno-państwowej;
- niemal całkowity brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi;
- duży stopień izolacji gospodarki i przedsiębiorstw od procesów i zjawisk dominujących w gospodarce światowej;
- funkcjonowanie przedsiębiorstw w warunkach „miękkiego” ograniczenia budżetowego (związanego z regulowaniem i finansowaniem działalności przedsiębiorstw przez państwo, pokrywaniem ich strat, nie zdarzającym się w praktyce bankructwem przedsiębiorstw, administracyjnie ustalonymi cenami oraz brakiem działających na zasadach komercyjnych instytucji pieniężno-kredytowych), co powodowało, że nie kierowały się one w swojej działalności zasadą samofinansowania.
- Najważniejsze decyzje typu: co, jak i dla kogo produkować podejmowane były w tej gospodarce przez centralną biurokrację partyjno-państwową, w tym przez centralnych planistów.
- prymat planowania rzeczowego nad planowaniem finansowym.
- Dominującym podmiotem w gospodarce centralnie planowanej było państwo. ustalało ceny i inne „parametry rynkowe”, wpływało na kryteria dokonywania wyborów.

WADY GOSPODARKI CENTRALNIE PLANOWANEJ

- Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych
- Nieefektywny system motywacyjny (Zdominowany przez państwową własność czynników produkcji system funkcjonowania gospodarki nie skłaniał jednostek do angażowania własnego majątku w działalność gospodarczą, podobnie jak nie zachęcał kierownictw przedsiębiorstw do wzmożonego wysiłku, wyzwalania ich inicjatywy i pomysłowości).
- Brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach.
- Brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej.
- Mała elastyczność gospodarki.
- Zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności za podejmowane decyzje.

Cechy gospodarki rynkowej

Przedsiębiorczość

Każdy członek społeczeństwa może podjąć dowolną działalność gospodarczą, jedynym warunkiem jest jej zgodność z prawem. Prawo zapewnia też równość dostępu do rynku wszystkim przedsiębiorcom, nie mają oni także ograniczeń w wyborze lub zmianie profilu działalności. Przedsiębiorca w swoich decyzjach ekonomicznych kieruje się głównie chęcią osiągnięcia możliwie najwyższego zysku, czyli produkuje dobra i usługi przynoszące jak największe przychody, starając się przy tym ponosić jak najmniejsze koszty. Gospodarka rynkowa przekształca ludzkie dążenie do bogacenia się w zdobywanie wielu umiejętności produkcyjnych i usługowych. Jest bodźcem do coraz większej sprawności, aktywności i wynalazczości. Mechanizm działania gospodarki rynkowej polega na tym, że jeśli ktoś zgłasza potrzebę posiadania jakiegoś dobra lub korzystania z jakiejś usługi, to niemal natychmiast znajduje się przedsiębiorca gotów to dobro bądź usługę dostarczyć na rynek.

Własność prywatna

Podstawową formą własności w gospodarce rynkowej jest własność prywatna. Prawo gwarantuje wszystkim obywatelom równą ochronę ich własności. Właściciel ma prawo do swobodnego dysponowania należącą do niego rzeczą i do czerpania korzyści z jej posiadania. Fakt, że zasoby przedsiębiorstw są prywatną własnością, wyzwala w ich właścicielach dążenie do jak najlepszego gospodarowania. Gospodarka centralnie planowana, oparta na własności państwowej, była nieefektywna, a często wręcz prowadziła do marnotrawienia majątku.

Wszyscy przedsiębiorcy działający w gospodarce rynkowej dostarczają swoje produkty na rynek. Tam konsumenci mogą porównać ofertę różnych producentów i zdecydować, które produkty zakupią. Wytwórcy produktów często wybieranych przez konsumentów osiągają zyski, w przeciwieństwie do producentów, których towary nie znajdują nabywców.

Konkurencja

W ten sposób działa mechanizm konkurencji. Przedsiębiorcy dostarczający dobra lub usługi na rynek dbają, by były one jak najbardziej atrakcyjne dla konsumenta. Problemem przedsiębiorcy działającego w gospodarce rynkowej nie jest zaopatrzenie w surowce czy maszyny, jak w systemie nakazowym, lecz sprzedanie wyrobów. Rynkiem kieruje konsument: to on decyduje, jaką ilość i jaki asortyment produktów nabyć.
Obserwujemy na rynku dwa rodzaje konkurencji: cenową i pozacenową. Konkurując o nabywcę cenami, producenci starają się je obniżać, jednak nie mogą tego robić w nieskończoność, ponieważ w pewnym momencie zaczną ponosić straty. Dlatego częściej wykorzystywana jest konkurencja pozacenową polegająca na tym, że dostarczane na rynek produkty różnią się jakością, wyglądem, opakowaniem, są inaczej reklamowane. Ponadto, aby je dostarczyć na rynek w odpowiednich ilościach, w odpowiednim czasie i w odpowiednich miejscach, stosuje się różne metody dystrybucji. Często producenci opracowują określoną strategię dotarcia do wybranego klienta. Służą temu przeprowadzane wcześniej badania rynku. Ważne jest też, czy firma lub produkt są przez konsumenta rozpoznawalne. Producenci starają się tworzyć pozytywny wizerunek swojej firmy, aby przyciąga! on klienta.

