Daltonizm

Daltonizm – wada wzroku polegająca na nierozpoznawniu barw czerwonej i zielonej. Potocznie nazwą tą określa się również każde z pozostałych zaburzeń rozpoznawania barwnego. Daltonizm zazwyczaj jest wadą wrodzoną, uwarunkowaną genetycznie, dziedziczoną recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X. Z tego powodu znacznie częściej dotyczy mężczyzn. Daltonizm nabyty może być wynikiem uszkodzenia dróg wzrokowych począwszy od siatkówki po korę mózgu. Może być również efektem ubocznego działania leków. Nazwa tej wady pochodzi od angielskiego chemika Johna Daltona, który w 1794 roku na własnym przypadku opublikował jej opis.

John Dalton

Termin "daltonizm" pochodzi od imienia chemika i fizyka Johna Daltona. Dalton urodził się w wiosce Cumberland w Anglii w 1766, gdzie jego ojciec Josef był tkaczem. Daltona uczył ojciec i nauczyciel szkoły dla kwakierów - John Fletcher. Kiedy w 1778 roku Fletcher odszedł na emeryturę Dalton zajął jego miejsce. W 1793 został wybrany do nauki matematyki i filozofii naturalnej w New College w Manchester. W 1803 Dalton wprowadził 4 reguły dotyczące prawa ciśnień cząstkowych gazów i stosunków wielokrotnych.

Dalton zajmował się również badaniem rozszerzalności gazów i zależnościami pomiędzy ciepłem a energią i stałością składu związków chemicznych. Jako pierwszy ułożył skalę mas atomowych.
Zauważył on, że pewne kolory postrzega inaczej niż większość ludzi, np. przedmioty zielone widział jako zielone. W 1794 roku wygłosił nawet wykład, w którym bardzo precyzyjnie opisał, jak jego oko widzi poszczególne kolory. Pomimo że sprawa ta niezmiernie go interesowała, nikt z ówczesnych lekarzy i naukowców nie był w stanie wyjaśnić, dlaczego jego oko nie dostrzega niektórych kolorów. Dalton uznał, że, aby rozwiązać tę zagadkę, należy dokładnie przebadać gałki oczne. Z tego względu polecił swojemu osobistemu lekarzowi, aby po śmierci dokładnie zbadał jego gałki oczne i wreszcie odkrył tajemnicę widzenia barw. Lekarz wykonał polecenie, jednak porównanie budowy oczu Daltona z budową oka człowieka normalnie rozróżniającego barwy nie rozwiązało zagadki. Dopiero badania gałek ocznych Daltona wykonane w 1994 roku w Londyńskim Instytucie Okulistycznym wykazały, że siatkówka nie zawierała jednego z trzech fotopigmentów, właśnie tego, który odpowiedzialny jest za widzenie barwy czerwonej. W badaniach tych wykorzystano metody analizy DNA.

Dalton, razem ze swoim bratem, opisał niewidzenie kolorów oraz błędne rozpoznawanie koloru czerwonego i zielonego. Stwierdził on iż jest to schorzenie i jako pierwszy napisał artykuł nt. tej choroby. Był on zatytułowany: "Niezwykłe prawa wpływające na widzenie kolorów i obserwację". John Dalton zmarł w 1844 roku.

Trochę medycyny

Wg medycyny DALTONIZM jest to dziedziczna wada wzroku, polegająca na nierozróżnianiu kolorów. Występuje głównie u chłopców. Prawdziwy daltonizm, czyli widzenie świata wyłącznie w różnych odcieniach szarości, zdarza się rzadko. Najczęściej polega na nierozróżnianiu koloru zielonego i czerwonego. Defekt ten wykrywa zwykle okulista w czasie badań kontrolnych. Pokazuje dziecku np. rysunek z czerwonych plam na zielonym, kropkowanym tle. Zdrowy malec bez problemów dostrzeże kształt w tej gmatwaninie kolorów. Daltoniście wszystko zleje się w jedną plamę. Takiej wady się nie leczy. Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona). Jedną z wad wzroku jest daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barw. Może być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej. Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono - zieloną. Występuje także ślepota na barwę czerwoną, rzadziej zieloną i bardzo rzadko na fioletową. Normalne widzenie barw jest rezultatem kompozycji z trzech podstawowych barw: czerwieni, zieleni i błękitu. Widzenie trójchromatyczne może nieco odbiegać od normy w zakresie dostrzeganego pasma monochromatycznego. W tym przypadku nie ma ślepoty na barwę lecz jest anomalia widzenia barwnego. Brak widzenia jednej z barw powoduje widzenie dwuchromatyczne, widzenie monochromatyczne jest spowodowane ślepotą na dwie barwy. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania do światła.

