Antyk.

Antyk - starożytna cywilizacja, głównie grecko - rzymska.
Humanizm – postawa intelektualno – moralna propagująca duchowe i materialne potrzeby człowieka oraz wszechstronny rozwój osobowości ludzkiej.
Miłość platońska – Platon uważał, że miłość to właściwe duszy dążenie do osiągnięcia i wiecznego posiadania dobra. Na pierwszym miejscu postawił on sobie piękne ciało, dopiero później piękno duchowe. Sensem Platońskiej teorii miłości to, że poprzez realne, względne, skończone, doczesne można osiągnąć cele idealne, bezwzględne, wieczne.
Sokrates – (469 – 399 p.n.e.) za najwyższe dobro człowieka uważał cnotę, która zapewnia szczęście i pożytek, a za warunek cnoty wiedzę. Jest autorem słynnej sentencji, która w skrócie brzmi: „wiem, że nic nie wiem”. Był uważany za dziwaka, gdyż chodził po Atenach w podartym płaszczu i z parasolką w pogodny dzień i namawiał ludzi do rozmów na tematy etyczne. W wieku 70 lat został skazany za „deprawowanie młodzieży” oraz „bezbożność” i skazany na śmierć poprzez wypicie kielicha cykuty.
Epigramat – krótki utwór poetycki z zaskakującą pointą, wywodzący się z napisów umieszczanych w starożytnej Grecji na pomnikach i nagrobkach. Za jego twórcę uważa się Simonidesa. Odmianą epigramatu są fraszki.
Platon - (428-347 p.n.e.) filozof grecki. Uczeń Sokratesa. W Atenach założył i przez 40 lat prowadził szkole w gaju Akademosa. Swoje poglądy spisał w 35 dialogach – utworach o charakterze potocznej rozmowy. Na świecie nie ma nic innego co mogło by dorównać platońskiej metaforze jaskini, która uczy, że człowiek postrzega świat jedynie pośrednio, kształtując sobie jego obraz na podobieństwo cieni, jakie światło ognia rzuca na ścianę.
Arystoteles – (384 – 322 p.n.e.) Filozof grecki. Uważał, że nie ma innego dobra niż dobro realne. W imię tych zasad mniemał, że naturę dobra znajdzie nie drogą abstrakcyjnego rozumowania, lecz przez ustalenie, jakie w rzeczywistym życiu ludzie stawiają sobie cele. Oprócz dzieł poświęconych logice, fizyce, biologii, psychologii i polityce napisał „Retorykę” i „Poetykę”.
Eudajmonia – była celem, który w etyce Arystotelesa zajął naczelne miejsce. Jest mniemaniem, że naturę dobra znajdzie nie drogą abstrakcyjnego rozumowania, lecz przez ustalenie, jakie w rzeczywistym życiu ludzie stawiają sobie cele. Eudajmonia dla Greków była doskonałością jednostki, czyli osiągnięciem tego optimum, jakie człowiek przy swej naturze może osiągnąć. Eudajmonia można tłumaczyć jako szczęście.
Filozofia epikurejska – głosili oni, że ludzie powinni się oddawać pogoni za szczęściem, uwolniwszy się od strachu przed śmiercią i przed bogami. Utrzymywali, że droga do szczęścia prowadzi przez pracę nad sobą, spokój i wyrzeczenie. Nazwa pochodzi od Epikura z Samos (341 – 270 p.n.e.).
Filozofia stoicka – kierowali się przeświadczeniem, że nad ludzkimi namiętnościami powinien panować rozsądek i uważali, że jedyną wartością jest dążenie do cnoty. Malowali wizję powszechnego braterstwa ludzkości oraz poczucie obowiązku i pełen dyscypliny autotrening, którego celem było zbudowanie w sobie odporności na ból i cierpienie. Założona przez Zenona z Kition (335 – 263 p.n.e.).
Nazwa pochodzi od ateńskiego „stoa pojkile” – „malowanego krużganka”.
