Bezrobocie w rodzinie

I. OPIS SYTUACJI PROBLEMOWEJ KLIENTA

Małgorzata lat 40, zarejestrowana w PUP bez prawa do zasiłku. Wykształcenie zawodowe-krawcowa.
Mąż Bogdan lat 45, bezrobotny, bez prawa do zasiłku, wykształcenie zawodowe-murarz. Córka Marlena lat 18, uczy się w Zasadniczej Szkole Zawodowej w zawodzie fryzjerki.
Młodsza córka Anna lat 13, uczennica I klasy gimnazium.
Rodzina zamieszkuje mieszkanie komunalne, 2 pokoje z kuchnią. Zadłużenie za energię elektryczną wynosi 500 zł., a za nieregularne płacenie czynszu dług wynosi 200 zł.
Dochody rodziny są następujące:
- wynagrodzenie za prace dorywcze pani Małgorzaty 250 zł. Miesięcznie,
- dofinansowanie do wydatków mieszkaniowych wysokości 200 zł.,
- zasiłek rodzinny na córki w wysokości 73,8 zł. pobiera mąż z PUP,
- pomoc OPS.
Rodzina pochodzenia robotniczego. Matka pani Małgorzaty nie żyje, nigdy nie pracowała.
Ojciec jest człowiekiem starszym, schorowanym, utrzymujący się z niewielkiej renty inwalidzkiej, której większą część wydaje na zakup leków: choruje od wielu lat na cukrzyce.
Pani Małgorzata wraz z mężem nie może liczyć na pomoc teściów, bowiem utrzymują się oni z niewielkiego gospodarstwa rolnego, przynoszącego małe dochody. Nie są w stanie pomagać swojemu synowi i jego żonie, mogą ofiarować im jedynie swą pomoc w postaci produktów żywnościowych; ziemniaków, mleko, jajka.
Pani Małgorzata była bardzo spokojnym dzieckiem, nie sprawiającym problemów wychowawczych, była nieśmiała, zamknięta w sobie. Wychowała się w rodzinie wielodzietnej, miała 4 młodszego rodzeństwa, którym musiała się opiekować. Wychowała się w biedzie, w domu zawsze brakowało pieniędzy na zaspokojenie podstawowych potrzeb; ubranie, zeszyty i książki do szkoły, a czasem na jedzenie. Matka p. Małgorzaty była osobą rygorystyczną, to ona zarządzała budżetem domowym, wyznaczała dzieciom zajęcia, które w ciągu dnia należało wykonać. Nie okazywała uczuć rodzicielskich swoim dzieciom, była wymagająca. Ojciec p. Małgorzaty całe życie ciężko pracował jako pracownik fizyczny w hucie . Po 25 latach pracy jego stan zdrowia pogorszył się, zachorował na cukrzycę, pojawiły się problemy z płucami. Nie podjął już pracy zawodowej, chorował przez dłuższy czas, a następnie został skierowany na orzecznictwo lekarskie, w wyniku czego otrzymał rentę chorobową. W domu wśród wielu rodzeństwa rodzice p. Małgorzaty nigdy nie przywiązywali uwagi do wykształcenia dzieci, nie było pieniędzy na to, by posłać dzieci dalej do szkoły. Zazwyczaj edukacja dzieci kończyła się w szkole zawodowej, większość rodzeństwa szybko wyszło za mąż. Pani Małgorzata zawarła związek małżeński w wieku 22 lat. Wraz z mężem początkowo mieszkali z jej rodzicami, ale w niedługim czasie po urodzeniu się córek wyprowadzili się, ponieważ zostało przyznane im mieszkanie komunalne. Zaczęli żyć na własny rachunek. Było im ciężko, pani Małgorzata z racji wychowywania córek nie mogła podjąć żadnej pracy zarobkowej. Jedynym źródłem utrzymania był dochód jej męża, który pracował jako murarz na budowie. Gdy córki poszły do szkoły p. Małgorzata rozpoczęła pracę jako krawcowa w państwowym zakładzie. Pracowała przez 8 lat w zawodzie do 1997r, niestety w wyniku redukcji etatów została zwolniona z pracy. Przez rok czasu pobierała zasiłek dla bezrobotnych.
