"Powrót posła" - komedia polityczna i obyczajowa

Komedia ta była z założenia komedią krytykującą postawy, tak polityczne jak i obyczajowe; powstała na zmówienie obozu patriotycznego w czasie Sejmu Czteroletniego (przerwa w obradach); jej celem było wpłynięcie na postawę posłów, aby przyjęli Konstytucję; była bardzo popularna w tym czasie;

Intryga miłosna, fabuła (ogół wydarzeń) nie grają większej roli w utworze; wątek miłosny jest wręcz żałośnie schematyczny i uproszczony (dwóch zalotników kontra jedna kobieta); Szarmancki stara się o rękę Teresy z powodu posagu, natomiast drugi, Walery, jako bohater pozytywny, robi to bezinteresownie;

Akcja odbywa się w przerwie obrad Sejmu, w 1790r.; Walery jest posłem na sejm, oczywiście patriotycznym i właśnie przyjechał do domu; Walery i cała jego rodzina Podkomorzych prezentuje obóz patriotyczny, jego program i obyczajowość (idealna matka, wzorowy ojciec-obywatel, wychowany syn, nie zajmują się pomnażaniem majątku, wystarcza im ten, co mają);

Cały utwór jest wypełniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy będąc orędownikiem reform, w dyskusji wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "złotą wolność szlachecką" uważa za to, co doprowadza do upadku Polski, podobnie jak samowola, prywata i egoizm, który wysysa wszystkie siły życiowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieję ujrzeć u schyłku swego życia silną i wyzwoloną z pod obcych wpływów ojczyznę; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, który wiele mówi, ale zwykle bez sensu; dziwi się, że Starosta zezwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej żony (modnej); na koniec okazuje się, że Podkomorzy nie jest gołosłowny: uwalnia z poddaństwa swoich chłopów, chcąc uczcić małżeństwo Walerego z Teresą;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starostą Gadulskim są przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektującym zasad moralnych, kierującym się rządzą pieniądza (gotowy jest wydać córkę przymusem za mąż, aby tylko nie musieć płacić posagu; cechuje go bezmyślne gadulstwo, zrzędliwość, kłótliwość; Krasiński prezentuje jego brak zainteresowania wiedzą, za to duże zainteresowanie pijaństwem, lenistwem i rozpustą; też jest posłem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za święte prawo szlachty, na którym można oczywiście nieźle zarobić; Szarmancki jest człowiekiem, który roztrwonił majątek rodziców na zagranicznych wojażach, toteż chce złapać okazję finansową, jak może być Teresa; gdy dowiedział się, że posagu nie otrzyma, opuścił dom Podkomorzego bez żalu; podróże zagraniczne niczego go nie nauczyły, niczego ciekawego się nie dowiedział;