Starożytny Egipt

Tu gdzie dziś po horyzont rozciągają się piaski Sahary i górzyste tereny półwyspu Synaj przed tysiącami lat kwitło życie. Rozległe lasy i stepy dawały schronienie zwierzętom i koczowniczym plemionom. Zabrzmi to dziwnie, ale gdyby tego obszaru nie zajęła pustynia zapewne nie powstałaby jedna z najokazalszych cywilizacji starożytności- Egipt Faraonów.

Mijały lata, dekady i stulecia ziemia wysychała coraz bardziej zamieniając się w pustkowie a mieszkańcy tego regionu przenosili się coraz bliżej Nilu by wreszcie porzucić koczowniczy tryb życia i osiąść na stałe w żyznej dolinie rzeki. Nil niczym wielka wstęga związał żyjące dotąd z dala od siebie społeczności i stał się zaczątkiem nowego państwa. W jednym ze staroegipskich hieroglifów czytamy „Bądźże pozdrowiony o Nilu, który wypłynąłeś z głębi ziemi, który przybyłeś by przywołać Egipt do życia. Stworzony przez Re po to byś nawadniał pola, żywił nasze bydło, ugasił pragnienie pustyni.” Nil był podstawą życia tej społeczności. Zapewniał im pożywienie, nawadniał pola a także był środkiem transportu. W przeciwieństwie do Eufratu i Tygrysu wylewał regularnie, dwa razy w roku. A dzięki rozległej sieci irygacyjnej nawadniał pola.

Wystarczyło jedynie kilkaset lat, aby żyjące na brzegach Nilu prymitywne ludy zjednoczyły się tworząc podwaliny cywilizacji, której blask i potęga miały przyćmić wszystko, co do tej pory stworzyła ludzkość. W północno-wschodniej części Afryki, tam gdzie niebieska wstęga rzeki Nil przecina spalone słońcem piaski pustyni, charakterystyczne kształty piramid przypominają nam o wielkiej starożytnej cywilizacji. Egipt jest z pewnością najbardziej znanym, podziwianym, a zarazem najbardziej intrygującym państwem świata starożytnego. Egipcjanie stworzyli kulturę hermetyczną i niepowtarzalną w swoim stylu, która przetrwała w prawie niezmienionej formie trzy tysiące lat. Choć istniejące wówczas starożytne kultury zachodniej Azji przewyższały Egipt pod względem cywilizacyjnym - wcześniej rozwinęło się tam rolnictwo i hodowla zwierząt, wcześniej zaczęto budować miasta, to jednak Egipt jako pierwszy stworzył państwo narodowe pomijając przy tym etap miast-państw jakże powszechny w całym starożytnym świecie.

Dziś zabytki kultury egipskiej są wciąż przedmiotem badań historyków i archeologów. Jednak pewne fakty już na zawsze pozostaną pogrzebane pod gruzami świątyń i grobowców...

Początki Starożytnego Egiptu sięgają już IV tysiąclecia p.n.e. Początkowo istniały dwa królestwa: Dolny Egipt na północy i Górny Egipt na południu. Około 3000 lat p.n.e. po podboju Dolnego Egiptu przez króla Górnego Egiptu zostało utworzone jedno państwo, na którego czele stał „boski” despota, faraon. Jego władza była nieograniczona a on sam nie podlegał nikomu ani niczemu. Lud uważał go za syna boga słońca- Re. Faraon miał na swoje rozkazy żołnierzy i tysiące urzędników, którzy pilnowali, aby nawet w najdalszych zakątkach kraju wypełniano jego wolę. Faraon był uosobieniem i dysponentem "maat", czyli "porządku wszystkich rzeczy". Był to rodzaj niepisanego prawa zwyczajowego, jaki obowiązywał mieszkańców starożytnego Egiptu. W oczach społeczeństwa faraon był wzorem cnót wszelkich, chodzącą doskonałością, wprost ideałem - a przynajmniej na takiego go kreowano.

