Do jakich wniosków na temat relacji międzyludzkich prowadzi porównanie satyry Ignacego Krasickiego Życie dworskie i sceny Widzenie z III części Dziadów Adama Mickiewicza Widzenie Senatora

1. Ignacy Krasicki Życie dworskie (fragment)

Drzwi się z nagła otwarły; aż tysiąc ukłonów.
Wchodzi pan; już umilkła świegotliwa zgraja,
Każdy się inszym kształtem łasi i przyczaja.
Każdy patrzy na pana, a z wzroku docieka,
Czego albo się chroni, albo na co czeka.
Wszystkie się usta śmieją, ciągną wszystkie szyje,
Ten się pcha, ten potrąca, ten się jak wąż wije,
Wszyscy na to, kogo by pan gestem oznaczył;
Spojrzał pan na Szymona, dniem dobrym uraczył:
Ażci Szymon w promieniach, śmieje się i mruga.
Jan go kocha serdecznie, Piotr najniższy sługa,
Bartłomiej go uwielbia, a Krzysztof go ściska,
Wszyscy hurmem do niego z daleka i z bliska.
A Szymon pełen wdzięków i niby pokorny,
Mając zaraz na przedaż uśmiech i gest dworny,
Tym go daje w dwojnasób, a tym przez połowę.
Łapią w lot, a już szczęścia stąd biorąc osnowę.
Ten, który trzema słowy Szymona się szczycił,
Gardzi tym, który tylko półtora uchwycił.
Piotr dostał pół uśmiechu, Jędrzej ćwierć spojrzenia,
Szczęśliwy, kto z przyjaznej fortuny zdarzenia
Tyle zyskał, czekając przez niejeden tydzień,
Że wypadł z ust Szymona dla niego >>dobrydzień<<
I nie próżno, bo mniejszych choć fawor nie szczyci,
Są z łaski faworytów wicefaworyci;
Urząd to niewysoki, lecz przecie wygodny,
A przemysł dworu, zawżdy w kunszta nowe płodny,
Dzieląc fawor jak wilgoć w drzewie przez zawiązki,
Z pnia w konary, z konarów przesącza w gałązki (...)
Adam Mickiewicz Dziady cz. III, Widzenie Senatora (fragment)

SENATOR:
przez sen

Pismo! – To do mnie – reskrypt jego carskiej mości!
Własnoręczny – Ha! Ha! Ha! – Rubli sto tysięcy.
Order! – Gdzie lokaj? Przypnij tu! Tytuł książęcy!
A! – A! – Wielki marszałku! A... pękną z zazdrości!

przewraca się

Do cesarza! – Przedpokój – oni wszyscy stoją;
Nienawidzą mnie wszyscy, kłaniają się, boją.
Marszałek – grand – controleur – ledwie poznasz, w masce.
Ach, jakie lube szemrania,
Dokoła lube szemrania:
„Senator w łasce, w łasce, w łasce, w łasce”.
Ach, niech umrę, niech umrę śród tego szemrania,
Jak śród nałożnic moich łaskotania!
Każdy się kłania,
Jestem duszą zebrania.
Patrzą na mnie, zazdroszczą – nos w górę zadzieram.
O rozkoszy! Umieram, z rozkoszy umieram!

przewraca się

Cesarz! Jego imperatorska mość – a! Cesarz wchodzi,
A! – Co? – Nie patrzy! Zmarszczył brwi, spojrzał ukosem?
Ach, najjaśniejszy panie! – Ach! – Nie mogę głosem –
Głos mi zamarł! – Ach, dreszcz, pot – ach, dreszcz ziębi, chłodzi!
Ach, marszałek... Co? Do mnie odwraca się tyłem!
Tyłem! A! Senatory, dworskie urzędniki!
Ach, umieram, umarłem, pochowany, zgniłem
I toczą mię robaki, szyderstwa, żarciki.
Uciekają ode mnie. Ha! Jak pusto, głucho!
Szambelan szelma, szelma: patrz, wyszczerza zęby –
Dbrum – ten uśmiech, jak pająk, wleciał mi do gęby.

spluwa

Jaki dźwięk! – To kalambur! – O, brzydka mucho!

opędza koło nosa

Lata mi koło nosa,
Jak osa.
I epigramy, żarciki, przytyki,
Te szmery, – ach, to świerszcze wlazły mi w ucho...
Moje ucho, moje ucho!

wytrząsa palcem ucho

Jaki szmer! – Kamerjunkry świszczą jak puszczyki,
Damy ogonem skrzeczą, jak grzechotniki;
Jaki okropny szmer, śmiechy, wrzaski:
„Senator wypadł z łaski, z łaski, z łaski, z łaski”.

