Mitologiczne związki frazeologiczne

Kompleks Ateny – Postawa kobiety polegająca na identyfikacji z męską psychiką oraz męskim stylem bycia. Powstaje, gdy córka nadmiernie utożsamia się z ojcem. U niektórych kobiet występuje charakterystyczny typ męskiej sylwetki (szczupła linia bioder, mały biust). Mitycznym wzorem jest dziewicza bogini Pallas Atena, która była przedstawiana w zbroi.

Kompleks Dafne – u kobiet postawa niechęci do mężczyzn, seksualności, brak potrzeby miłości w związku heteroseksualnym. Prawzorem jest nimfa Dafne, córka boga tesalskiej rzeki; daremnie próbując uciec od zakochanego w niej Apollina, Dafne wyprosiła u ojca, aby zmienił ją w drzewo wawrzynu.

Kompleks Diany – podświadome pragnienie kobiety, aby stać się mężczyzną, które wiąże się z przejmowaniem męskiego stylu zachowań, ubioru. Prawzorem jest rzymska bogini Diana, patronka łowów, gór, księżyca, utożsamiana z grecką Artemidą. Przedstawiano ją z łukiem.

Kompleks Elektry – podświadoma i stłumiona skłonność płciowa do ojca i strach przed odwetem matki, jako rywalki budzącej nieuświadomioną wrogość dziecka; żeński odpowiednik kompleksu Edypa. W mitologii gr. Elektra, nakłaniała brata do zabicia matki dla pomszczenia zamordowanego przez Klitemnestrę ich ojca, Agamemnona. Patrz Klitajmestry kompleks.

Ikarowe loty – śmiałe plany, które mogą się tragicznie skończyć. Ikar był synem Dedala. Na skrzydłach zbudowanych przez ojca z piór i wosku (mimo ostrzeżeń ojca) wzniósł się za blisko słońca, co spowodowało, że wosk stopił się i spadł do morza gdzie zginął.

Kompleks Jokasty – chorobliwe przywiązanie matki do syna o podtekście erotycznym, wyraża się w nadopiekuńczości, a niekiedy prowadzi do zachowań kazirodczych. Mitycznym prawzorem jest Jokasta, żona Lajosa, która po urodzeniu syna Edypa straciła go w wyniku woli męża. Edyp zabił Lajosa i poślubił matkę, nie wiedząc, że byli jego rodzicami. Patrz kompleks Edypa.

Kompleks Klitajmestry – Podświadoma nienawiść żony do męża, wynikająca ze związanych z jego osobą, silnych, negatywnych przeżyć, pozornie zapomnianych, jednakże rzutujących na jej późniejsze zachowanie. Mitycznym prawzorem jest Klitajmestra, żona Agamemnona. Po powrocie męża spod Troi Egist zabił go za namową Klitejmestry, a ona sama zabiła Kasandrę, kochankę męża.

Koło fortuny – oznacza, że raz jest lepiej raz gorzej, raz na górze raz na dole. Fortuna – bogini losu, urodzaju i szczęścia, koło jest jednym z jej atrybutów (inne to: róg obfitości, wiosło sterowe, skrzydła i kula pod stopami).

Koń trojański – symbol podstępu. Grecy zdobyli Troję wprowadzając do miasta drewnianego konia z żołnierzami w środku.

Koszula (szata) Dejaniry – rzecz niszcząca, której trudno się pozbyć. Dejanira podarowała Herkulesowi szatę nasmarowaną krwią Nessosa, która przywarła do ciała i paliła ciało herosa.

Mania – obsesja, obłęd stan chorobowego podniecenia psychicznego i ruchowego ze wzmożonym dobrym samopoczuciem. W mitologii greckiej personifikacja wściekłości, również starorzymska bogini zmarłych, matka lub babka larów.

Marsowe oblicze – Potocznie oznacza zmarszczone oblicze, ponure, wrogie. Mars był bogiem wojny, wrogi ludziom i bogom.

Kompleks Medei – nieuświadomiona wrogość matki wobec własnych dzieci, połączona z mimowolnym pragnieniem ich śmierci, u podłoża tkwi potrzeba zemsty na ojcu dzieci. Prawzorem mitycznym jest Medea, córka króla Aietesa, żona Jazona, z którym miała dwóch synów. Rozzłoszczona zdradą męża, zemściła się zabijając synów.

Kompleks Meduzy – u mężczyzny poczucie zagrożenia prowokowane nadmiernym wyczuleniem na wyraz oczu kobiety. Archetypem jest antyczna Meduza, której wzrok zamieniał człowieka w kamień.

Męki Tantala – niemożność osiągnięcia tego, co jest w zasięgu ręki. Za podanie do zjedzenia własnego syna Tantala wtrącono do Tartaru, postawiono w sadzawce, w której jak się chciał napić wysychała woda, nad nim wisiała gałąź z jabłkiem, a jak po nie sięgał gałąź odchylała się. Nad nim zawieszono skałę, która się ciągle chwieje, jakby miała zaraz spaść.

Między Scyllą a Charybdą – między młotem i kowadłem, sytuacja bez wyjścia. Scylla i Charybda, dwa morskie potwory.