Zaraz po faraonie, drugą najwyższą warstwą społeczną byli kapłani a także urzędnicy wyżsi i niżsi niezbędni w pałacu władcy, siedzibach naczelników okręgów i wszędzie tam gdzie trzeba było prowadzić rachunki. Należący do tej grupy pisarze zapisywali jak wiele wyprodukowano, ile dostarczono do magazynów i ile z nich wydano. Do grupy urzędników zaliczana była także armia. W Egipcie ziemia należała do faraona. Uprawiała ją najliczniejsza grupa- chłopi. Jednak tym, którzy zbierali ziarno nie przynosiło to bogactwa. Zaraz po żniwach każdy Egipcjanin mógł spodziewać się w swoich progach poborcy podatkowego. Temu, kto nie oddał państwu sporej części swojego dochodu lub próbował go zataić groziła kara śmierci. Poddani na rozkaz władcy musieli pracować przy budowie kanałów, świątyń i piramid. Jednak to właśnie dzięki pracy tylu robotników Egipt doszedł do potęgi a dziś zadziwia nas monumentalnymi budowlami.

Egipcjanie byli politeistami, a więc wierzyli w wielu bogów. Religia była jednym z najważniejszych elementów życia tamtejszego Egipcjanina. Faraon również był częścią kultu religijnego. Najważniejszym ówczesnym bogiem był bóg słońca, Re. Niemalże każda siła natury, każda czynność była związana z konkretnym bóstwem.

Np. Bastet była kociogłową boginią płodności i słonecznego ciepła, Amon- patronem faraonów i spraw świeckich związanych z tym urzędem czy Ptah - główny bóg tradycji memfickiej, opiekun sztuki i rzemiosła.

To właśnie z religią tak ściśle wiążą się słynne piramidy, symbol Egiptu. Stanowią one pewnego rodzaju zagadkę - naukowcy mnożą hipotezy dotyczące sposobu transportowania i nakładania na siebie olbrzymich bloków kamiennych. Zadziwiające są również idealne proporcje oraz ustawienie piramid względem stron świata i gwiazdozbiorów. Istnieją nawet teorie zakładające ingerencję cywilizacji pozaziemskich...

To, co wiemy na pewno na temat piramid, to ich funkcja użytkowa. Piramidy powstały jako rozwinięcie pierwotnych mastab - płaskich grobowców budowanych na planie prostokąta w Okresie Archaicznym. Budowle te to grobowce królewskie, do których oprócz zmumifikowanego ciała faraona składano różne przedmioty codziennego użytku, kosztowności, a nawet cały orszak służących (raczej pod postacią symbolicznych figurek - uszebti). Wierzono, że dusza stawała po śmierci przed sądem ozyrysowym. Na początek zmarły musiał przekonać czterdziestu dwóch sędziów, że prowadził prawe życie, a dusza jego jest czysta. W ostatecznej rozprawie stawał przed samym Ozyrysem - sędzią najwyższym i kładł swoje serce na wadze. Na drugiej szali bóg Anubis kładł pióro - symbol "maat" i przystępował do ważenia. Wyniki zapisywał Thot - bóg skryba. Jeżeli serce było lżejsze niż pióro, zmarły przechodził do krainy wiecznej szczęśliwości. W przeciwnym razie jego dusza zostawała potępiona na wieki…

Sztuka w starożytnym państwie była bardzo popularna i głównie wiązała się ze świątyniami. Przeróżne malowidła oraz reliefy zdobiły miejsca kultu oraz grobowce. Przedstawiały bogów i związane z nimi scenki a także ważne wydarzenia z życia np. faraonów.

To głównie dzięki sztuce możemy poznać życie codzienne starożytnych. Z nich dowiadujemy się, że bardzo ważna była muzyka oraz taniec, dzięki któremu wyrażali swe uczucia religijne i radość. Jadali dość skromnie a głównym napojem była głównie woda i mleko.

Egipcjanie uważnie obserwowali otaczającą ich przyrodę i gwiazdy. Mieli dużą świadomość przemijania czasu a ich cywilizacja rozwijała się bardzo szybko. Skonstruowali kalendarz, zegar piaskowy, ogniowy i wodny.

