Interakcje antagonistyczne i nieantagonistyczne

Neutralizm - jedna z nieantagonistycznych zależności międzygatunkowych (choć w niektórych źródłach zaliczana jest jako osobna grupa zależności), w której jeden gatunek nie wpływa w żaden sposób na drugi inny gatunek. W zasadzie neutralizm jest brakiem oddziaływań między gatunkami. Przykładem może być bocian i sikorka.

Komensalizm (współbiesiadnictwo; od łac. commensalis - współbiesiadnik) - typ zależności o charakterze symbiozy między dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden z gatunków czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc pozostałym (np. rekin i podnawka). Innym przykładem komensalizmu może być odżywianie się owadów żyjących w ptasich gniazdach resztkami pokarmu gospodarzy lub znalezionymi w gnieździe piórami.

Protokooperacja - oddziaływanie międzygatunkowe w przyrodzie, polegające na współpracy dwóch populacji odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć także samodzielnie. Protokooperacja jest rodzajem symbiozy przygodnej (nieprzymusowej). Często występuje okresowo. Przykładem protokooperacji jest związek jamochłonów z krabami. Na skorupach wielu krabów żyją przytwierdzone różne jamochłony. Ułatwiają one krabom maskowanie się i pełnią funkcję obronną, otrzymując w zamian niedojedzone resztki pokarmu kraba. Jednak ani krab, ani jamochłon nie są ściśle zależne od swego partnera.

Symbioza to zjawisko ścisłego współżycia przynajmniej dwóch gatunków, które przynosi korzyść wszystkim stronom (mutualizm) lub jednej, a drugiej nie szkodzi (komensalizm). Przykład symbiozy: ukwiał oraz krab pustelnik. Odwłok pustelnika jest miękki i pozbawiony pancerza. Dlatego wyszukuje on pustą muszlę ślimaka i chowa w niej odwłok. Na tej muszli osadza się ukwiał. Pustelnik, poruszając się, przenosi ukwiała z miejsca na miejsce. Dzięki temu ukwiał ma większą możliwość zdobycia pokarmu, natomiast pustelnikowi zapewnia ochronę przed wrogami.

Do symbiozy zalicza się również często protokooperację i wtedy wyróżnia się:
· mutualizm - symbioza obligatoryjna, związek ścisły i konieczny
· protokooperacja - symbioza fakultatywna, związek luźniejszy i niekonieczny, może być okresowy

Powszechnie spotykanym rodzajem symbiozy jest mikoryza - współżycie korzeni roślin i grzybów, gdzie grzyb wspomaga pobieranie wody i soli mineralnych stanowiąc "przedłużenie" systemu korzeniowego rośliny, a sam pobiera substancje odżywcze z korzenia powstające w drodze fotosyntezy.

Pasożytnictwo to forma współżycia dwóch organizmów, z których jeden czerpie korzyści ze współżycia, a drugi ponosi z tego tytułu szkody. Osobnika, który czerpie korzyści z pasożytnictwa nazywamy pasożytem, a tego, który ponosi szkody - żywicielem. Istnieją dwa rodzaje pasożytnictwa - pasożytnictwo zewnętrzne i wewnętrzne.

Pasożytnictwo zewnętrzne
Pasożyt przyczepiony do skóry żywiciela pobiera z organizmu substancje odżywcze niezbędne mu do życia. Pasożyty zewnętrzne nie pasożytują zwykle tak długo, jak pasożyty wewnętrzne.

Przykłady:
· pchły,
· kleszcze,
· pijawki,
· wszy.

Pasożytnictwo wewnętrzne
Pasożyt przyczepiony do organu wewnątrz organizmu żywiciela pobiera substancje niezbędne mu do życia. Ten typ pasożytów pasożytuje zwykle przez dłuższy okres, lub nawet przez całe życie żywiciela.

Przykłady:
· tasiemce,
· glista ludzka,
· owsiki.

Pasożytnictwo czasowe
Pasożytnictwo czasowe występuje u mrówek. Polega ono na wniknięciu do rozwiniętego mrowiska królowej innego gatunku, zabiciu istniejącej królowej i przejęciu całej kolonii. Przez pewien czas istnieje kolonia mieszana, składająca się z osobników należących do jednego i drugiego gatunku. Po pewnym czasie gospodarze wymierają a kolonia już jednego tylko gatunku mrówek rozwija się dalej.

Przykład:
· Kartonówka zwyczajna.

Drapieżnictwo to metoda pobierania pokarmu polegająca na zjadaniu innych osobników. W potocznym znaczeniu drapieżnikami są jedynie mięsożercy, zaś w ścisłym znaczeniu drapieżnikami są także roślinożercy, wszystkożercy i pasożyty.
Drapieżnictwo jest jedną z form oddziaływań antagonistycznych korzystną dla drapieżnika, a niekorzystną dla ofiary; może mieć charakter międzygatunkowy lub wewnątrzgatunkowy (kanibalizm).

Konkurencja - jedna z antagonistycznych interakcji międzypopulacyjnych, w której dwie populacje tego samego lub różnych gatunków, zazwyczaj o podobnych wymaganiach środowiskowych, rywalizują o tę samą niszę ekologiczną. Dochodzi do współzawodnictwa o ograniczone zasoby środowiska, np. o pożywienie, miejsce do życia. W wyniku tego oddziaływania obie populacje tracą.

