Analiza i interpretacja wiersza K. K. Baczyńskiego pt. "Elegia o ... [chłopcu polskim]".

3.Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Pt. "Elegia o ... [ chłopcu polskim]"

Baczyński Krzysztof Kamil, pseudonim Jan Bugaj (1921-1944), poeta, prozaik. Urodził się w Warszawie. Był synem krytyka literackiego Stanisława Baczyńskiego i Stefanii z Zielenczykow, nauczycielki, autorki podręczników szkolnych.

Wybuch wojny zaskoczył Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w momencie, gdy dopiero wstępował w dorosłe życie. Została mu w brutalny sposób odebrana cała młodość, którą zastąpiła walka o przetrwanie. Okazało się, że przyjdzie mu zmierzyć się z najtrudniejszymi wyzwaniami, jakie niosła ze sobą nowa sytuacja. Ten problem jest poruszany w wielu wierszach Baczyńskiego, czego przykładem jest właśnie "Elegia o...". W wierszu tym widoczne jest poczucie tragizmu, wynikające z przekonania, że trzeba z pokorą przyjąć wyroki historii. Wojna - jako żywioł niszczący człowieczeństwo - wymagała od ludzi młodych, oswojenia się z myślą o śmierci, podejmowaniu ważnych decyzji.
Krytycy określają twórczość generacji Baczyńskiego mianem poezji "apokalipsy spełnionej".

Druga wojna światowa była czasem, w którym każdy Polak stawał przed ważnym życiowym wyborem. Dla autora istniał tylko jeden wybór - moralny nakaz obrony kraju.
Poeta dla wyrażenia smutku i rozpaczy poszukiwał niespotykanej tak często współczesnej formy. Odwołał się do starożytnego gatunku elegii. Elegia bywała pieśnią żałobną, refleksyjną, pełną głębokiej zadumy nad marnością życia ludzkiego. Baczyński w swym utworze przestrzegał reguł gatunku. Autor stylizuje swój monolog na matczyną kołysankę. Nie tylko buduje kolejne wersy na zasadzie podobieństw składniowych np. „oddzielili cię, syneczku, ... haftowali ci, syneczku”, ale powtarza ludowy zaśpiew: „syneczku, syneczku, jasny synku”. Rym jest ważnym elementem ekspresji- stąd mamy trzy czterowersowe strony o rymach nieregularnych. Za pomocą takich zabiegów Baczyński wprowadza do kołysanki mocne akcenty. Czyta się wiersz jak płacz, lament.

Tytuł elegii zapowiada tematykę utworu. Jest nią obraz dramatycznego losu polskiej rodziny w wojennej rzeczywistości.
Polski chłopiec to także everman - „człowiek – każdy”, narodowy symbol młodzieńczego straceńca, poświęcającego życie dla ojczyzny. Gotowego, do podejmowania wciąż nowych prób wtaczania na górę ciężkiego kamienia - patriotycznego obowiązku.
Konstrukcję podmiotu lirycznego łatwo wyodrębnić już na podstawie pierwszych wersów utworu: „Oddzielili cię, syneczku...”. Słyszymy wyraźną, lecz cichą skargę kobiety – matki. To ona głosem pełnym żalu przemawia do bohatera lirycznego - „jasnego synka”, wyruszającego z bronią, co przywodzi nam na myśl akcje partyzanckie. Zamiast dialogu mamy udramatyzowany monolog, intymne wyzwanie, zwroty do adresata .

Można stwierdzić, że „Elegia o...” została zbudowana na zasadzie kontrastów: „młodość - śmierć; katastrofa - szczęście...”.
Z pewnością na pierwszy plan wysuwa się obraz dramatycznej sytuacji lirycznego bohatera, żyjącego w świecie wojny i zła. Matka skarży się na „nich”- na sprawców owego brutalnego wejścia syna w rzeczywistość, która jest nie do przyjęcia. „Ty” liryczne, od początku obecne jest w postaci zaimków: „cię”, „ci”, co jeszcze bardziej potęguje wizję emocjonalnego zaangażowania matki bolejącej nad synem. Gdzieś daleko pozostaje strefa wesołego dzieciństwa, marzeń o spokojnym życiu. Wojna niszczy świat, w którym prawda i dobro były ważnymi wartościami. Okazuje się, że życie istoty ludzkiej to po prostu igraszka losu. Dla pokazania tej prawdy, autor sięga po nowe środki wyrazu. Przenośnie zestawione w sposób kontrastowy, wyrażają nieoczekiwaną zmianę. Czynności, które dawniej kojarzyły się z ciepłem domowego ogniska i matczyną miłością, paradoksalnie autor umieszcza obok motywów śmierci, zła i zniszczenia. Czytamy bowiem, że sprawcy nieszczęścia: „haftowali - oczy krwią”, „wyszywali - wisielcami” .

Epitety, zawierają w wierszu negatywną ocenę zjawisk: „smutne oczy”, „rudą krwią”, „żelazne łzy”, „najwstydliwsze z dróg”. Analiza środków stylistycznych, pozwala dostrzec wizję okrutnego świata, odkryć dramat pokolenia, zmuszonego do egzystowania w tej epoce. Ten dramat ukazuje wyraźnie ostatnia, kontrastowa metafora: „odkarmili - bochnem trwóg”. Bochen, oznaczający pokarm, codzienny chleb, o którego dostatek proszą ludzie podczas modlitwy: „Chleba naszego powszedniego daj nam, Panie”, zmienia znaczenie na wartość ujemną. Metafora obrazuje wchłonięcie świata przez zło, którym, niczym chlebem, karmi się na co dzień ludzkość.
Poeta maluje ponury pejzaż zewnętrzny. Synek, który będąc kilkunastoletnim żołnierzem musi zabijać, jednocześnie wyrzec się siebie, nabyć odporności psychicznej. Metafora: „przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg” wskazuje na ważny i dostrzeżony przez poetę element poznania ciemnej strony życia.

„Elegia o...” z pewnością wzbudza w Nas, bardziej optymistyczną refleksję. Nikt z nas nie musi spełniać obowiązku wobec narodu, jednak każdy z nas winien odnosić się z szacunkiem do naszej historii. Ostatni wers wiersza brzmi następująco: "Czy to była kula, czy to serce pękło?" Na to pytanie czytelnik nigdy nie pozna odpowiedzi, zresztą chyba nie ona jest najważniejsza. Najważniejsze jest pytanie: czy jakiekolwiek symbole, takie jak np. ojczyzna, mogą uzasadnić śmierć, zwłaszcza dziecka? Według mnie nie, ponieważ życie jest wartością najwyższą.


Katarzyna Lara



Bibliografia:

1. „Ślad na Fali” Język polski w gimnazjum III , Janina Dietrich i Alicja Zacharska Wyd. Oświata , Warszawa 2001
2. „Powtórka z lektury” Gim. Klasa 3, Anna Kremie, wyd. GREG , Kraków 2003
3. „Słownik Pisarzy Polskich” Elwira Buszewicz, Jarosław Fazan, Maciej Urbanowski, Iwona Węgrzyn i Elżbieta Zarych, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2003
4. „Encyklopedia szkolna, Język Polski Gim.” A. Mruk , T. Zurzycka, J. Fazan, K. Zabawa,
J. Włodarczyk, wyd. Zielona Sowa, Kraków 2003


Plan pracy:

*Wstęp, krotki opis życia K. Baczyńskiego
* Zycie poety w czasie II Wojny Światowej
*Budowa i analiza wiersza
*Interpretacja wiersza