Rewolucja neolityczna

Dawniej ludzie żyli dzięki myślistwu i zbieractwu, jednak nie zawsze mogli znaleźć pożywienie, kiedy tego potrzebowali, co groziło śmiercią głodową. Dopiero blisko 9 tys. lat temu wynalezienie rolnictwa i hodowli zwierząt, pozwoliło im produkcję żywności, kiedy jej potrzebowali. Pierwsze oswojono owce, kozy i świnie.

Około 8 tysięcy lat p.n.e., po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej, ludzkość wkroczyła w nowy etap rozwoju: na Bliskim Wschodzie zaczęło rozwijać się rolnictwo. Neolit, czyli młodsza epoka kamienna (8 tys. - 3 tys. p.n.e.), jest więc okresem przechodzenia dużych grup ludności na osiadły tryb życia oraz szybkiego rozwoju techniki. Ten proces gwałtownego przyspieszenia archeologowie nazwali rewolucją neolityczną.

Rolnictwo powstało z konieczności: wysoki przyrost naturalny spowodował szybkie wyczerpywanie się dotychczasowych źródeł zaopatrzenia w żywność. Tereny łowieckie były coraz uboższe w zwierzynę, a stepowienie klimatu nie sprzyjało bujnemu rozwojowi roślinności. W tych warunkach człowiek neolitu postanowił ?wziąć sprawy w swoje ręce". Rozwój rolnictwa nad bliskowschodnimi rzekami rozpoczął się od opanowania uprawy występujących tam dziko traw, które nadawały się do odżywiania, gdyż zawierały duże ilości węglowodanów. Pierwszymi roślinami uprawnymi stały się pszenica, jęczmień, proso i owies, w Azji doszedł do tego katalogu ryż, a w Nowym Świecie kukurydza, fasola i ziemniaki.

Najstarsze ziarna pochodzące z uprawy znaleziono w pobliżu biblijnej miejscowości Jerycho. W parze z rozwojem rolnictwa i osiadłym trybem życia szło udomowianie zwierząt - najpierw w siedzibach ludzkich zaczęły żyć owce i kozy, a potem bydło i trzoda. Od początków neolitu człowiekowi towarzyszył także pies.

Uprawa roślin wymagała ciągłego nawadniania pól, a więc tworzenia skomplikowanych systemów irygacyjnych. Istniały one na Bliskim Wschodzie już około 6 tysięcy lat p.n.e. Rewolucja neolityczna oznaczała również zasadniczą zmianę diety, w której znacznie mniejszą niż przedtem rolę zaczęło odgrywać mięso. Stopniowo powstawały coraz większe osady, w których zaczęto stawiać domy z suszonej cegły. Osadnictwo rolnicze z Bliskiego Wschodu rozprzestrzeniło się najpierw do Azji Mniejszej, na Cypr, a następnie do Grecji i na Półwysep Bałkański.

Około 3,5 tysiąca lat p.n.e. zastosowano po raz pierwszy do transportu koło. Upowszechniło się wówczas także użycie w rolnictwie radła. Wynalazek koła garncarskiego umożliwił szybki rozwój ceramiki, przy czym na poszczególnych obszarach zaczęto stosować odmienne wzory zdobnicze: wstęgowe bądź geometryczne. Z runa owiec zaczęto wytwarzać tkaniny odzieżowe, zastępujące coraz trudniej dostępne skóry.

Wraz z życiem osiadłym zaczęło się rozwijać wykorzystanie metali, choć przez cały okres neolitu dominowały jeszcze narzędzia kamienne. Pierwszym opanowanym przez człowieka metalem była miedź. Około 7 tysięcy lat p.n.e. na obszarze Iranu i Anatolii zaczęto wykorzystywać miedź naturalną, natomiast półtora tysiąca lat później pojawiły się pierwsze wytopy miedziane. W Europie sztuka wytapiania miedzi rozwinęła się głównie na Bałkanach i w Kotlinie Karpackiej. Równolegle rozwijało się kopalnictwo krzemienia, który służył wówczas przede wszystkim do wyrobu siekier.

Z epoki neolitu do dzisiaj przetrwały na wielu obszarach tak zwane megality, czyli wielkie budowle kamienne. Pełniły one dwojakie funkcje: służyły jako pierwotne "piramidy", czyli miejsce pochówku wodzów plemiennych, a także jako miejsce odprawiania rytuałów magicznych. W Europie najbardziej znane są megality ze Stonehenge w Anglii, pochodzące z około 3800 lat p.n.e.