Renesans - najważniejsze wiadomości o epoce i literaturze

1. Scharakteryzuj światopogląd renesansu.

- RENESANS jest epoką otwierającą czasy nowożytne; we Włoszech XIV/XV w, pół. Europa XVI w
- symbolizuje odrodzeni człowieka, który wstępuje na wyższy stopień rozwoju; jest to również odrodzenie kultury starożytnej
- ANTROPOCENTRYZM – umieszczenie człowieka w centrum świata jako istoty, która jest sprawą działań w świecie;
- „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce” (Terencjusz) – zainteresowanie człowiekiem i jego potrzebami
- „Człowiek jest miarą wszechrzeczy” (Protagoras) – badanie świata przez pryzmat człowieka
- „Człowiek jest kowalem swojego losu” (Giovanni Mirandola) – człowiek jest wolny i ma możliwości kształtowania swego losu
- HUMANIZM – nurt filozoficzny rozwijający wszechstronna wiedzę o człowieku, kulturze, świecie stawiający człowieka w centrum zainteresowania, badający jego potrzeby duchowe i materialne; charakterystyczne: optymistyczna wizja człowieka, czyli wiara w jego talenty, zdolności ; zachwyt nad człowiekiem
- PRZYKŁADY FILOZOFICZNE I LITERACKIE
- „Mowa o godności człowieka” (Giovanni Pico della Mirandola)
Obraz Boga: architekt, artysta, daje człowiekowi wolność wyboru, szanuje człowieka
Świat: piękny, wielki i różnorodny
Człowiek: istota wolna, ma możliwość a nawet zadanie kształtowania świata (Nie urodziłem się człowiekiem, lecz nauczyłem się nim być)


2.Scharakteryzuj filozofię życia zawarta w „Pieśniach” Jana Kochanowskiego na podstawie czterech utworów. Wykaż, że jest ona reprezentatywna dla człowieka renesansu.

PIEŚŃ IX (Pieśń o Fortunie)
- cechą życia jest zmienność – nawiązanie do Fortuny – powrót do mitologii
- zmienność pór roku – prawo natury – natura wzorcem życia ludzkiego
- nadzieja, optymizm, wiara w życie
- przyjęcie postawy dystansu wobec kolei losu, zachować spokój (stoicyzm)
- namawianie do praktykowania cnoty, która jako jedyna nie podlega zmiennym działaniom Fortuny i przez to może być stałym elementem życia człowieka

PIEŚŃ XII (Pieśń o cnocie)
- personifikacja cnoty i zazdrości
- cnota = doskonałość, godność, uczciwość
- cnota celem ludzkiego życia (powinna być bezinteresowna)
- godność źródłem szczęścia, daje poczucie satysfakcji
- cnota zdaniem podmiotu budzi zazdrość
- najwyższą cnotą jest służba ojczyźnie

PIEŚŃ XIV (Pieśń o rządzących)
- władza wymaga odpowiedzialności
- Bóg nie ceni człowieka patrząc na zajmowane stanowisko
- ludzie u władzy powinni dbać o interesy innych, być uczciwi, pilnować porządku i sprawiedliwości, muszą mieć świadomość, że ich błędy wpłyną na dobro ogółu
- wszyscy są powinni być równo traktowani przez prawo

PIEŚŃ XXIV (Pieśń o poecie)
- apostrofa do Piotra Myszkowskiego (biskup, przyjaciel i mecenas Kochanowskiego)
- refleksja o poecie i poezji
- POETA:
- duma, przekonanie o własnym talencie
- „nie umrę” – nieśmiertelność, nie przekroczy Styksu
- przemiana w ptaka w łabędzia (poświęcony muzom)
- próżny pogrzeb bez ciała – jego śmierć nie budzi smutku, bo będzie żył w swej twórczości
- SYMBOLIKA TALENTU I SŁAWY
- łabędź – symbol natchnienia, wzlotu sławy i talentu
- motyw lotu przez różne krainy – rozprzestrzenianie się sławy
- Ikar - motyw lotu i marzeń
- nawiązania do Exegi monumentum