Fakt utraty pracy był dla niej ogromnym przeżyciem, tym bardziej, ze córki rosły, a wraz z nimi zwiększały się potrzeby. Robiła wszystko, aby zapewnić im godne warunki życia, w okresie letnim dorabiała zbierając jagody, często pomagała przy pracach polowych, sprzątała u ludzi. Mąż p. Małgorzaty nie wczuwał się w sytuację, często wyjeżdżał w delegację, a żonę pozostawiał samą w tej sytuacji. Nie zrobił żadnego gestu, by pomóc jej w znalezieniu pracy, nie pocieszał jej, nie dawał jej wsparcia psychicznego, wręcz przeciwnie wracając z pracy wszczynał kłótnie, którymi świadkami były córki. Padały z jego ust wyzwiska, obelgi, coraz częściej jej ubliżał, obwiniał ją za istniejącą sytuację, ale on sam nie był w porządku wobec własnej żony; nie oddawał pieniędzy, coraz częściej zaglądał do kieliszka.. Pani Małgorzata nie poddawała się istniejącej sytuacji, zabiegała o dodatkowe dobra finansowe, przez pewien okres czasu opiekowała się starszą sparaliżowaną kobietą, podawała jej leki, robiła zakupy.
Praca ta dawała niewielkie dochody, ale choć w części mogła spłacić długi w sklepie, zapłacić
zaległe rachunki za energię elektryczną.
Niestety z miesiąca na miesiąc sytuacja materialna rodziny była coraz trudniejsza, brakowało pieniędzy na podstawowe potrzeby, ograniczyła bieżące wydatki do minimum, niestety zadłużenie rosło zarówno w sklepie, jak również za nieregulowany czynsz .
Cała ta sytuacja coraz bardziej przygnębiła p. Małgorzatę, czuła bezsilność i wstyd, niestety pogorszeniu uległ również jej stan zdrowia; miała silną nerwicę. Wielokrotnie szukała pracy, niestety jej niski poziom wykształcenia był przeszkodą w jej znalezieniu, a ją niestety nie było stać na jego uzupełnienie.
Nie widząc wyjścia z sytuacji zgłosiła się o pomoc do OPS, w wyniku przeprowadzonego wywiadu środowiskowego otrzymała pomoc w postaci zasiłku celowego przeznaczonego na zakup węgla. Znacznemu pogorszeniu uległ również stan zdrowia jej męża, okazało się po przeprowadzeniu badań lekarskich, że p.Bogdan ma poważną wadę kręgosłupa, co uniemożliwiło mu powrót do pracy na budowie. Został zakwalifikowany do operacji. Choroba męża spotęgowała jego obojętność wobec całej sytuacji, nie podejmował żadnych starań, aby znaleźć inną pracę. Ma pretensje do żony, że jest chory. Jego stosunek wobec córek też uległ zmianie, nie interesował się ich wynikami w szkole, nie okazywał im uczuć ojcowskich. Dziewczyny też wyczuwały jego obojętność wobec nich. Dla nich jedyną podporą była mama, która była jedynym autorytetem w rodzinie.
Córki uczyły się dobrze, nie sprawiały problemów wychowawczych. W oczach córek była postrzegana jako dbająca o dom, lecz niestety wyczerpana nerwowo.
Pani Małgorzata ponad wszystko pragnie dobra dzieci, obojętność męża wobec niej rodzi w niej negatywne emocje, coraz rzadziej z nim rozmawia, najczęściej jakakolwiek rozmowa przybiera formę kłótni, coraz bardziej się od siebie oddalają, nie próbując rozwiązać wspólnie narastających problemów.
Pani Małgorzata nie utrzymuje kontaktów towarzyskich ze znajomymi z dawnych lat, wstydzi się swojej sytuacji, obraca się w gronie najbliższej rodziny.

