Stres i odporność na stres.

CO TO JEST STRES I ODPORNOŚĆ NA STRES, JAK WZMACNIAĆ ODPORNOŚĆ NA STRES.

Dla zdecydowanej większości ludzi znane jest zjawisko o nazwie stres. Człowiek w pracy przeżywa różne napięcia emocjonalne, które wywołują zarówno zwiększoną chęć do jej wykonania, jak i spadek zainteresowania jej procesem i rezultatami. Te różne napięcia pozytywne i negatywne wywołują u człowieka stres. Na co dzień, wielu ludzi ma do czynienia a szeroką paletą sytuacji stresowych. Najogólniej przyjmuje się, że stres to stan obciążenia systemu regulacji psychologicznych, występujących w sytuacjach zagrożenia, utrudniania lub niemożności realizacji ważnych dla jednostki celów, zadań i wartości lub stan mobilizacji sił organizmu będący reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne, mogący doprowadzić do zaburzeń czynnościowych a nawet schorzeń organicznych. Przyjmuje się również, że stres to zespół powiązanych procesów w organizmie i systemie nerwowym stanowiących ogólną reakcję osobnika na działanie bodźców lub sytuacji niezwykłych, trudnych , zakłócających, przykrych lub szkodliwych.
Od dawna słowo stres przestało być tylko terminem naukowym i przeniknęło do mowy potocznej. Człowiek posługuje się nim często i określa niektóre doświadczenia życiowe, czy własne przeżycia. Problematyką stresu zajmują się przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych, w szczególności: medycyny, socjologii, psychologii, pedagogiki czy teorii organizacji i zarządzania. W psychologii stres określić można jako stan ogólnej mobilizacji sił organizmu jako odpowiedzi na silny bodziec fizyczny lub psychiczny; natomiast w medycynie stres – jest stanem, który objawia się swoistym zespołem składającym się z nieswoistych wywołanym w całym układzie biologicznym człowieka przez czynnik stresujący. Większość autorów uważa, że w definiowaniu stresu należy uwzględnić zarówno czynniki zewnętrzne, jak i relacje człowieka. Można, zatem powiedzieć, że stres jest określonym rodzajem relacji pomiędzy jednostką a otoczeniem i z określonym rodzajem relacji między nimi.
Spośród wielu teorii stresu, warto omówić pojęcie stresu według Hansa Seyle’go. Koncepcja tego kanadyjskiego filozofa wywarła duży wpływ na zainteresowanie psychologów zagadnieniem stresu. Zjawisko stresu według powyższego autora przebiega w trzech fazach, a mianowicie:
 Stadium reakcji alarmowej – pojawia się w momencie zagrożenia. Organizm musi w ciągu krótkiego czasu przystosować się do odparcia zagrożenia, bądź jego uniknięcia. Informacja oceniana jako zagrożenie powoduje wzmożone wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny do krwi przez korę nadnerczy. Konsekwentnym efektem tego wpływu hormonów jest podniesienie sprawności poszczególnych narządów. Zachodzące zmiany w organizmie określane są jako biochemiczny mechanizm alarmowy – faza mobilizacji.
 Stadium odporności – odporność organizmu wzrasta powyżej poziomu normalnego. Uruchomienie mechanizmów obronnych przez reakcję alarmową oraz sięgnięcie do zapasów energetycznych pozwala organizmowi sprostać zwiększonym wymaganiom.
 Stadium wyczerpania – czy też rezygnacji; jeżeli czynnik wywołujący stres działa długotrwale, energia przystosowania wyczerpuje się. Następuje spadek odporności, zmęczenie, objawy chorobowe lub nawet śmierć.