„Czego chcesz od nas Panie”
- apostrofa do Boga
- obraz Boga: stwórca, nieśmiertelny, łaskawy, dobry, wszechmocny, wszechobecny
- obraz świata: zależny od Boga, piękny i urozmaicony, uporządkowany, ład, stworzony dla człowieka
- podmiot chwali Boga, wyraża wdzięczność za łaski i dary, chce by Bóg opiekował się nim
- pokora i religijność podmiotu, szacunek

4. Przedstaw zawarte w trenach uczucia ojca i poglądy poety-filozofa na tle reguł gatunku.
TREN – gatunek liryki żałobnej wywodzący się ze starożytności, wyraża żal po stracie ważnej i cenionej osoby: demonstracja żalu, ukazanie zalet i cnót zmarłego (VIII), wielkość straty (VIII), napomnienie (XVIII) i pocieszenie (XIX)

TREN VII
- śmierć nazwana została snem żelaznym, twardym, nieprzespanym
- zbudowany jest na zasadzie kontrastu: poeta porównuje życie w domu za życia Urszulki, kiedy to wszystkie pokoje rozbrzmiewały jej śmiechem, z ciszą i smutkiem, który zawitał z jego progi po zgonie dziewczynki.

TREN VIII
- śmierć przynosi pustkę, brak najbliższej osoby, smutek
- życie ojca zostało wystawione na ciężka próbę i doszło do załamania równowagi, żal
- obraz pustości i szarości jaka nastała po śmierci dziewczynki

TREN IX
- apostrofa do mądrości
- ojciec: nie godzi się na śmierć, nie potrafi zachować obojętności i spokoju
- filozof: kryzys postawy stoickiej: czuł się wyróżniony a jest jednym z wielu
- upadek podmiotu z „budowli mądrości”
- ironicznie podważa możliwość zdobycia mądrości
- ironicznie podważa sens filozofii, mówiąc, że wyzbywa z człowieka uczucia

TREN X
- ojciec prosi swoją córkę o pojawienie się
- podmiot wątpi w życie pozagrobowe (Gdziekolwiek jest, jeśliś jest)
- podważa wiarę chrześcijańską

TREN XI
- śmierć dziecka jest najcięższym doświadczeniem życiowym, które powoduje kryzys ideałów, wyznawanej dotąd wiary i filozofii
- podważa wartość cnoty
- cnota nie ratuje przed złem
- człowiek ma ograniczone możliwości poznania, często się myli, a jego wizja świata jest złudnym snem
- uświadamia sobie kruchość życia, brak wpływu na koleje losu, nieprzewidywalność zdarzeń

6. Na podstawie kluczowych motywów i fragmentów Trenu XIX scharakteryzuj postawę wobec śmierci i cierpienia w nim przedstawioną i powiedz na czym polega jej ewolucja w cyklu utworów (w porównaniu z IX, X, XI)

TREN XIX
- powrót do konwencji filozofii stoickiej – pogodzenie z boskim porządkiem świata
- nie należy zagłębiać się w żałość
- życie pośmiertne jest opisane jak niebo: wieczne, lepsze
- człowiek nie zawsze rozumie boską sprawiedliwość – ale powinien w nią wierzyć
-
- SEN: zjawiła się Urszulka wraz z matką poety - matka nakłania go, by przestał się zamartwiać losem dziecka, bo ono jest już w krainie wiecznej szczęśliwości. Przekonuje, że śmierć uchroniła Urszulkę przed cierpieniem, troskami, bólem. Matka poety przypomina, że każdy ma swój czas życia i śmierci. Tren XIX jest spełnieniem marzeń poety, o których pisał w Trenie X
- wizja szczęśliwego dziecka
- zawiera zapowiedź powrotu do równowagi wewnętrznej. Jest próbą uzdrowienia się, pocieszenia, uspokojenia, pojawia się tu refleksja o zbawczym działaniu czasu, który uwalnia od cierpienia. Podtytuł ma duże znaczenie dla interpretacji, gdyż możemy wywnioskować, że kiedy Kochanowski otrzyma już odpowiedź na nurtujące go pytania, będzie spał spokojnie