W rodzinie tej pojawiają się następujące problemy psychologiczne:
- w sferze intelektualnej- ograniczenie zdolności rozwiązywania problemów, spowodowane
brakiem prawidłowych relacji z mężem, nadopiekuńczość w stosunku do córek,
- w sferze emocjonalnej- brak poczucia bezpieczeństwa, niezaspokojone potrzeby miłości i
akceptacji z okresu dzieciństwa, odczuwanie braku szacunku ze strony męża, poczucie
bezradności, gniew.

Przyczyny doprowadzające do obecnej sytuacji problemowej:
- głównym źródłem sytuacji problemowej są niezaspokojone potrzeby miłości i uznania z
dzieciństwa,
- brak prawidłowej relacji z mężem: on pracował w delegacji nie przywiązywał uwagi do
uczuć żony, ona – przejęta rolą matki zapomniała o uczuciach do męża,
- niedojrzałość emocjonalna męża p. Małgorzaty, brak poczucia odpowiedzialności za
rodzinę,
- powielenie przez p. Małgorzatę stereotypu wyniesionego z domu; to matka kierowała
wszystkim, a nie ojciec pomimo, że on był głową rodziny;


Sposób zaradzenia istniejącej sytuacji:
- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa na miarę możliwości członków rodziny;
- zmiana zachowania p. Bogdana do żony; wzięcie odpowiedzialności za całą rodzinę;
- zaprzestanie nadużywania alkoholu przez męża p. Małgorzaty; poprzez poddanie się pomocy terapeutycznej;
- wykorzystanie w pełni swoich potencjałów: nie poddawanie się istniejącej sytuacji, usilne szukanie pracy przez obojga współmałżonków;
- równy podział obowiązków w domu, łącznie z dorastającymi córkami;
- okazywanie swoich uczuć w stosunku do wszystkich członków rodziny;
- szczera rozmowa z wszystkimi domownikami na temat istniejącej sytuacji w domu;

Formy pomocy, które udzielić może pracownik socjalny osobie bezrobotnej:
- wsparcie emocjonalne osoby bezrobotnej;
- porada psychologa; wsparcie psychiczne;
- porada prawna; w związku z uregulowaniem zaległości za czynsz i energię elektryczną;
- pomoc materialna: zakup żywności, książek.

