I wojna światowa dla Polski (rewolucje w Rosji, traktat brzeski, orientacje polityczne w Polsce oraz walki o granice)

I wojna światowa
Europejskie mocarstwa nie zamierzały rezygnować z kierunków ekspansji i innych celów swojej polityki. Wrogość między państwami regiony stała się przyczyną do wybuchu dwóch kolejnych wojen bałkańskich (1912-1913). Dnia 18 czerwca 1914 roku w stolicy Bośni – Sarajewie został zastrzelony arcyksiążę Franciszek Ferdynand – następca tronu Austro-Węgier, które oskarżyły Serbię o dokonanie tego zamachu. Doprowadziło to do wybuchu walk pomiędzy mocarstwami. Niemcy popierając Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji i Francji, natomiast przeciwko Niemcom wystąpiła Wielka Brytania, a także Japonia i od 1917 roku Stany Zjednoczone. Europa podzieliła się na dwa bloki militarne: państw centralnych z Niemcami na czele i państw koalicji, zwanych inaczej Ententą.
Rolę agresora przypisano Niemcom, którzy rozpoczęli wojnę i prowadzili walki. Niemcy chciały uniknąć walki na dwóch frontach (Francja i Rosja), dlatego opracowano plan wojny błyskawicznej, która zakładała szybkie pokonanie Francji i przerzucenie wojsk przeciwko Rosji. Przez większą część wojny Niemcy i państwa centralne odnosiły sukcesy. W 1915 roku Rosjanie zostali zmuszeni do wycofania się z prawie całej Galicji. W 1916 roku Niemcy próbowali zająć twierdzę Verdun (czego nie udało im się dokonać).
Wojna objęła wszystkie dziedziny życia – przybrała charakter totalny. Kobiety pracowały w męskich zawodach, brakowało towarów, zwłaszcza żywności.

Rewolucja lutowa
I wojna światowa spowodowała niekorzystne następstwa dla Rosji. Utraciła ważne rejony państwa, armia poniosła duże straty, łączność ze światem była utrudniona, brakowało żywności i opału. Autorytet cara Mikołaja II w społeczeństwie spadł. W 1917 roku nasiliły się protesty robotników, które 27 lutego zostały poparte przez miejscowy garnizon. Zapoczątkowało to przemiany nazwane rewolucją lutową. Uaktywniła się Duma (rosyjski parlament). Powołano Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Car Mikołaj II musiał abdykować. W Rosji zapanował system dwuwładzy. Zaczęto popierać demokratyzację państwa, wprowadzono swobody obywatelskie i polityczne, rozszerzono zakres władzy samorządowej. Rosja miała stać się republiką.

Rewolucja październikowa
Rząd Tymczasowy kontynuował wojnę wbrew woli ludności, gdyż zażądali tego sojusznicy Rosji na zachodzie. Kolejne niepowodzenia na froncie wykorzystali bolszewicy i ich przywódca Lenin (który wrócił do kraju z neutralnej Szwajcarii). Krytykując Rząd Tymczasowy i obiecując zakończenie wojny Lenin uzyskał poparcie społeczeństwa. 25 października 1917 roku bolszewicy dokonali zamachu stanu i objęli władzę w państwie. Rozpędzili Konstytuantę, co oznaczało przekreślenie początków demokratyzacji Rosji. Na dodatek wybuchła wojna domowa pomiędzy zwolennikami Rosji „czerwonej” (bolszewickiej) i „białej”. W lipcu 1918 roku Rada Komisarzy Ludowych poleciła likwidację cara Mikołaja II wraz z rodziną.

Traktat brzeski (3 marca 1918 roku)
Już w grudniu 1917 roku ogłoszono zawieszenie broni na wschodzie. Podjęto rokowania w sprawie zakończenia wojny. Niemcy chciały zachować panowanie na zajętych ziemiach polskich i nadbałtyckich. Popierały także oderwanie od Rosji całej Ukrainy. Bolszewicy nie chcieli przyjąć tych warunków (były one tak skonstruowane, aby bolszewicy ich nie byli w stanie przyjąć). Jednak kiedy Niemcy rozpoczęli ofensywę i opanowali obszary aż do Zatoki Fińskiej na północy i Morza Azowskiego na południu, władze bolszewickie musiały uznać warunki niemieckie.

Zakończenie wojny
Klęska państw centralnych po włączeniu się do walki Stanów Zjednoczonych była nieunikniona. Powstały nowe państwa w Europie: Czechosłowacja, Słowenia, Chorwacja oraz Bośnia. Cesarz niemiecki uciekł do Holandii i Niemcy ogłoszono republiką. W tych okolicznościach rząd niemiecki podjął starania o zawarcie rozejmu. Został on podpisany 11 listopada 1918 roku w lasku Compiegne pod Paryżem. Na jego mocy Niemcy zostały zmuszone do opuszczenia zajętych obszarów Francji i Belgii oraz musiały wycofać się za Ren. Straciły na rzecz Francji Alzację i Lotaryngię. Nastąpiła demilitaryzacja (rozbrojenie) Nadrenii.

System wersalski
Konferencja w Wersalu obradowała od stycznia do czerwca 1919 roku. Decydującą rolę odgrywali w nim premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George, premier Francji George Clemenceau oraz prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson. Proklamowano niepodległość Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii oraz Ukrainy (której jednak nie udało się jej uzyskać). Na kongresie wersalskim powołano także Ligę Narodów, która miała za zadanie nadzorować postanowienia tegoż traktatu wersalskiego (co zresztą im się nie udało).