W przypadku populacji tego samego gatunku mówi się o konkurencji wewnątrzgatunkowej. Konkurencja ta redukuje szybkość wzrostu populacji proporcjonalnie do częstości spotkań osobników tego samego gatunku. Może doprowadzić do zajęcia przez słabszą populację niszy o mniej optymalnych warunkach.
W przypadku populacji różnych gatunków mówi się o konkurencji międzygatunkowej. Konkurencja ta redukuje szybkość wzrostu populacji proporcjonalnie do częstości spotkań osobników różnych gatunków. Może doprowadzić do zrównoważonego dopasowania się gatunków lub do tego, że jedna populacja zastąpi drugą albo zmusi ją do zajęcia innej niszy ekologicznej (np. inne pożywienie, okresy aktywności). Szczególnie silnie proces ten zachodzi dla gatunków blisko ze sobą spokrewnionych, o podobnych wymaganiach, zajmujących w naturalny sposób podobne nisze. Zjawisko separacji gatunków blisko spokrewnionych nazywane jest zasadą Gausego, od rosyjskiego biologa, który jako pierwszy potwierdził je doświadczalnie.

Konkurencja może być bezpośrednia (populacje wzajemnie szkodzą sobie ograniczając możliwość rozwoju, nawet jeśli zasoby środowiska są nieograniczone) lub pośrednia (populacje wzajemnie szkodzą sobie wykorzystując ograniczone zasoby środowiska).

Konkurencja jest jednym z mechanizmów doboru naturalnego w teorii ewolucji Darwina. Konkurencja jest typowym oddziaływaniem np. wśród roślin.
Inne typy interakcji antagonistycznych to: allelopatia (która może być też oddziaływaniem dodatnim), amensalizm, drapieżnictwo, pasożytnictwo.
Amensalizm- jedna z antagonistycznych zależności międzygatunkowych, w której obecność i czynności życiowe jednego gatunku wpływają niekorzystnie na gatunek drugi, przy czym jest to relacja jednostronna tj. obecność tego drugiego gatunku dla pierwszego jest obojętna. Przykładem amensala jest pędzlak - grzyb, który produkując antybiotyk (penicylinę) - ogranicza rozwój bakterii.

Allelopatia (z gr. - allelon (wzajemny) i pathos (cierpieć)) - szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny danego gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin. Allelopatia odnosi się głównie do substancji chemicznych wydzielanych do podłoża, które wpływają na wzrost innych organizmów w bezpośrednim otoczeniu, głównie roślin i bakterii. Substancje mogą pobudzać lub hamować kiełkowanie, a także wzrost i rozwój innych gatunków roślin żyjących w bliskim sąsiedztwie, lub zajmujących bezpośrednio po nich to samo miejsce.

Allelopatia może być dodatnia (jako forma symbiozy) lub ujemna, antagonistyczna (jako forma obrony przed konkurentami).
Najbardziej znanym przejawem antagonistycznych oddziaływań allelopatycznych są antybiotyki wydzielane najczęściej przez grzyby. Biologicznym ich zadaniem jest zahamowanie rozwoju bakterii i innych grzybów, np. przez blokowanie syntezy ich białek (Penicillum wytwarza penicylinę, a Acremonium - cefalosporynę). Również bylice (Artemisia) rosnące na półpustynnych terenach wydzielają terpentyny (np. kamforę) i alkaloidy (np. absyntynę), które pozwalają kontrolować ich bezpośrednie otoczenie.

Allelopatia jest wykorzystywana w rolnictwie i ogrodnictwie. Allelozwiązki wykorzystuje się w ochronie roślin przeciw owadom, szkodnikom i nicieniom, a także w walce z chorobami roślin i chwastami.

Przykłady roślin wykorzystujących allelopatię:

Allelopatia dodatnia:
- fiołek polny, wyka na żyto
- cebula, kalarepa na buraka
- fasola, kukurydza, groch, rzodkiew, słonecznik na ogórka
- fasola, kukurydza, kapusta, chrzan, len na ziemniaka
- groch, sałata, cebula, por, pomidor na marchew
- kąkol, chaber bławatek, kukurydza na pszenicę
- koniczyna, lucerna na trawy
- lnicznik na len
- marchew, rzodkiew, truskawka, ogórek, szpinak na sałatę
- rośliny aromatyczne, ziemniak, seler, koper, szałwia, burak, cebula na rośliny kapustne
- rzeżucha na szarłat
- ziemniak, groch, fasola, ogórek, dynia, kabaczek, pszenica, bobik na kukurydzę
- ziemniak, marchew, ogórek, kapusta na fasolę

Allelopatia ujemna:
- cebula, czosnek, mieczyk na fasolę
- dynia, kabaczek, ogórek, słonecznik, pomidor, mak polny, komosa biała na ziemniaka
- fasola, gorczyca na buraka
- jaskrowate na kukurydzę
- koper na marchew
- krwawnik na trawy
- lulek czarny na koniczynę
- mak polny, ostrożeń na pszenicę.
- mak polny na jęczmień i żyto.
- truskawka, pomidor, fasola na rośliny kapustne
- ziemniak, zioła aromatyczne na ogórka.