II. PRZYCZYNY PROWADZĄCE DO BEZROBOCIA W RODZINIE, WPŁYW BEZROBOCIA NA FUNKCJONOWANIE RODZINY.
Zjawisko bezrobocia towarzyszy rozwojowi gospodarki kapitalistycznej, stało się jednym z najbardziej dotkliwych problemów społecznych w związku z czym problematyka bezrobocia jest przedmiotem społecznego zainteresowania.
Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niedostateczna struktura gospodarcza państwa, co oznacza nie wystarczającą ilość miejsc pracy w stosunku do ilości osób chcących ją podjąć.
Przyczyny bezrobocia mogą być różne począwszy od indywidualnych decyzji (tzw. bezrobocie dobrowolne) po uwarunkowania makroekonomiczne.
Bezrobocie frykcyjne-występuje w związku z nieustannym ruchem ludności, przemieszczaniu się między regionami kraju, odnosi się to również do rodzin zmieniających miejsca pracy, znajdujących się w różnych fazach życia (np. kobiety po urodzeniu dziecka). W tej kategorii bezrobocia są też osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu.
Bezrobocie strukturalne-występuje wtedy, gdy istnieje niedopasowanie podaży pracy na nią. Chodzi tutaj o rozbieżności pomiędzy kwalifikacjami ludzi a rodzajem oferowanej pracy. Tego typu bezrobocie związane jest z procesami rozwojowymi gospodarki, rozwijaniem nowoczesnych gałęzi przemysłu i zanikiem tradycyjnych dotąd sposobów produkcji. Ma to również odniesienie do bezrobocia w rodzinie, gdyż większość ich członków nie posiada odpowiednich kwalifikacji do wykonywania pracy na wyższym szczeblu rozwoju gospodarczego.
Bezrobocie klasyczne-oznacza rodzaj bezrobocia pojawiającego się wtedy, gdy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu gwarantującego równowagę między podażą pracy a popytem na nią.
Inną przyczyną bezrobocia w rodzinie jest zjawisko występujące w gospodarce rynkowej-czyli inflacja. Inflacja występuje wtedy, gdy rośnie ogólny poziom cen i kosztów. Rosną nie tylko ceny żywności i wszystkich innych towarów, lecz także płace, ceny gruntów, czynsze itp. Ma to związek z ubożeniem rodzin, gdyż nie są one w stanie podołać rosnącym wymaganiom.
Bezrobocie ma ogromny wpływ na funkcjonowanie rodziny, przekształca ją, zmienia relacje między członkami rodziny. Aby bliżej przyjrzeć się temu problemowi należy wyjaśnić poniższe pojęcie:
Rodzina- to grupa osób związanych ze sobą wspólnotą gospodarczo-terytorialną i połączonych jednością pochodzenia, to podstawowa komórka społeczna, która stwarza fundamenty rozwojowe dla jednostki. Nie ulega wątpliwości, że bezrobocie jako zjawisko masowe prowadzi do zmian w instytucji rodziny.
Brak pracy w sposób szczególnie negatywny wpływa na ekonomiczną funkcję rodziny. Zarobkowa działalność członków rodziny zostaje ograniczona lub przestaje istnieć. Podstawowym dochodem w rodzinie bezrobotnej staje się zasiłek dla bezrobotnego. Stając się bezrobotnym człowiek nie jest w stanie pokryć swoich osobistych potrzeb na poziomie niezbędnym. W rodzinach uzyskujących stałe dochody występuje dążenie do powiększenia stanu posiadania majątku rodzinnego. W sytuacji bezrobocia dzieje się odwrotnie, aby móc zaspokoić niezbędne potrzeby w zakresie wyżywienia i ubrania w pierwszej kolejności wykorzystywane są posiadane oszczędności. Jeżeli rodzina ich nie ma, zaciąga pożyczki, w rezultacie poziom konsumpcyjny rodziny ulega pogorszeniu.
Ograniczone możliwości materialnego zabezpieczenia członków rodziny wywierają ogromny wpływ na funkcję opiekuńczo-wychowawczą. Bezrobotni to zazwyczaj osoby znajdujące się w wieku aktywnego rodzicielstwa, wychowujące dzieci. Bezrobocie wpływa na zmianę form opieki nad dziećmi. Powoduje z reguły odebranie dziecka ze żłobka lub przedszkola. Podstawowa przyczyną jest wzrost opłat za te usługi, przekraczające możliwości rodziny. Zaczynają się także problemy związane z wykształceniem dzieci. Występuje stan niepewności, uczucie zagrożenia i zaniżanie aspiracji w zakresie planów edukacyjnych dzieci. Na stosunki rodzice-dzieci wpływa negatywnie niemożność zaspokojenia oczekiwań w zakresie konsumpcji. W warunkach istniejących napięć, powstających w wyniku trudności materialnych zmianie ulega funkcja socjalizacyjna rodziny. Prowadzi to do pogłębiania izolacji społecznej. Życie rodzinne z tego powodu jest zubożone, zdominowane przez problemy materialne, nie stwarza klimatu, który sprzyjałby rozwojowi dzieci oraz rozbudzaniu ich szerszych zainteresowań. Sytuacja materialna i społeczna rodziny, naznaczona poczuciem niższości wpływa na przekazywane młodemu pokoleniu systemów wartości oraz norm postępowania.
Bezrobocie ma wpływ na emocjonalno-ekspresyjną funkcję rodziny, która jest istotna dla trwałości rodziny. Pojawienie się bezrobocia w rodzinie powoduje wzrost solidarności rodzinnej, umiejętność przystosowania się do nowej sytuacji oraz porozumienia z partnerem i okazywania przejawów zrozumienia jego sytuacji. W większości przypadków brak pracy w rodzinie powoduje nasilenie się stanów lękowych i niepewności. Pojawia się poczucie winy i bezradności. Ubóstwo lub bieda ograniczają dostęp do dóbr kultury, turystyki i wypoczynku, a wszystko to nie sprzyja wytwarzaniu się wspólnoty intelektualnej i kulturalnej rodziny.