Narcyzm – stan samouwielbienia, płciowe upodobanie we własnej osobie. Narcyz w greckiej mitologii był pięknym synem boga rzeki Kephisos. Za odrzucenie miłości nimfy Echo ukarany miłością do samego siebie. Gdy zobaczył się w źródle zakochał się i umarł z tęsknoty z niezaspokojonej miłości, pośmiertnie zamieniony w kwiat narcyza.

Nić Ariadny – wskazówka, pomocna dłoń. Ariadna to córka Minosa i Pazyfae. Dała Tezeuszowi nić, dzięki której wydostał się z labiryntu Minotaura. Razem z nim uciekła z Krety. Po drodze Tezeusz porzucił ją na wyspie Naksoso. Tam znalazł ją Dionizos i poślubił.

Odrodzić się jak feniks z popiołów – symbol odrodzenia, nieśmiertelności. Feniks, mityczny ptak, podobny do orła albo czapli, barwy purpurowej i złotej, przybywał, co 500 lat do Heliopolis, budował w świątyni boga słońca gniazdo i spalał się w nim, jak na stosie, aby z własnych popiołów powstać odmłodzonym.

Objęcia Morfeusza – zapaść w sen, zasnąć. Morfeusz, bóg marzeń sennych syn Hypnosa.

Pięta Achillesa – słaby punkt, czułe miejsce. Matka wykąpała Achillesa w Styksie trzymając go za piętę. Stąd jego ciało było odporne na ciosy, a jego słabym punktem była pięta. Został zabity przez Parysa trafiony strzałą w piętę. Achillesa ścięgno, wspólne, silne ścięgno dla obu wielkich mięśni tylnej strony łydki, mięśnia brzuchatego i płaszczowego, przyczepiające się do tylnej powierzchni pięty.

Pod egidą – pod osłoną, godłem, znakiem, patronatem, opieką. Wg Homera tarcza Dzeusa wykonana przez Hefajstosa, ozdobiona pośrodku głową Gorgony, potrząsanie tą tarczą wzbudzało burzę i przerażenie. Później przedstawiano z egidą Atenę.

Poruszać się z gracją – poruszać się z wdziękiem, lekkością, pięknem, powabem i urokiem. Gracje to trzy rzymskie boginie wdzięku.

Kompleks Prometeusza – Postawa mężczyzn polegająca na dążeniu do uzyskania przewagi nad własnym ojcem, np. w zakresie wiedzy, powodzenia u kobiet czy pozycji społecznej.

Puszka Pandory – przyczyna tragedii, nieszczęść. Pandora to pierwsza kobieta ulepiona z gliny przez Hefajstosa. Zesłana przez bogów na ziemię z posagiem w postaci tajemniczej puszki (ściślej beczki). Pandorę odprawił Prometeusz, ale zachwycony jej urodą Epimeteusz ożenił się z nią i za jej namową otworzył puszkę sprowadzając na ludzi nieszczęścia i choroby.

Puścić famę – rozgłosić pogłoskę, plotkę, opinię. Fama rzymska bogini, uosobienie pogłoski, odznaczająca się niezwykłą szybkością.

Róg obfitości – symbol bogactwa, Dzeus wychował się na mleku kozy Amaltei. Później Dzeus przemienił róg tej kozy w róg obfitości, który wypełniał się zgodnie z życzeniem posiadacza.

Sąd Parysa – sytuacja, w której bardzo trudno podjąć odpowiednią decyzję, jest to niemal niemożliwe. Parys miał ocenić, która bogiń jest najpiękniejsza i podarować jej złote jabłko. Jabłko otrzymała Afrodyta, co później przyczyniło się do wybuchu wojny o Troję.

Stajnia Augiasza – wielki bałagan, brud, nieporządek. Augiasz król Elidy miał od 30 lat niesprzątaną stajnię, w której było kilka tysięcy sztuk bydła. Herakles oczyścił ją puszczając przez stajnię strumień z przepływającej nieopodal rzeki Penejos.

Strzała Amora – (być ugodzonym strzałą Amora) zakochać się. Amor strzelał z łuku strzałami miłości. Osoba trafiona zakochiwała się.

Ślepa sprawiedliwość – symbolizuje sprawiedliwość dla wszystkich taką samą. Temida jest to bogini prawa i sprawiedliwości, dobrych obyczajów i porządku. Przedstawiana z zawiązanymi oczami z wagą i mieczem.

Wpaść w furie – wpaść w szał, być nieobliczalnym, wściekłym. Furie to rzymskie boginie zemsty. Wychodzą z podziemi, aby karać za grzechy przeciw bogom, rodzicom i rodzeństwu, naruszenie prawa gościnności i krzywoprzysięstwo. Ścigały zbrodniarza i doprowadzały go do szaleństwa.

Wyprawa po złote runo – wyprawa po skarb. Argonauci pod wodzą Jazona wyruszyli w długą podróż, by zdobyć złote runo. Złote runo wisiało na gigantycznym dębie w Kolchidzie w gaju Aresa i pozostawało pod strażą potwornego, czujnego smoka.