Motyw maryjny na podstawie "Bogurodzicy" i Lamentu świętokrzyskiego"

Motyw maryjny był bardzo powszechny w literaturze średniowiecznej. Anonimowi autorzy często nawiązywali do sceny cierpienia Matki Boskiej pod krzyżem oraz zwracali się do niej z prośbą o wstawiennictwo u Syna. W Polsce również pojawił się bardzo silny kult Maryi. Dowodem na to zjawisko może być powstanie dwóch utworów: "Lamentu Świętokrzyskiego" i "Bogurodzicy". Przyczyną kultu Najświętszej Maryi Panny są niewątpliwie specjalne względy jakie miała u Syna. Jako ucieczka grzeszników i ich jedyna nadzieja stała się adresatką wielu pieśni i modlitw.

"Bogurodzica" to najstarsza polska pieśń religijna, w której występuje podmiot zbiorowy. Wierni, za pośrednictwem Maryi, proszą Syna Bożego, o dostatnie i szczęśliwe życie, zbawienie, oraz jego ponowne zesłanie na ziemię. Maryja w ‘Bogurodzicy" jest przedstawiona jako istota boska, niedostępna, jednak dalej bardzo nam bliska. Jest opiekuńcza, życzliwa i oddana ludziom. Nazywana zostaje Bogurodzica (czyli matka Boga) oraz dziewica (co potwierdza dogmat o niepokalanym poczęciu). Opisywana jest także jako sławiona przez Boga oraz wybrana matka. Dzięki swoim względom u Syna gwarantuje bezpośredni kontakt z Chrystusem. Boska rodzicielka jest pośredniczką miedzy wiernymi a Bogiem.

"Bogurodzica" jest pieśnią religijną, która nie zawiera opisów przeżyć wewnętrznych podmiotu. Nie wywołuje u nas żadnych głębszych emocji.

W "Lamencie Świętokrzyskim" Maria wyróżnia się typowo ludzkimi uczuciami, jest ukazana jako zwykła kobieta-matka. Matka Boska zwraca się wręcz z czułością do ludzi poprzez apostrofę "Posłuchajcie, bracia miła". Jako podmiot liryczny czuje się bezsilna wobec cierpienia syna. Zwraca się do ludzi, Jezusa a w szczególności do innych matek aby wysłuchali jej skarg. Mówi o swoim wielkim cierpieniu, zwierza się, że chciałaby pomóc synowi, otrzeć pot i krew, jednak nie może się do niego dostać, co podkreśla jej tragizm. Zwraca się do Syna, żeby oddał jej część swojego bólu. Co świadczy o wielkiej matczynej miłości. Matka Boża zwraca się w swym monologu do Archanioła Gabriela, z pretensjami, że obiecywał jej radość, a ona cierpi. Przywołuje obraz zwiastowania. Opis bólu Maryi ma także charakter fizyczny, jest bardzo zmęczona i wyniszczona: "spróchniało mnie ciało i moje wszystkie kości", wszechobecna jest krew, która symbolizuje ból, śmierć oraz wzmaga przeżycia wewnętrzne czytelnika. Duże wrażenie wywiera sformułowanie ‘krwawe gody", które może oznaczać ideę zbawienia, do którego droga jest krwawa. Maryja zwraca się do innych matek by modliły się do Boga, aby nigdy nie doświadczyły takiej tragedii. Utwór kończy dwu wers z informacją o śmierci jej jedynego syna, Maryja mówi, że Jezus zawsze będzie jej jedynym dzieckiem. "Nie mam ani będę mieć jinego, Jedno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego"

Mimo iż oba utwory należą do liryki maryjnej, prezentują całkiem odmienne wizerunki, Maryi.

"Bogurodzica" pochodzi z połowy XIII w. i jest najstarszym polskim zabytkiem literackim. Natomiast "Żale matki Boskiej pod krzyżem" pochodzą z XV w a więc późnego średniowiecza. "Bogurodzica" ukazuje Maryje jako boską pośredniczkę z Synem, która cieszy się u niego wyjątkowymi względami. Boska rodzicielka jest opiekunką ludzi i ich nadzieją. Dzięki zbiorowemu podmiotowi lirycznemu autor podkreślił podniosłość utworu, który stał się pierwszym hymnem Polski. Wizerunek Maryi w "Lamencie Świętokrzyskim’ jest bardziej ludzki. Przede wszystkim jest ukazana jako cierpiąca matka, która szuka u innych współczucia. Dzięki licznym zdrobnieniom podkreślone zostaje jej uczucie do jedynego syna.