W tamtych czasach wyjątkowo rozwinęła się matematyka. Już tyle wieków temu ludzie umieli obliczyć objętości i pola powierzchni takich brył jak graniastosłup, stożek, walec czy prostopadłościan. Obliczenia te były ogromnie ważne np. przy budowaniu piramid. Liczyli wykorzystując dodawanie i odejmowanie a do zapisu niektórych liczb używali systemu dziesiętnego. W ówczesnych czasach wyjątkowo rozwinęła się medycyna. Ludzie dokonywali wtedy wyjątkowo ciężkich operacji m.in. trepanacji czaszki, leczyli przeróżne złamania, umieli przy pomocy różnych specyfików uśmierzyć ból oraz bardzo dobrze znali anatomie człowieka głównie dzięki przeprowadzanym procesom mumifikacji.

A wszystkie swe osiągnięcia czy też ważne wydarzenia dokumentowali. Tworzyli poezję, bajki, opowiadania historyczne i miłosne pieśni.

A wszystko to, dzięki wynalezionemu pismu. Było to pismo jedyne w swoim rodzaju. Nazwa pochodzi z greki i oznacza rzeźbione, święte litery. Początki starożytnego pisma egipskiego sięgają 3000 r. p.n.e., kiedy to z pierwotnych piktogramów, obrazków rytych na skale wykształciły się znaki pisma - ideogramy wyrażające konkretne przedmioty lub pojęcia. Z czasem obok ideogramów pojawiły się fonogramy, czyli znaki wyrażające konkretne głoski, a następnie determinatywy - znaki umieszczane na końcu wyrazu wyjaśniające znaczenie i kontekst wieloznaczeniowych znaków. Hieroglify czytane były poziomo - od prawej do lewej lub odwrotnie (decydował o tym kierunek, w jakim zwrócone były znaki), albo pionowo, z góry na dół. Z biegiem czasu Egipcjanie modyfikowali i ulepszali pismo hieroglificzne, nigdy jednak nie rezygnując z używania starych form. Pismo hieroglificzne miało charakter oficjalny i pojawiało się przede wszystkim w formie inskrypcji o charakterze religijnym. W starożytnym Egipcie sztuka pisania nie była dostępna dla przeciętnego obywatela. Pismem posługiwali się tylko specjalnie do tego celu szkoleni skrybowie oraz warstwa kapłańska, w tym sam faraon.
Ważną rolę w historii pisma egipskiego odgrywa papirus. Roślina ta porastała w starożytności ogromne połacie kraju, Egipcjanie szybko odkryli możliwości jej wykorzystania. Łodygi papirusu krojono w pasy, a następnie na warstwę ułożonych obok siebie pasm nakładano drugą - w poprzek. Naturalne soki rośliny sklejały i utrwalały powstały w ten sposób arkusz. Papirus był niezwykle trwałym materiałem (dziś nadal można odczytać arkusze sprzed 4 tys. lat), poza tym dobrze wchłaniał tusz. Z biegiem czasu starannie kaligrafowane przez kapłanów hieroglify nabierały coraz bardziej uproszczonej formy przekształcając się w tzw. pismo hieratyczne. W okresie Nowego Państwa, obok wciąż stosowanej w pismach o charakterze oficjalnym hieratyki, wytworzyła się jeszcze prostsza forma pisarska, której używano, na co dzień w tekstach urzędniczych, handlowych i korespondencji. W toku dalszej ewolucji powstało w czasach XXVI dynastii tzw. pismo demotyczne, którego maksymalnie uproszczone znaki zupełnie nie przypominają piktogramów pierwotnych hieroglifów. Same hieroglify są tematem prac naukowców a
co dopiero cała cywilizacja egipska.

Starożytny Egipt jest źródłem fascynacji dla wielu publikacji, programów, filmów czy rozważań. Skrywa przed nami jeszcze wiele niezgłębionych tajemnic a jego dziedzictwo pozostaje żywe do dnia dzisiejszego.