Uwolniony system cen

Kolejną cechą gospodarki rynkowej jest system cen odpowiednio ukształtowany przez rynek. Ceny rynkowe stanowią efekt dostosowania ilości dostarczonego na rynek produktu do wielkości zapotrzebowania na ten produkt. System cen spełnia w gospodarce wicie funkcji. Przede wszystkim informuje o tym, co się dzieje w produkcji i na rynku. Umożliwia porównanie dostępnych na rynku produktów. Na cenie opiera się ważny w gospodarce rynkowej rachunek ekonomiczny, rozstrzygający, co i w jakich ilościach produkować i dostarczać na rynek. Od cen towarów i usług zależy poziom dochodów ludności i wielkość zysków przedsiębiorstw - gdy ceny rosną, poziom realnego dochodu ludności maleje, gdyż można za dany dochód kupić mniej produktów; wzrastają koszty utrzymania ludności. Producenci dostarczający na rynek dobra i usługi tańsze wolniej się bogacą od tych, którzy dostarczają towary droższe. Funkcja agregacyjna systemu cen (agregacja oznacza połączenie niejednorodnych części) umożliwia sumowanie różnych dóbr i usług. Dzięki cenom można zatem określić, ile dóbr wyprodukowała cała gospodarka krajowa.

Obecnie w gospodarce czysty mechanizm rynkowy ustalania cen występuje rzadko. W wielu krajach obok cen rynkowych są ceny, w które ingeruje państwo. Państwo może ustalać ceny minimalne na niektóre produkty, na przykład płody rolne. Może również stosować dopłaty do cen, na przykład produktów rolnych.

PLAN BALCEROWICZA

Plan Balcerowicza zakładał reformę finansów państwa i odzyskanie równowagi budżetowej, wprowadzenie mechanizmów rynkowych i zmianę struktury własnościowej gospodarki. Uwolniono ceny spod kontroli państwa, co spowodowało ich gwałtowny wzrost. Ograniczono wysokość płac pracowników przedsiębiorstw, ponieważ od zbyt szybkiego wzrostu wynagrodzeń musiały one płacić karny podatek (zwany popiwkiem). Zwiększono stopy procentowe w bankach i ograniczono udzielanie kredytów. Wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotówki, co oznaczało, że w kraju można było ją legalnie wymieniać na waluty obce w bankach i kantorach. W sierpniu 1990 roku weszła w życie ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Decyzję o prywatyzacji przedsiębiorstwa podejmował organ założycielski, a ewentualna sprzedaż majątku odbywa - ta się na drodze przetargu. Inwestorzy zainteresowani ogłoszeniem o sprzedaży majątku składali swoje oferty, a organ założycielski wybierał najkorzystniejszą z nich. Wniesienie majątku do spółki oznaczało zawiązanie spółki między przeważnie nierentownym przedsiębiorstwem państwowym a prywatnym przedsiębiorcą, na przykład inwestorem zagranicznym.

Najczęściej wybieraną drogą prywatyzacji była prywatyzacja bezpośrednia, czyli likwidacja przedsiębiorstw państwowych. Komercjalizacja miała zastosowanie przy prywatyzowaniu dużych przedsiębiorstw przynoszących zyski. Prywatyzacja doprowadziła do zmiany struktury własności w gospodarce.

W efekcie likwidacji przedsiębiorstw państwowych oraz wprowadzenia do gospodarki rachunku ekonomicznego, polegającego na porównywaniu osiąganych efektów z ponoszonymi nakładami, pojawiło się bezrobocie.

Społeczeństwo w pierwszych lalach transformacji zapłaciło wysoką cenę za przeprowadzenie reform. Gwałtowny wzrost cen i zahamowanie wzrostu płac oprowadziły do zmniejszenia realnych dochodów ludności. Społeczeństwo zubożało, ale hiperinflacja została powstrzymana. Kolejne rządy kontynuowały reformy gospodarcze, zmniejszając nieco ich tempo, tak aby ograniczać niekorzystne dla obywateli skutki reform. Państwo zdecydowało się prowadzić politykę gospodarczą korygującą trudne dla społeczeństwa zjawiska w gospodarce.

Gospodarka rynkowa powinna się cechować trzema wyróżnikami ustrojowymi:
- Racjonalność ekonomiczna. Żeby ten warunek był spełniony konieczna jest dominacja prywatnej własności. Tylko ona zapewnia troskę i odpowiedzialność właścicieli. Przedsiębiorstwa państwowe nigdy nie były w stanie w pełni przestrzegać zasad racjonalności mikroekonomicznej.
- Charakter pieniężny. Gospodarka rynkowa jest oparta na pieniądzu. Pełni on rolę parametru, wyceny dokonywane za jego pomocą są zawsze miarodajne dla oceny efektów gospodarowania. Wielkości pieniężne w gospodarce rynkowej są podstawą podejmowania decyzji gospodarczych.
- Mechanizm rynkowy. Powinien mieć on zdolność do ciągłego równoważenia gospodarki, do weryfikacji oferty, do dostarczania argumentów do podejmowania decyzji.

Zalety

- masz wolność, działasz tak, jak chcesz (jeśli umiesz)
- jest konkurencja, która sprzyja ulepszaniu produktów i usług
- współzawodnictwo daje motywację
- jest jakiś cel Twojej pracy
- możesz wybić się z nizin na wyżyny
- masz sprawiedliwe zasady i reguły rynku
- gdy masz lepsze umiejętności, osiągnięsz więcej - tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gogospodarczaspod.,
- efektywny system motywacyjny,
- duża innowacyjność gospodarcza,
- dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej,
- tendencja do samodzielnego ustalania się równowagi rynkowej,
- duża elastyczność gospodarki,
- dobry zaopatrzenie sklepów.

Wady

- nieudacznikom jest gorzej
- upadają firmy, są ciągłe zmiany
- nie można nic nie robić i coś osiągnąć

Rozwój cykliczny
- polega na przeplataniu się faz dobrej i złej koniunktury gospodarczej.
- Rozwarstwienie dochodowe i majątkowe społeczeństwa
- Bezrobocie