Sztuka starożytnych greków – u Greków odwieczne pojęcie piękna i dobra łączyło się w całość, czyli tzw. kalos kagatos i w ich mniemaniu artysta powinien stosować się do norm etycznych. W okresie archaicznym była to powaga i siła, w okresie klasycznym majestat i idealizm, a w okresie hellenistycznym bogactwo życia. Estetyka grecka chciała przeniknąć zagadkę piękna, przeniknąć, a zarazem ograniczyć ją do mimesis – naśladownictwa. Artyści greccy zwracali szczególną uwagę na ciało ludzkie, starając się, zgodnie z zaleceniem Sokratesa, „przedstawiać poruszenia duszy” poprzez obserwację sposobu, w jaki wewnętrzne uczucia człowieka odbijają się w ruchu jego ciała. Istniały dwa główne style greckiej architektury: styl dorycki i styl joński (rozszerzeniem jest koryncki).
Styl dorycki – kolumna jest żłobkowana, mocnym słupem z głowicą bez żadnych ozdób. Odzwierciedla proporcje męskiego ciała.
Styl joński - kolumna jest żłobkowana, jest smuklejsza, ma rzeźbioną głowicę, nie wyrasta wprost z kamiennego podwyższenia, na którym stoi świątynia, ale ma bazę, co nie wątpliwie dodaje jej lekkości. Odzwierciedla proporcje żeńskiego ciała.
Sztuka starożytnych rzymian – rozpowszechnili szereg odkryć konstrukcyjnych takich jak: łaźnie, akwedukty, amfiteatry, cyrki, kopuły, łuki triumfalne. Wielką budowlą publiczną Rzymu był Circus Maximus, w którym odbywały się igrzyska. Cyrk był wydłużoną budowlą, przedzieloną w środku murem. Zdobiły go posągi, ołtarze, obeliski. Odbywały się w nim wyścigi wozów, natomiast w amfiteatrach walki gladiatorów (właśnie takim teatrem jest Koloseum). Za czasów Hadriana zbudowano słynny Panteon, czyli świątynię poświęconą wszystkim bogom.
Kanon – idealny wzorzec ciała ludzkiego, który ustalił Poliklet. Otóż w posągu stopa człowieka powinna wynosić 1/6 długości ciała, głowa 1/8, twarz i ręka 1/10.
Homer – ojciec literatury europejskiej, autor „Iliady” i „Odysei”. Imię Homeros tłumaczy się jako: ślepiec, zakładnik, towarzysz, zbieracz, składacz lub poeta.
Kwestia homerowa – dyskusja na temat autorstwa i sposobu powstania „Iliady” i „Odysei”.
Epos – np. „Eneida” Wergiliusza( dzieło rzymskie), „Król Edyp” Sofoklesa.
-gatunek epicki
-pisany heksametrem
-opisuje świat bogów i ludzi
-na początku dzieła znajduje się inwokacja
-wszechwiedzący narrator
-realistyczne opisy akcji
-retargacja – opóźnianie akcji
-stałe epitety
-porównania homeryckie
-uroczysty, podniosły styl
Najwięksi tragicy starożytności – Tespis, Ajschylos, Sofokles, Eurypides
Hybris – w tragedii antycznej duma, zarozumiałość bohatera, wyzwanie wobec bogów, ściągające nań karę.
Oda – utwór liryczny wywodzący się z greckiej pieśni chóralnej, związanej pierwotnie z obrzędami religijnymi. Z czasem stał się pieśnią sławiącą bohaterów, wydarzenia czy wzniosłe idee. Cechuje ją podniosły i uroczysty styl.
Horacy – (65 – 8 p.n.e.). najwybitniejszy obok Wergiliusza poeta rzymski. Zdobył wykształcenie i doszedł do szczytów sławy dzięki wyrzeczeniom ze strony ojca oraz pomocy Mecenasa, przyjaciela i doradcy Oktawiana Augusta. Mimo iż walczył po stronie Brutusa, przeciw Oktawianowi po latach zdobył sobie jego przychylność, jednak nie przyjął proponowanemu mu stanowiska sekretarza, by nie uzależniać się od dworu. Pisał on epody, satyry i listy poetyckie. Sławę przyniosły mu zwłaszcza „Pieśni”, zwane też odami, o tematyce patriotyczno – obywatelskiej, refleksyjnej, politycznej, filozoficznej, biesiadnej, miłosnej, okolicznościowej i autotematycznej.