Demokratyzacja w Europie i jej załamanie (totalitaryzm i autorytaryzm)
Po zakończeniu I wojny światowej nowe państwa zaczęły przyjmować rozwiązania demokratyczne – stawały się republikami. Jednak brak doświadczenia i powojenne trudności sprawiły, że opinia wyborców na temat demokracji stała się negatywna. Dlatego w wielu krajach można było zaobserwować „ucieczkę od wolności”, czyli zrezygnowanie z demokracji na rzecz odpowiednich przywódców i silnej władzy wykonawczej. W wyniku tego myślenia narodził się totalitaryzm i autorytaryzm.
Autorytaryzm – jest formą rządów niedemokratycznych opartą na władzy jednostki lub grupy. Zachowywano jednak wówczas ustrój, np. monarchii konstytucyjnej lub republiki, nie stosowano terroru i dopuszczano prawa obywatelskie.
Totalitaryzm jest również formą rządów niedemokratycznych opartych na władzy jednostki lub grupy, w której stosowano terror, w polityce nie dopuszczano praw obywatelskich. Obywatele praktycznie nie posiadali życia osobistego, prywatności. Totalitaryzm jest „mocniejszą” formą autorytaryzmu.

Orientacje polityczne w przededniu wojny
a) prorosyjska: Narodowa Demokracja i Roman Dmowski (przejście do polityki „rozumnej
ugody” z Rosją)
Narodowa Demokracja została utworzona w 1893 roku z Ligi Polskiej. Jej celem było kształtowanie nowoczesnego narodu polskiego (silnego, gotowego oprzeć się innym narodowościom) oraz dążenie do utworzenia jednolitego narodowo państwa.
b) proaustriacka:
- nurt niepodległościowy (Józef Piłsudski i PPS)
- nurt lojalistyczny (koncepcja trialistyczna – chodziło o utworzenia trójczłonowego państwa takiego jak, np. Austro-Węgry-Polska)
c) rewolucyjna: SDKPiL oraz PPS-Lewica
PPS (Polska Partia Socjalistyczna) została założona w 1892 roku podczas zjazdu paryskiego. PPS reprezentuje głównie interesy ludzi pracy oraz jednostek słabszych w społeczeństwie. Za najważniejsze uznaje prawa socjalne i pracownicze, które są podstawą prawdziwejdemokracji.

SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy), powstała w 1893 roku jako SDKP. Od 1900 roku SDKPiL. Organizacja ta dążyła do wybuchu rewolucji robotniczej i obalenia kapitalizmu. Niechętnie odnosiła się do dążeń niepodległościowych oraz do współpracy z organizacjami chłopskimi. W wyniku połączenia z PPS-Lewicą utworzyła Komunistyczną Partię Polski.


Akt 5 listopada 1916 roku
W tym dniu w imieniu cesarzy Niemiec i Austro-Węgier ogłoszono manifest zapowiadający utworzenia „samodzielnego” (miało pozostać w łączności z tymi państwami) Królestwa Polskiego. Celem jego ogłoszenia było pozyskanie rekrutów do armii, co jednak nie przyniosło efektu. „Akt 5 listopada” wywołał protest rządu carskiego i zwrócił uwagę państw zachodnich na politykę Polski.


Tworzenie się odrodzonego państwa polskiego
W sierpniu 1917 roku w Paryżu Roman Dmowski zaczął tworzyć Armię Polską oraz utworzył Komitet Narodowy Polski (KNP), który został uznany przez zachodnie mocarstwa za oficjalną reprezentację polską.
Patriotyczne nadzieje umocnił także „trzynasty punkt” orędzia prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona, który zapowiadał, że powinno powstać niepodległe państwo polskie z dostępem do morza.

Granice i wojna polsko – radziecka
W 1919 roku Polska zajęła Ukrainę do Zbrucza, a następnie Wilno. Przez cały okres wojny z Rosją Radziecką Polska była na straconej pozycji. Jednak w dniach 12-15 sierpnia 1920 roku rozegrała się jedna z najważniejszych bitew tej wojny – bitwa o Warszawę. Armia ochotnicza skutecznie obroniła stolicę. Bitwa warszawska przeszła do historii jako osiemnasta bitwa decydująca o losach świata. Odcięła Armii radzieckiej drogę na zachód.
Wobec wyczerpania obu stron podpisano pokój w Rydze 18 marca 1921 roku, ustalający granicę polsko-radziecką na linii Dzisna-Słucz. Polska miała otrzymać zwrot dzieł sztuki i odszkodowania wojenne, co jednak nie zostało do końca spełnione.

Dnia 7 września 1920 roku gen. Żeligowski zajął Wilno, a w 1922 roku odbyły się wybory do Sejmu Wileńskiego, który opowiedział się za przyłączeniem Wilna i Wileńszczyzny do Polski.

Plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się w 1920 roku. Jego wyniki okazały się bardzo niekorzystne dla Polski. Ostatecznie Polsce przypadło 8 gmin (5 na Warmii i 3 na Mazurach) a granica między Polską a Niemcami biegła odtąd wzdłuż Wisły po jej wschodnim brzegu.

Po trzecim powstaniu śląskim z 1921 roku została ustalona granica polsko-niemiecka. Polska uzyskała 29% obszaru plebiscytowego. Po podpisaniu polsko-niemieckiego porozumienia w Genewie w 1922 roku Polska przejęła administrację Górnego Śląska, który jednak zachował autonomię.

W lipcu 1920 roku na konferencji w Spa (Belgia) zapadła niekorzystna decyzja dla Polski przyznająca Śląsk Cieszyński Czechom.