Daltonizm jako choroba genetyczna

Chorobę tą wywołuje recesywny allel d, leżący w chromosomie X. Prawidłowy allel dominujący jest oznaczany jajko D. Allel d występuje stosunkowo rzadko w populacji ludzkiej. Daltonizm wśród mężczyzn pojawia się średnio raz na około 40 osób. U kobiety wystąpią objawy daltonizmu, jeżeli będzie ona homozygotą pod względem genu d, co zdarza się bardzo rzadko, średnio raz na 1600 kobiet. U mężczyzn mogą pojawić się dwa genotypy związane z daltonizmem: XDY i XdY. W pierwszym przypadku mężczyzna normalnie odróżnia kolory, w drugim jest daltonistą. U kobiet mogą pojawić się trzy możliwe kombinacje alleli związanych z nierozróżnianiem barwy zielonej i czerwonej: XDXD, XDXd i XdXd. Jeżeli kobieta ma dwa allele D, to odróżnia kolory i nie jest nosicielką genu odpowiedzialnego za daltonizm. Kobieta mająca dwa recesywne allele d jest daltonistką. Heterozygotyczna kobieta XDXd wprawdzie prawidłowo odróżnia kolory, ale jest nosicielką genu d i może przekazać go swoim synom i córkom. Mężczyzna daltonista może przekazać allel d jedynie córkom, a nie synom, gdyż synom przekazuje chromosom Y. Kobieta daltonistka przekaże cechę synom ze 100% prawdopodobieństwem, niezależnie od tego czy ojcem dziecka będzie mężczyzna rozróżniający barwy czy też nie, ponieważ oba chromosomy X kobiety daltonistki zawierają allel d. Pojawienie się daltonizmu u córek takiej kobiety będzie zależało od tego, czy ich ojciec jest daltonistą czy nie. W pierwszym przypadku wszystkie córki będą daltonistkami, a w drugim- będą rozróżniały kolory, ale wszystkie będą nosicielkami recesywnego genu d.

Statystyki

W większości przypadków osoby źle rozróżniające barwy od urodzenia nie zdają sobie sprawy z istnienia tej wady, gdyż ostrość wzroku jest zwykle u nich prawidłowa. Wadę tę wykrywa się na podstawie specjalistycznych badań przy użyciu tablic barwnych pseudoizochromatycznych. W razie konieczności wykonania dokładniejszych badań wykorzystuje się przyrząd nazywany anomaloskopem. Pacjent badany anomaloskopem ma za zadanie porównanie dwóch barw. W niektórych odosobnionych społecznościach stosunkowo mało ludzi miewa kłopoty z rozpoznawaniem kolorów. Na Fidżi tylko co 120 mieszkaniec jest daltonistą, natomiast w Kanadzie — przeciętnie co 9. stwierdzenie daltonizmu jest bardzo ważne przy kwalifikowaniu do niektórych zawodów, wymagających bezbłędnego rozróżniania barw, np. pilot, kierowca.

Środki ostrożności

W książce Colour (Barwa) Hazel Rossotti przede wszystkim zaleca wczesne postawienie diagnozy. Następnie daltonistę należy „uprzedzić, co może go wprowadzać w błąd, i nauczyć, by w miarę możliwości nie polegał na mylących barwach, lecz na innych wskazówkach”. Dziecku nie rozróżniającemu barwy możesz wyjaśnić znaczenie sygnałów świetlnych na skrzyżowaniach. Nawet gdy wie, kiedy wolno przejść przez jezdnię, bo po trafi odróżnić światło czerwone od zielonego po położeniu, pomóż mu dostrzec różnicę w ich intensywności czy jaskrawości. Dzięki temu, gdy będzie zdane na siebie, zdoła nawet po ciemku właściwie odczytać sygnały. Jeżeli jesteś daltonistą - staraj się unikać decydowania jedynie na podstawie kolorów. Ponieważ mózg potrafi zrekompensować nieprawidłowe widzenie barw, uzupełniaj swój zasób informacji przez zwracanie większej uwagi na jaskrawość, położenie i kształt danego przedmiotu. Śmiało proś o pomoc przyjaciół i krewnych poprawnie rozpoznających kolory. Podczas podejmowania ważnych decyzji, takich jak wybór pracy, postąpisz mądrze, uwzględniając ujemne skutki ślepoty na barwy. W niektórych zawodach może ona stanowić poważną przeszkodę. Dotyczy to na przykład wielu chemików, farmaceutów, fotografików i drukarzy. Właściwe rozpoznawanie barw jest potrzebne dentystom podczas dobierania sztucznych zębów. Również rzeźnikom i dostawcom żywności ułatwia dostrzeżenie zmian zachodzących w artykułach spożywczych. Pielęgniarkom i lekarzom daltonizm może utrudniać rozpoznanie stanu zdrowia badanych pacjentów. Zdolność właściwego widzenia jest nie zwykle cenna. Jeśli masz kłopoty z rozróżnianiem barw, musisz zachowywać szczególną ostrożność. Na przykład, powinieneś być świadomy, że niepotrzebne zażywanie leków lub narkotyków, nadużywanie alkoholu czy palenie papierosów może jeszcze pogorszyć sytuację. A jeżeli poprawnie rozpoznajesz barwy, wysoko sobie ceń ten niezrównany dar.