Czynniki wywołujące stres H. Selye nazwał stresorami. Stres może być wywołany przez czynniki negatywne (np. śmierć bliskiej osoby) jak i czynniki pozytywne (np. narodziny dziecka). Termin „stresor” wprowadził H. Selye, aby wykazać różnicę pomiędzy przyczyną (stresor), a skutkiem (stres). Stresor, zatem oznacza to, co stawia przed człowiekiem wymagania. W przypadkach, gdy stresor jest bardzo silny lub jego działanie przedłuża się, dochodzi do wyczerpania. Najczęstszymi stresogennymi jest miejsce pracy, życie rodzinne i osobowość człowieka. Reakcja człowieka na różne sytuacje stresowe zależy od progu tolerancji, który każdy z nas posiada. Jeśli ktoś przekroczy tak zwany próg krytyczny, to dochodzi do frustracji, do niekontrolowanych stanów emocjonalnych, a one dezorganizują działania jednostki.
Stres najogólniej można ująć jako reakcję organizmu na ciągle stawiane mu zadania. Stres należy do najbardziej popularnych haseł współczesnego życia. Ma duży wpływ na wydajność i efektywność działania. Na stan stresu wpływa wiele czynników (stresorów), ze względu na ich obfitość klasyfikuje się kilka kategorii:
 Czynniki indywidualne- na które składają się oczekiwania, rodzinne tradycje, potrzeby, zachodzące w nas zmiany, wewnętrzne naciski, różnorodne presje, liczne wątpliwości, jakie towarzyszą nam przez całe życie;
 Czynniki społeczne i środowiskowe – przemiany polityczne, zmiany zachodzące wokół nas, zmiany perspektyw życiowych;
 Czynniki organizacyjne – związane bezpośrednio z wykonywaną pracą, nadmiernym jej obciążeniem, klimatem pracy, relacjami interpersonalnymi, niejasnościami organizacyjnymi.
Najczęstszymi obszarami stresogennymi są, zatem: miejsce pracy, pełniona rola zawodowa i funkcja w organizacji, życie rodzinne, konstrukcja psychiczna człowieka (osobowość), organizm człowieka (stan zdrowia, brak akceptacji samego siebie). Z sytuacją stresową mamy więc do czynienia wtedy, gdy zaburzona zostaje zdolność do postrzegania wymagań działających na nas z zewnątrz, a jasną oceną własnych możliwości.
Ludzie bardzo się różnią pod względem odczuwania intensywności, rodzaju i okresu trwania stresu, z którym mogą sobie poradzić. Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że stres nie jest czymś dziwnym i samoistnym, występującym w oderwaniu od zwykłych spraw przytrafiającym się zwykłym ludziom, lecz jest mocno osadzony w skali ciągłej. Skala rozciąga się od braku zajęcia, poprzez normalne, zdrowe poziomy aktywności, do miotania się w dążeniu do zrobienia zbyt szybko, zbyt wielu rzeczy. Zarówno „za dużo” jak i „za mało” wywołuje zmiany w fizjologii człowieka. Ludzie na ogół potrafią dostrzec te zmiany; często jednak trudniej coś na nie poradzić.
Nadmierny długotrwały stres może spowodować wiele chorób, a w szczególności nadciśnienie, choroby serca, wrzody żołądka i zaburzenia psychiczne. Schorzeniu ulega najsłabszy narząd lub układ organizmu.
Podatność na schorzenia wywołane stresem zależy od typu osobowości. Amerykańscy kardiolodzy badający skłonność do chorób serca wyróżnili osoby o zachowaniu typu A (ambitne, niecierpliwe, żyjące w napięciu i pośpiechu, konkurujące z innymi) i osoby o zachowaniu typu B (spokojne, zrównoważone, opanowane, o umiarkowanych ambicjach). Badania wykazały, że osoby z grupy A dwukrotnie częściej zapadały na chorobę wieńcową niż osoby z grupy B (na chorobę wieńcową cierpiało 11% osób typu A i 6% osób typu B).
Napięcie emocjonalne i ryzyko zdrowotne to niewątpliwie cena, jaką ambitni ludzie biznesu płacą za sukces. Jednakże z przedstawionych wyników badań nie należy wyciągać uproszczonych wniosków.
Andrew M. Stewart wyróżnia cztery rodzaje metod radzenia sobie ze stresem:
1. Ćwiczenia fizyczne – spacer, pływanie lub inny rodzaj aktywności ruchowej uprawiany co najmniej trzy razy w tygodniu.
2. Biosprzężenie zwrotne – świadome kontrolowanie fizycznych reakcji na stres, takich jak częstotliwość tętna czy oporność skóry.
3. Techniki poznawcze – polegają one na analizie swoich reakcji, wykrywaniu w nich pewnych prawidłowości (wzorców) i dochodzeniu do ich genezy (poprzez przypominanie sobie sytuacji, w których po raz pierwszy wystąpiły takie reakcje). Można zmienić swoje reakcje na stres, jeśli ukształtowały się w zupełnie innych okolicznościach i nie są przydatne w aktualnej sytuacji.
4. Techniki odprężenia – Stewart zalicza do nich ćwiczenia oddechowe i niektóre rodzaje medytacji.
Ale odprężenie można osiągnąć również wieloma innymi sposobami: poprzez słuchanie muzyki, przemyślenie w samotności swoich problemów, poczytanie książki, drzemkę. Skutecznymi metodami rozładowania są relaksacja, medytacja transcedentalna, modlitwa czy ruch fizyczny. Wreszcie, ponieważ mózg jest „dyrygentem” naszych emocji i „rzeźbiarzem” naszych reakcji, możemy wykształcić w sobie taki stan umysłu, że staniemy się odporni na większość stresów społecznych.