Pieśni biesiadne Horacego – wiązały się z pochwałą wina, które – pite z umiarem – miało dodawać śmiałości, rozjaśniać umysł, uwalniać od trosk i smutku.
Hymn „Do Apollina” – jest to okolicznościowa modlitwa. Podmiot liryczny funkcjonuje jako poeta – wieszcz przeciwstawiający pragnieniom przeciętnego człowieka swe własne pragnienia. Horacy stosuje tu częstą w swej twórczości kompozycję pierścieniową: pytanie w pierwszej strofie łączy się z odpowiedzią w strofie ostatniej.
Cnota – to pojęcie składa się na główne wartości wyznawane przez Horacego, czyli wewnętrzna niezależność, uczciwość, czystość, ład moralny, czerpanie radości z tego, co dostępne, a także męstwo wojenne i gotowość poświęceń dla ojczyzny.
Złoty środek – mądrość życiowa polegająca na zachowaniu spokoju i równowagi ducha, opanowaniu namiętności, ostrożnym przyjmowaniu sukcesów i porażek.
Pareneza – rada, napomnienie, pouczenie; literatura parenetyczna – pouczająca, wychowująca, propagująca wzory zachowania.
Klasycyzm – prąd literacki czerpiący wzory z antycznej teorii poezji, stawiający za cel twórczości łączenie piękna i prawdy, harmonię i umiar, naśladowanie natury i przestrzeganie jednorodności estetycznej.
Skrzydlate słowa – popularne wyrażenie, cytaty, sentencje, aforyzmy, które weszły do języka potocznego i ogólnoludzkiej skarbnicy kultury.
Teatr antyczny – powstał z obrzędów ku czci Dionizosa – boga winnej latorośli. Małe tzw. Wiejskie Dionizje odbywały się zimą. Wielkie tzw. Miejskie Dionizje od VI w. p.n.e. były świętem państwowym.
Dytyramb – pieśń kultowa ku czci Dionizosa, z której powstał antyczny dramat. Wykonywana przez chór, w którym prowadził dialog z przewodnikiem.
Forma przejściowa między dytyrambem a tragedią – jest nią dramat satyrowy.
Słowo Tragedia - są to „pieśni kozła”.
Proces zmian prowadzący do powstania tragedii antycznej:
-Tespis w roku 534 p.n.e. wprowadził jednego aktora obok chóru
-drugiego aktora, którego celem było udramatycznienie akcji, wprowadził Ajschylos
-trzeciego dodał Sofokles
-on też znacznie ograniczył rolę chóru
-Eurypides rozbudował motywy psychologiczne.
Budowa formalna tragedii:
-prolog
-paroda – wejście chóru
-epejsodion – wejście aktora
-stasimon – pieśni chóru wykonywane na stanowisku
-kolejne epejsodiony i stasimony, w sumie po pięć
eksodos – pieśń wyjściowa chóru
Budowa wewnętrzna (immanenta) tragedii:
-zawiązanie akcji
-punkt kulminacyjny
-peryfetia – nagły zwrot akcji
-rozwiązanie akcji
Cechy tragedii:
-zasada trzech jedności (miejsca, czasu, akcji)
-zasada decorum (brak przedstwaiania okrutnych, krwawych scen)
-brak scen zbiorowych
-jednorodnośc stylistyczna (styl wysoki)
Tragizm – kategoria estetyczna, czyli swoistej jakości dzieła, bohater niezależnie od siły charakteru, od szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę – śmierć lub klęskę. Łączy się z wzniosłością.
