Romantyzm w Anglii - od sentymentalizmu do buntowniczego ducha

W Anglii romantyzm poprzedził długi okres sentymentalizmu, który promował intuicję, indywidualizm, związanie z naturą, prawo do marzeń, liryzm oraz tajemniczość w literaturze. W połowie XVIII wieku w Anglii pojawił się zwrot ku rodzimemu średniowieczu, znany jako "odrodzenie gotyckie" (Gothic Revival). Początkowo był to ekscentryczny trend, który szybko przeniknął na kontynent europejski, powodując radykalną zmianę dotychczasowych gustów estetycznych. Wprowadził on dwa kluczowe zjawiska: architekturę neogotycką i literaturę grozy, oraz zainteresowanie średniowiecznym sztafażem i specyficzną nastrojowością związaną z zagadką, tajemnicą, niepewnością i strachem.

W literaturze romantyzm w Anglii poprzedzała twórczość Jamesa Macphersona (1736-1796), który stworzył cykl Pieśni Osjana - poematów opartych na tradycji ustnej sięgającej wczesnego średniowiecza, publikowanych jako rzekomy zabytek literatury celtyckiej z III wieku. To genialne fałszerstwo Macphersona rozpaliło w Europie zainteresowanie średniowieczem i surowym pejzażem Północy (fenomen osjanizmu).

Właściwy romantyzm angielski rozpoczął się w 1798 roku wraz z wystąpieniem grupy tzw. poetów jezior (William Wordsworth, Samuel T. Coleridge). Jego dojrzałą postać reprezentują twórczość Waltera Scotta i George'a Byrona.

Walter Scott (1771-1832) jest autorem wielu powieści historycznych, takich jak "Waverley", "Rob Roy" czy "Narzeczona z Lammermooru", inspirowanych historią szkockich walk wyzwoleńczych, co wiązało go z tendencjami wolnościowymi romantyzmu europejskiego. Stał się również jednym z powodów ogromnego powodzenia jego twórczości w całej Europie (zjawisko walterscotyzmu). Mistrzostwo powieści Scotta polegało przede wszystkim na odtwarzaniu tzw. kolorytu historycznego, czyli obyczajów i charakterów ludzkich właściwych danej epoce, co uczyniło go pionierem nowożytnej powieści historycznej.

George Gordon Byron (1788-1824) był poetą, który wywarł silne piętno na romantyzmie europejskim. Urodzony i wychowany w rodzinie arystokratycznej, wypowiedział bezkompromisową walkę przeciwko wszystkim przesądom i ideałom tej sfery. Zmuszony do opuszczenia Anglii, udał się do Grecji, by - wcielając w czyn głoszone przez siebie hasła wolności - wziąć udział w walkach wyzwoleńczych przeciwko Turkom. Śmierć Byrona w trakcie tych walk wywarła ogromne wrażenie na ówczesnej opinii publicznej, uznając go za bohatera, a jego postępowanie za przykład ofiary poświęconej dla głoszonych ideałów. Stał się symbolem twórcy, którego życie i sztuka połączyły się w jedno. Jego bohaterowie charakteryzowali się wybujałym indywidualizmem, byli osamotnieni, skłóceni ze światem, łamiący jego prawa, rozdarci wewnętrznie i tragiczni. Byronowski dramat był dramatem szlachetnego buntownika, którego nikt nie chciał wysłuchać i zrozumieć. Był to portret człowieka osamotnionego w walce, niezrozumiałego i odrzuconego, błędnego rycerza pragnącego zmienić świat.