Przemiana wewnętrzna bohatera romantycznego

Motyw przemiany wewnętrznej bohatera romantycznego występuje w wielu utworach Adama Mickiewicza, najbardziej jednak wyeksponowany jest w III cz. Dziadów i w Panu Tadeuszu. W prologu III cz. Dziadów widzimy więźnia, który w półśnie rozważa swój stan ducha. O jego duszę walczą dobre i złe moce. Domyślamy się z jego wypowiedzi, że jest nim Gustaw z VI cz. Dziadów, który przeistacza się z nieszczęśliwego kocanka w świadomego swojej siły bohatera narodowego. Moment przemiany zostaje przez Mickiewicza bardzo wyraźnie wyeksponowany wtedy kiedy więzień wypisuje na murze znane słowa: tu zmarł Gustaw i narodził się Konrad. Tę scenę należy interpretować w ten sposób, że bohater odrzuca koncentrowanie się na swoich sprawach osobistych i w świadomym wyborze zwraca się ku sprawom narodu. Jest on jak dowiadujemy się poetą, którego rząd carski zwalnia z więzienia, ale skazuje go na wywiezienie w głąb Rosji. Ma on świadomość, że oznacza to dla niego zmarnowanie talentu, bo przypuszcza, że wśród obcych ludzi innej narodowości nie znajdzie odbiorców swojej poezji. Konrad od tej pory będzie zajęty sprawami przyszłości ojczyzny i narodu. W małej improwizacji będzie chciał przeniknąć przyszłe losy kraju, a w wielkiej improwizacji odważy się nawet na zwadę z Bogiem, gdy ten nie będzie chciał dać mu rządu dusz. Konrad jest bohaterem tragicznym, niczego nie osiągnął, Bóg mu nie dał wiedzy na temat przyszłych losów Polski i o mało co Konrad nie popadł w grzech bluźnierstwa. Innym bohaterem przeżywającym przemianę wewnętrzną jest Jacek Soplica. W młodości wielki „paliwoda” i kłótnik, przywódca drobnej szlachty w całej okolicy. Dumny i zarozumiały służy Stolnikowi Horeszce, który przyjaźnił się z nim ze względu na to, że Jacek rządził na sejmikach szlacheckich trzystoma kreskami członków swojego rodu. Było to nie bagatelne poparcie. Jacek Soplica w czasie odwiedzin u Stolnika Horeszki zakochał się w jego córce Ewie, ale dumny magnat nie dopuszczał nawet myśli, że jego córka mogłaby wyjść za tak nisko ustawionego w hierarchii społecznej szlachcica. Wydał więc córkę za mąż za człowieka odpowiedniego jej rodem, a Jacek poprzysiągł zemstę. Próbował ułożyć sobie życie, ożenił się nawet, ale nie znalazł szczęścia. Popadł w nałóg pijaństwa i był pośmiewiskiem dla całej okolicy. Przypadek zdarzył, że na zamek Stolnika popierającego konstytucje trzeciego maja napadli moskale. Stolnik ze służbą odpierali atak, a Jacek Soplica jako przypadkowy świadek tego zdarzenia zazdrościł mu, że i tym razem wygra. Nie namyślając się długo wziął strzelbę od poległego żołnierza, strzelił i zabił Stolnika Horeszkę. Moment ten jest punktem zwrotnym w życiu Jacka Soplicy. Od tego czasu postanawia zmienić się i odkupić swoje grzechy. Wstępuje do klasztoru a później do wojska napoleońskiego. Jako kapelan przechodzi prawie cały szlak bojowy Napoleona. Zostaje ciężko ranny pod Jeną. Powraca do Soplicowa jako emisariusz mający na celu zorganizowanie powstania ułatwiającego wejście wojskom napoleońskim. Prowadzi wśród szlachty agitację. I gdy już wszystko jest prawie przygotowane Gerwazy, sługa Stolnika Horeszki, który poprzysiągł zemstę na Soplicach wykorzystuje zapał bojowy szlachty do zajazdu na Soplicowo. Jacek Soplica bardzo mocno to przeżywa, ranny w czasie zajazdu wyjawia kim jest i dokonuje ekspiacji w obecności swojego największego wroga jakim jest Gerwazy. Uzyskuje od niego przebaczenie. Przemiana bohatera Dziadów szła od nieszczęśliwego kochanka do bojownika o wolność ojczyzny, w Panu Tadeuszu zaś od warchoła szlacheckiego do oddanego ojczyźnie patrioty.