Biblia – nazwa pochodzi z j. greckiego od słowa biblios (1: łodyga papirusu – roślina, która rosła w Egipcie. 2: zwój stanowiący księgę). Biblia stanowi księgi (Pismo Święte) i składa się z dwóch części: Starego i Nowego Testamentu. Jest dziełem objawionym, pisane pod natchnieniem Ducha Świętego. Została sporządzona w trzech językach: hebrajskim (Stary Testament), arameiskim (językiem apostołów) i greckim (Nowy Testament).
Natchnienie – wpływ Boga, polegający na inspirowaniu aktorów pisma świętego i kierowaniu ich podczas redagowania ksiąg. Inspirował ich w ten sposób, że księgi te posiadają to co on chciał, aby posiadały.

Księgi dzielą się na:
-historyczne
-dydaktyczne
-prorocze (propetyczne)
Najwięksi prorokowie ST to:
-Izajasz
-Jeremiasz
-Ezehiel
-Daniel
Gatunki biblije:
-dialogi
-pieśni
-przypowieści
-psalmy (błagalne, dźiekczynne, pochwalne, królewskie, sapienckialne (mądrościowe))
Apokalipsa = objawienie, odsłonięcie. To rodzaj utworu biblijnego, opisujące tajemnice dotyczące czasów ostatecznych i sensu dziejów.
Testament – nazwa pochodzi od łacińskiego testamentu. Jest to przymierze, które Bóg zawarł z ludźmi.
Stary Testament - przymierze, które Bóg zawarł z Izraelitami.
Nowy Testament – przymierze, które Jezus Chrystus zawarł ze wszystkimi ludźmi na świecie (zostało ono zapieczętowane krwią Jezusa).
Miłość święta – amor sacer
Miłość grzeszna – amor vulgaris
Marnośc nad marnościami – wszystko marność – vanitas vanitatum et omnica vanitas
Nawiązania do „Księgi Hioba” – „Hiob i młodzieniec” Anny Kamieńskiej
Nawiązania do „Księgi Koheleta” – „O żywocie ludzkim” Jana Kochanowskiego, „Piosenka” Czesława Miłosza, „Oda do rozpaczy” Jana Twardowskiego.
Księga Hioba – cierpienie ludzkie, cierpienie nie oczekiwane, cierpienie, które mówi Bogu „dlaczego?” (Jan Paweł II).
Hiobowa wieść – w sensie przenośnym: zła, przerażająca, tragiczna wiadomość
Pocieszyciel Hioba - w sensie przenośnym: osoba, która pocieszając w nieszczęściu, próbuje przekonać, że wynikło ono z naszej winy, czym potęguje jeszcze bardziej rozpacz i zgryzotę.
„Księgi Hioba” i „Księgi Koheleta” są księgami dydaktycznymi.
Kohelet – w j. hebrajskim Kohelet, natomiast w greckim – Eklezjastes. Nazwa pochodzi od urzędu sprawowanego przez jej autora.
Na podstawie „Pierwszego listu św. Jana Apostoła” oraz „Hymnu o miłości” z „Pierwszego listu do Koryntian św. Pawła” możemy określić miłość.
Czterech jeźdźców apokalipsy:
-pierwszy jeździec na białym koniu z wieńcem na szyi jest symbolem zwycięstwa
-drugi jeździec na koniu barwy ognia z wielkim mieczem jest symbolem wojny
-trzeci jeździec na czarnym koniu z wagą w ręku to symbol głodu
-czwarty jeździec na trupio – bladym koniu jest symbolem śmierci
Przypowieść – utwór narracyjny, którego cała kompozycje wyraźnie podporządkowane są przekazaniu jakiejś myśli. Czytelnik dociera do poznania owej myśli – pozornie ukrytej – poprzez odczytywanie alegorii i symboli. Ich zastosowanie sprawia, że przypowieść zwykle oddala się od realizmu w konstrukcji świata przedstawionego (np. opowieść o stworzeniu świata miała nazwę „Poemat o stworzeniu świata”).
Poemat – dłuższy utwór poetycki. Cechuje go swoboda kompozycyjna, różnorodność środków stylistycznych i silnie zredukowana fabuła.