pada z łóżka na ziemię

Propozycja modelu odpowiedzi

1. Porównanie obu fragmentów:
Życie dworskie przedstawia:
1.1. szlachtę oczekującą nadejścia pana,
1.2. przybycie pana i reakcję dworzan,
1.3. satysfakcję pańskiego faworyta z powodu okazanych mu względów,
Widzenie Senatora ukazuje:
1.4. urzędników oczekujących cara,
1.5. reakcję wyróżnionego senatora,
1.6. reakcje pozostałych urzędników,
1.7. wskazanie analogii:
1.7.1. oba utwory przedstawiają podobną sytuację (zbliżona kompozycja),
1.7.2. ukazanie relacji pomiędzy panem a poddanymi,
1.8. wskazanie różnic:
1.8.1. odmienny sposób przedstawienia sytuacji,
1.8.2. Życie dworskie jest satyrą,
1.8.3. posługuje się karykaturą, wyolbrzymieniem, dowcipem,
1.8.4. utwór w sposób realistyczny odzwierciedla rzeczywistość,
1.8.5. Widzenie Senatora cechuje oniryczność, wizyjność,
1.8.6. zabarwienie tragiczne.

2. Analiza i interpretacja fragmentów:
2.1. Życie dworskie – utwór ma charakter scenki rodzajowej,
2.2. konkretyzacja bohaterów: wymienieni „z imienia” dworzanie: Szymon, Jan, Piotr, Bartłomiej, Krzysztof,
2.3. sytuacja pokazana we fragmencie:
2.3.1. zachowanie dworzan: uniżenie wobec pana („aż tysiąc ukłonów”),
2.3.2. pochlebstwa i zabieganie o względy („Każdy się inszym kształtem łasi i przyczaja/Każdy patrzy na pana, a z wzroku docieka/czego albo się chroni, albo na co czeka”),
2.4. zachowanie faworyzowanego bohatera – Szymona („promienieje”, jednych zaszczyca słowami, innych pomija),
2.5. reakcje dworzan wobec Szymona:
2.5.1. zabiegają o względy „wicefaworyta”,
2.5.2. cechuje ich wzajemna niechęć, zazdrość i rywalizacja o względy („Ten, który trzema słowy Szymona się szczycił/Gardzi tym, który tylko półtora uchwycił”).
2.6. Widzenie Senatora:
2.6.1. przedstawiona sytuacja jest projekcją senną, jednak odzwierciedla rzeczywistość,
2.6.2. bohaterowie sceny: car, Nowosilcow, anonimowi carscy urzędnicy,
2.6.3. ukazanie stosunku poddanych do cara: wyróżnienie carskie jest największym zaszczytem, nadaje sens dworskiej egzystencji,
2.6.4. wyróżnienie jednego z poddanych wywołuje niechęć do niego pozostałych („Nienawidzą mnie wszyscy, kłaniają się, boją”),
2.6.5. odebranie przywilejów, utrata carskiej „łaski” jest życiową klęską Senatora i radością dla innych.

3. Wnioski
Pełny:
Dostrzeżenie podobieństw sytuacji – obie odzwierciedlają typowe ludzkie zachowania. W obu fragmentach ukazany został charakterystyczny system zależności pomiędzy ludźmi. Zwrócenie uwagi na uniwersalizm zaprezentowanych zjawisk, które występują w różnych czasach i okolicznościach: zarówno na dworze szlacheckim w XVIII w., jak i na dworze carskim w XIX w.; można je dostrzec w czasach współczesnych. Przedstawionych bohaterów charakteryzuje obłuda, fałsz, nieszczerość, zawiść, rywalizacja, a nawet wrogość. Celem przedstawionych zachowań jest zdobycie względów osoby dysponującej określonymi wpływami (zamożnej i panującej). Dostrzeżenie różnic przytoczonych wypowiedzi: inny jest kształt formalny obu tekstów, inne są cele, jakie realizują. Krasicki w swej satyrze piętnuje niewłaściwe postawy, utwór spełnia więc funkcje dydaktyczne. Widzenie Senatora ujawnia prawdziwe oblicze Nowosilcowa, wskazuje prawdziwą motywację jego działań (chęć osobistych korzyści).

Częściowy:
Dostrzeżenie podobieństwa obu tekstów oraz uniwersalizmu ukazywanych zachowań. Nazwanie niewłaściwych postaw. Określenie przynajmniej jednej cechy różnicującej utwory.

Próba podsumowania:
Wskazanie podobieństw omawianych sytuacji.

Opracowała: Aleksandra Juranek
Wydawnictwo Park