III. SPOSÓB ZARADZENIA BEZROBOCIU, FORMY POMOCY, KTÓREJ MOŻE UDZIELIĆ PRACOWNIK SOCJALNY OSOBIE BEZROBOTNEJ.
Walka z bezrobociem jest podstawowym wyzwaniem zarówno dla polityki gospodarczej, jak i społecznej. Skuteczna walka z bezrobociem jest możliwa jedynie poprzez kompleksowe działania w sferze ekonomicznej, mające na celu wzrost gospodarczy i tworzenie nowych, trwałych miejsc pracy. Działania te uzupełnia aktywność państwa i innych podmiotów w społecznej sferze przeciwdziałania bezrobociu , które zmierzają do ograniczania rozmiarów i skutków tego zjawiska.
Zadania polityki społecznej w społecznej sferze walki z bezrobociem koncentrują się wokół problemu ochrony pracowników przed utratą zatrudnienia między innymi poprzez ochronę prawną przed zwolnieniami indywidualnymi i grupowymi. Drugą płaszczyzną ingerencji jest ochrona egzystencji jednostki i rodziny dotkniętej brakiem pracy. Trzecia sfera aktywności polityki społecznej przeciwdziałającej bezrobociu jest kreowanie zatrudnienia i pomoc w znalezieniu przez jednostkę pracy. Na skuteczność realizowanej przez państwo polityki rynku pracy wpływa w istotny sposób zakres i charakter regulacji prawnej, która ma na celu ograniczanie rozmiarów i skutków społecznych bezrobocia.
Rodziny bezrobotne są częstymi klientami OPS-ów i najczęściej zgłaszają się w celu uzyskanie pomocy finansowej. Ponadto bezrobotne osoby mogą liczyć na indywidualne konsultacje ze specjalistami zatrudnionymi w powyższych placówkach.
Pracownik socjalny podczas pierwszego spotkania powinien:
- dokonać wstępnej diagnozy sytuacji osoby zgłaszającej się z problemem bezrobocia (jak długo trwa);
- jakie staranie podejmuje bezrobotny, aby podjąć pracę;
- zmotywować do podjęcia działań zmierzających do zmiany sytuacji osoby bezrobotnej.

Formy pomocy które może udzielić pracownik socjalny osobie bezrobotnej:
- wsparcie emocjonalne osoby bezrobotnej:
- aktywne słuchanie, cierpliwość, akceptacja, a nie pouczanie;
- okazywanie zrozumienia i pełnego skupienia uwagi z osobą bezrobotną;
- motywowanie bezrobotnego do szukania pracy, wydanie karty bezrobotnego z wpisanymi datami zgłaszania się do ośrodka w celu sprawdzania samodyscypliny i aktywności bezrobotnego w poszukiwaniu pracy;
- współpraca pracownika socjalnego z innymi instytucjami w celu pomocy bezrobotnym: z sądami, klinikami zdrowia psychicznego, psychologami;
- współdziałanie pracownika socjalnego z PUP w celu możliwości podjęcia kursów przekwalifikowujących osoby bezrobotne, zachęcanie tych osób do korzystania z Klubów Pracy; w celu nabycia umiejętności pisania listów motywacyjnych, własnej autoprezentacji w rozmowie z pracodawcą;
- opracowanie odpowiedniej strategii, ułatwiającej rozwiązanie problemu osoby zgłaszającej się o pomoc np. zaproponowanie prac interwencyjnych (jeżeli taka możliwość istnieje.


BIBLIOGRAFIA

1. Tadeusz Borkowski, Aleksander Marcinkowski (1999). „Socjologia bezrobocia”.Katowice,
Biblioteka Pracownika Socjalnego.
2. Wanda Badura-Madej (1999). „Wybrane zagadnienia interwecji kryzysowej”. Katowice,
Biblioteka Pracownika Socjalnego.
3. Antoni Rajkiewicz, Jolanta Supińska, Mirosław Księżopolski (1998). „Polityka społeczna”.
Katowice, Biblioteka Pracownika Socjalnego.
4. Irena Reszke (1999). „Wobec bezrobocia: opimie i stereotypy”. Katowice, Biblioteka
Pracownika Socjalnego.
5. Augustyn Bańka (1995). „Psychologiczne metody i strategie pomocy bezrobotnym”.
Poznań, Wydawnictwo PRINT-B.
6. Jerzy Woś (1998). „Wprowadzenie do ekonomii”. Paznań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Bankowej.